Rozkwitające społeczeństwo Tartessos nagle zniknęło. Historycy w końcu poznają prawdę o tej cywilizacji

W tym artykule:

1. Tartessos, cywilizacja „z importu”?
2. Legenda Tartessos
3. Początki Tartessos
4. Fenicjanie w Iberii
5. Tartessos po raz pierwszy
6. Dowody archeologiczne
7. Upadek Tartessos

Do dziś historycy nie potrafią w pełni wyjaśnić tajemniczego zniknięcia kwitnącego starożytnego społeczeństwa Tartessos. Nowe pytania pojawiają się, gdy wykopaliska ujawniają więcej informacji na temat zaawansowanej, wielokulturowej cywilizacji, która tylko pozornie zniknęła z dnia na dzień.

Tartessos, cywilizacja „z importu”?

Uważa się, że Tartessos, które powstało na południowym wybrzeżu Półwyspu Iberyjskiego, ma silne powiązania z grupą morskich handlarzy, Fenicjan. Lud ten pojawił się w tej części Europy w X wieku p.n.e.

Fenicjanie pochodzili z dzisiejszego Libanu, Syrii i północnego Izraela. Byli znani w całym basenie Morza Śródziemnego jako wykwalifikowani żeglarze i doświadczeni kupcy. Grecy nadali im nazwę „Fenicjanie” ze względu na wyśmienity purpurowy barwnik, który wytwarzali. Fenicjanie nigdy nie stworzyli zjednoczonego królestwa.

Uważa się, że Tartessos jest wytworem kultury fenickiej połączonej z rdzenną kulturą ludów zamieszkujących Półwysep Iberyjski. Niektórzy naukowcy nadal uważają, że samo kultura Tartessos mogła istnieć przed przybyciem Fenicjan. Nowe odkrycia wciąż podsycają tę debatę.

Legenda Tartessos

Opowieści o Tartessos sięgają do połowy VII wieku p.n.e. Grecki kupiec o imieniu Kolajos wypłynął ze swojej rodzinnej wyspy Samos, u wybrzeży dzisiejszej Turcji. Jego celem był Egipt, ale w trakcie podróży statek zaskoczyły silne wiatry ze wschodu. Zepchnęły go na zachód przez Morze Śródziemne, poza Słupy Herkulesa i do Cieśniny Gibraltarskiej.

Kolajos i jego towarzysze żeglarze dotarli do Tartessos, emporium handlowego nieznanego wcześniej kupcom z Grecji. Kolajos zaczął handlować z Tartejczykami i osiągnął duży zysk, głównie dzięki srebru, które tam zgromadził.

Opowieść o tym podróżniku znajduje się w „Dziejach” greckiego historyka Herodota, napisanych w V wieku p.n.e. I choć narracja jest bez wątpienia ubarwiona, Herodot mieszkał przez pewien czas na Samos, gdzie mógł słyszeć o przygodzie Kolajosa. Inne klasyczne teksty również zawierają odniesienia do miasta o nazwie Tartessos na ziemiach wokół Zatoki Kadyksu na południu Półwyspu Iberyjskiego. Na podstawie tych wzmianek historycy i archeolodzy pracują nad stworzeniem obrazu tej enigmatycznej cywilizacji.

Początki Tartessos

Jedną z najbardziej kontrowersyjnych kwestii jest to, kiedy powstało Tartessos. Do końca XX wieku większość ekspertów uważała, że istniało już w epoce brązu. Uważano, że kultura ta rozprzestrzeniła się na dużym obszarze w południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego, między osadami Huelva, Sewilla i Kadyks, czyli rdzeniem tartezyjskich ziem. Jeśli tak, to Tartessos istniało jeszcze przed założeniem pierwszych fenickich kolonii w X i IX wieku p.n.e.

Jednak w miarę kontynuowania wykopalisk archeologicznych hipoteza ta wydaje się coraz mniej prawdopodobna. Istnieje niewiele mocnych dowodów na istnienie określonej osady na południowo-zachodnim półwyspie w XII i XI wieku p.n.e. To, co mogło istnieć, to wyłaniająca się organizacja społeczna, oparta na rolnictwie i eksporcie surowców z górnictwa. Archeolodzy znaleźli dowody na istnienie społeczności w pobliskiej Huelvie w tym okresie.

Artefakty odkopane w tym i innych miejscach sugerują, że społeczność była wyspecjalizowana w handlu ze światem atlantyckim. Przedmioty wykonane z miedzi z Huelvy znaleziono w miejscach tak dalekich, jak Francja i Wyspy Brytyjskie. Dobrze ugruntowane powiązania handlowe pomogłyby ludności Tartessos czerpać zyski z kopalni srebra w okolicy, takich jak te w Aznal cóllar, na północny zachód od dzisiejszej Sewilli.

Fenicjanie w Iberii

Te wczesne społeczności zajmujące się handlem wokół Zatoki Kadyksu doświadczyły głębokiej transformacji wraz z przybyciem Fenicjan. W IX wieku p.n.e. kupcy z kwitnących miast wschodniej części Morza Śródziemnego osiedlili się na stałe w południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Feniccy kolonizatorzy zaczęli od budowy świątyń wzdłuż wybrzeża dla swoich bogów. Te kompleksy religijne nie tylko służyły celom duchowym, ale także odgrywały kluczową rolę w handlu, zapewniając neutralną przestrzeń.

Wydaje się, że świątynia Melqarta lub Herkulesa w pobliżu Kadyksu miała ten podwójny cel. Bardzo szybko Fenicjanie zbudowali stałe placówki. Jedna z tych nowych kolonii miejskich, Kadyks, stała się najważniejszym ośrodkiem gospodarczym, politycznym i religijnym w regionie. Służyła jako główny port eksportujący srebro, cynę i solone ryby.

Fenicjanie przynieśli innowacje do obszarów, które zasiedlili: żelazo, zwierzęta takie jak muł, nowe gatunki roślin: winorośl i drzewa oliwne, ale też koło garncarskie i piece do wypalania naczyń ceramicznych. Wprowadzili również alfabet, niezbędny element handlu. Wpłynęli nawet na architekturę: Fenicjanie preferowali struktury ortogonalne (z kątami prostymi), które generowały znacznie bardziej złożony układ urbanistyczny. W ciągu dziewiątego i ósmego wieku p.n.e. te innowacje zmieniły gospodarkę i sposób życia miejscowej ludności.

W początkowym okresie kolonizacji lokalne społeczności iberyjskie stopniowo przystosowywały się do obecności osadników ze wschodu.

Tartessos po raz pierwszy

Chociaż Fenicjanie wywarli ogromny wpływ na skolonizowane terytoria Półwyspu Iberyjskiego, zmiany zachodziły nierównomiernie. Na słabo zaludnionych obszarach, takich jak dolina Gwadalkiwiru i Zatoka Kadyksu, przybywający Fenicjanie byli w stanie założyć własne miasta i włączyć do nich rdzenną ludność.

W Huelvie istniała już bardziej ugruntowana gospodarka i określona struktura społeczna, co osłabiło wpływ Fenicjan. To właśnie w VIII wieku p.n.e. interakcje między Fenicjanami, rdzennymi społecznościami i ludnością z głębi lądu dały początek kulturze określanej obecnie jako tartezyjska. Słowo „Tartessos” po raz pierwszy pojawia się w źródłach greckich w następnym stuleciu.

Dowody archeologiczne

Kontakt między fenickimi kolonistami a rdzenną ludnością półwyspu zapoczątkował niezwykły rozwój gospodarczy. Pracę mieli niezliczeni garncarze, złotnicy, kowale, budowniczowie i żeglarze. Handel morski zdefiniował społeczeństwo. Był pracochłonny, angażował wielu pracowników do ścinania drzew i tworzenia statków.

Niezwykła akcja hiszpańskich archeologów. Próbują wydobyć wrak fenickiego statku

Hiszpańscy archeolodzy próbują dotrzeć do wraku fenickiego statku, który zatonął 2500 lat temu. Odnaleziono go na południowo-wschodnim wybrzeżu Hiszpanii.

Zmiany te prawdopodobnie spowodowały napięcia między społecznościami tartezyjskimi, które cieszyły się nowymi, lukratywnymi relacjami z Fenicjanami i innymi rdzennymi społecznościami z wnętrza Iberii. W kulturze Tartessos pojawiły się nowe grupy społeczne i znacznie bardziej złożona organizacja społeczna niż wcześniej. Społeczeństwo to trwało około 400 lat. Sposób, w jaki elity utrzymywały kontrolę, nie jest jasny. Ani stanowiska w Tartessos, ani grobowce nie dostarczają dowodów na istnienie dużej ilości broni.

Tartessos nie było jednorodnym społeczeństwem. Nie powinno być uważane za zjednoczone królestwo czy imperium. Mieszane małżeństwa między rdzenną ludnością a Fenicjanami umocniły integrację obu społeczności.

Praktyka ta wyjaśniałaby odkrycia dokonane na obszarach śródlądowych z dala od jądra Tartessos, takie jak skarby Aliseda i Talaverilla (oba w Cáceres) oraz grobowiec Casa del Carpio (Toledo). Wiele z bogatych skarbów znalezionych w tych miejscach pochodzi z lokalnych warsztatów i zostało wyprodukowanych przez rzemieślników przeszkolonych w fenickich technikach złotniczych.

Upadek Tartessos

Po okresie prosperity w VII wieku p.n.e., Tartessos podupadło. Do niedawna archeolodzy uważali, że kultura Tartessos dobiegła końca w VI wieku p.n.e. Jednak najnowsze odkrycia w dolinie Guadiana pokazują, że po okresie upadku w rdzeniu Tartessos, sama kultura nadal rozprzestrzeniała się na niektóre terytoria w głębi lądu. Badania nad Tartessos są kontynuowane, a nowe odkrycia z pewnością rozjaśnią tajemnice tej kultury epoki brązu.

Źródło: National Geographic

Zredagował: Szymon Zdziebłowski.