Ryksa śląska jako jedyna Polka została cesarzową Hiszpanii. W jej życiorysie nadal jest wiele tajemnic

W tym artykule:

1. Ryksa śląska – młodość
2. Życie na wygnaniu
3. Ślub z cesarzem Hiszpanii Alfonsem VII
4. Śmierć cesarza
5. Małżeństwo z hrabią Prowansji
6. Tajemnicze trzecie małżeństwo

Chociaż Ryksa śląska wyszła za mąż za najpotężniejszego w swoich czasach władcę na Półwyspie Iberyjskim, jej losy cały czas nie zostały dokładnie zbadane. O ile pierwsze dwa małżeństwa księżniczki zostały dość solidnie udokumentowane, o tyle tożsamość trzeciego męża nadal budzi spory wśród badaczy. Nie jest też znana dokładna data jej śmierci, a domniemane miejsce pochówku zostało zniszczone w czasie II wojny światowej.

Córka polskiego księcia tułacza Władysława II Wygnańca dość nieoczekiwanie została wyniesiona do godności, o której większość księżniczek mogła jedynie pomarzyć. Jako hiszpańska monarchini starała się nie angażować w sprawy polityczne. Jednak życie i tak nie szczędziło jej dramatów i niepokojów.

Ryksa śląska – młodość

Księżniczka Ryksa urodziła się między 1130 a 1140 r. jako córka księcia seniora Polski Władysława II Wygnańca i margrabianki austriackiej Agnieszki Babenberg. Miała czterech braci:

• księcia śląskiego Bolesława I Wysokiego,
• księcia opolskiego Mieszka Plątonogiego, który w latach 1210–1211 był księciem zwierzchnim Polski,
• księcia głogowskiego Konrada Laskonogiego,
• zmarłego w dzieciństwie Alberta.

Życie na wygnaniu

Nie miała spokojnego dzieciństwa. Naznaczone było ono bowiem rywalizacją jej ojca o władzę z młodszym przyrodnim rodzeństwem: Bolesławem Kędzierzawym, Mieszkiem Starym i Henrykiem. W 1146 r. po klęsce Władysława II w starciu z braćmi pod Poznaniem księżniczka wraz z rodzicami i rodzeństwem opuściła Polskę i znalazła schronienie w Niemczech.

Do rozbicia Polski przyczyniły się dwie kobiety. Zrobiły to w białych rękawiczkach

Teściowa i synowa. Dwie Niemki z najlepszych rodów. Równie ambitne, nieustępliwe i żądne władzy. To one zepchnęły Polskę w odmęty rozbicia dzielnicowego. I obie kobiety miały ku temu do...

Chociaż ojciec Ryksy przez kolejne lata zabiegał o odzyskanie władzy i powrót do kraju, życie na wygnaniu nieoczekiwanie otworzyło księżniczce drogę do uzyskania godności cesarzowej. Oto bowiem wiosną 1151 r. na dwór cesarza Konrada III Hohenstaufa przybyło hiszpańskie poselstwo, które poszukiwało odpowiedniej kandydatki na żonę dla owdowiałego cesarza Hiszpanii Alfonsa VII Imperatora. Jako córka przyrodniej siostry Konrada, Ryksa okazała się odpowiednią partią dla hiszpańskiego monarchy.

Ślub z cesarzem Hiszpanii Alfonsem VII

Pertraktacje dotyczące układu małżeńskiego trwały aż półtora roku. Zapewne ze względu na śmierć Konrada III i objęcie władzy w Niemczech przez Fryderyka I Barbarossę. Ostatecznie jednak nowy monarcha potwierdził wolę poprzednika. Jesienią 1152 r. księżniczka wyruszyła do Hiszpanii.

Do pierwszego spotkania Ryksy z mężem doszło w Valladolid, gdzie z tej okazji odbyły się liczne zabawy i turnieje. Ślub pary odbył się zaś między 24 października a 3 grudnia 1152 r. Owocem tego związku było dwoje dzieci. W 1154 r. Ryksa wydała na świat córkę Sanchę. 21 września 1155 r. – syna Ferdynanda, który zmarł w 1157 r. w Toledo w wieku dwóch lat.

Jako hiszpańska cesarzowa Ryksa miała osobnych urzędników administracyjnych i skarbowych, a więc posiadała pewną niezależność majątkową. Występowała u boku Alfonsa VII w oficjalnych dokumentach. W połowie kwietnia 1157 r. wzięła udział w zjeździe w Toledo, na którym jej mąż i jego syn z pierwszego małżeństwa Sancho spotkali się z królem Portugalii Alfonsem I Zdobywcą.

Zachowane źródła sugerują jednak, że wzorem wielu kobiet czasów średniowiecza nie angażowała się w prowadzoną przez Alfonsa politykę. Nie miała też zapewne większego wpływu na wybór kandydata na męża dla ich córki Sanchy. W maju 1156 r. na zjeździe w Lerida zaręczono ją z Alfonsem, synem hrabiego Barcelony Rajmunda Berengara IV.

Śmierć cesarza

Ryksie nie było dane długo cieszyć się małżeńskim szczęściem. 21 sierpnia 1157 r., w czasie wojny z Maurami, Alfons VII Imperator zmarł nagle w Santa Elena. Po śmierci męża cesarzowa znalazła się w trudnej sytuacji.

Władzę w Hiszpanii przejęli jej pasierbowie – królem Kastylii został Sancho III, a władcą Leónu Ferdynand II. Nie darzyli oni macochy sympatią, a do tego jeszcze Sancho rozpoczął wojnę z hrabią Barcelony Rajmundem Berengarem IV, ojcem narzeczonego córki Ryksy. Najprawdopodobniej w 1159 r. monarchini przeniosła się więc do Aragonii. Tam przyjęła ją żona Rajmunda Berengara IV, królowa Petronela.

Małżeństwo z hrabią Prowansji

Przebywając na aragońskim dworze, Ryksa poznała hrabiego Prowansji Rajmunda Berengara II, bratanka Rajmunda Berengara IV. Po trwających niemal półtora roku pertraktacjach między styczniem a październikiem 1161 r. wyszła za niego za mąż.

Związek z kuzynką cesarza nie tylko zwiększał prestiż hrabiego. Przede wszystkim dawał mu wsparcie Fryderyka I Barbarossy w rywalizacji z hrabią Baux Hugonem o wpływy na terenie Prowansji. Ze związku Ryksy i Rajmunda pochodziła córka, która otrzymała imię Douce. Po ślubie nowa hrabina Prowansji zachowała tytuł cesarzowej, o czym świadczą zachowane dokumenty aragońskie i prowansalskie.

Drugi mąż zapewne dopuścił Ryksę do współrządzenia. W 1165 r. samodzielnie rozstrzygała spór pomiędzy przeorami klasztorów w Roquebrune i Palaison. Drugie małżeństwo Piastówny okazało się jednak równie krótkotrwałe, jak poprzednie. Rajmund Berengar II zginął bowiem wiosną 1166 r., przeszyty strzałą w czasie oblężenia Nicei. Jedyną dziedziczką hrabiego stała się Douce. Zaledwie po roku została zdetronizowana przez swojego kuzyna Alfonsa II, króla Aragonii i hrabiego Barcelony. Zmarła w 1172 r., mając niecałe dziesięć lat.

Tajemnicze trzecie małżeństwo

Dalsze losy jedynej Polki, która była cesarzową Hiszpanii, nie zostały do końca wyjaśnione. Według dawniejszej literatury wyszła ona po raz trzeci za mąż za hrabiego Tuluzy Rajmunda V, którego syn Rajmund był zaręczony z Douce. O małżeństwie tym nie wspomina jednak żaden z licznych dokumentów hrabiego wydanych w latach 1166–1176, choć w poprzednich latach często występował on wspólnie ze swoją pierwszą żoną Konstancją. Część badaczy dopuszcza jednak możliwość, iż niedługo po śmierci drugiego męża Ryksa zaręczyła się z hrabią Tuluzy, lecz ostatecznie mariaż ten nie doszedł do skutku.

Piastówna, która została rzymską cesarzową. Wzbudzała powszechny szacunek

Anna Świdnicka była jedyną Piastówną, która została rzymską cesarzową. Piastowska księżniczka – wnuczka Władysława Łokietka – triumfalnie wjechała do Wiecznego Miasta. Jej przyja...

W 1957 r. niemiecki historyk Hans Dobbertin w swojej publikacji „Die Piastin Richza von Everstein und ihre Verwandtschaft” wykazał z dużą dozą prawdopodobieństwa, że trzecim mężem Piastówny został hrabia Albrecht II von Everstein. O małżeństwie hrabiego z księżniczką Ryksą informował XIII-wieczny kronikarz Alberyk z Trois Fontaines. Chociaż w swym przekazie zawarł on szereg błędnych informacji dotyczących m.in. jej pochodzenia. Mariaż Ryksy i Albrechta potwierdza też pośrednio pieczęć ich domniemanego wnuka Konrada III von Eversteina, na której umieszczono połączone herby książąt śląskich i Eversteinów.

Jeśli faktycznie wyszła ona za hrabiego von Everstein, doczekała się z tego związku co najmniej dwóch synów – Albrechta i Konrada. Inicjatorem tego związku był zapewne Fryderyk I Barbarossa, którego Albrecht II von Everstein wspierał w czasie walk z gwelfami.

Jako Richeza von Everstein, pani na zamku pod Holzminden, córka Władysława II Wygnańca cieszyła się dużym szacunkiem wśród mieszkańców Dolnej Saksonii. Zmarła ok. 1185 r. Została najprawdopodobniej pochowana w klasztorze cysterskim Amelungsborn, który uległ zniszczeniu w wyniku bombardowań w czasie II wojny światowej. Cystersi modlili się za jej duszę 16 czerwca, co pozwala przypuszczać, że właśnie taka była data dzienna jej zgonu.

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.