Skąd pochodzą Słowianie i jaki jest rodowód Piastów? Najnowsze badania DNA zaskoczyły wszystkich

W tym artykule:

1. Zbadano genom kultury wielbarskiej i społeczności Piastów
2. Rytuał palenia zwłok utrudniał naukowcom analizy DNA
3. Czy badania DNA zakończą dyskusje o pochodzeniu Słowian i rodowodzie Piastów?

Kiedy na obecnych ziemiach Polski pojawili się Słowianie? Jest to temat wzbudzający gorące dyskusje nie tylko wśród archeologów. Najczęstsze są dwie koncepcje wyjaśniające ich pochodzenie. Według pierwszej, tzw. autochtonicznej, Słowianie zasiedlili te tereny zdecydowanie przed okresem wędrówek ludów. Druga koncepcja (allochtoniczna) mówi o przybyciu Słowian nad Wisłę z dzisiejszej Ukrainy i Białorusi dopiero po połowie pierwszego tysiąclecia. Jednocześnie dyskutuje się też na temat rodowodu Piastów. Czy była to dynastia słowiańska? Spekulowano nawet, że Piastowie byli wikingami.

Zbadano genom kultury wielbarskiej i społeczności Piastów

Tymczasem okazało się, że mylili się wszyscy. Niedawno w „Genome Biology” ukazał się artykuł dotyczący pochodzenia Słowian zachodnich, w tym społeczeństwa państwa Piastów. Jego autorami są biolodzy, archeolodzy i historycy tworzący interdyscyplinarny zespół badawczy działający pod kierownictwem prof. Marka Figlerowicza w ramach wielkiego projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

Naukowcy przebadali genom dwóch populacji, które w przeszłości zamieszkiwały obszar współczesnej Polski. Pierwszą tworzyli przedstawiciele kultury wielbarskiej, która żyła od I do V w. n.e. Archeolodzy uważają, że społeczność ta była wieloetniczna, ale wiążą ją z reguły z Gotami lub Gepidami. Drugą byli reprezentanci państwa Piastów. Badania objęły blisko pół tysiąca zmarłych pochowanych na 27 cmentarzyskach.

Rytuał palenia zwłok utrudniał naukowcom analizy DNA

– Największą przeszkodą, która mogła uniemożliwić przeprowadzenie naszych badań, był panujący wówczas, czyli w pierwszych wiekach naszej ery na obecnych terenach Polski, rytuał pogrzebowy zwany ciałopaleniem. Utrzymywał się on od około 1500 roku p.n.e. aż do chrztu Polski. W rezultacie niezwykle trudno było pozyskać nadające się do analizy próbki DNA – powiedział „National Geographic Polska” dyrektor Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu prof. Marek Figlerowicz.

Analizy wykazały, że populacje wiązane z kulturą wielbarską tworzyli głównie migrujący z północy mężczyźni oraz lokalne kobiety. Przybysze mieszali się z ludnością miejscową i rozprzestrzeniali głównie wzdłuż Wisły, a potem Bugu. Ponadto w genomach osób będących mieszanką migrantów z północy oraz ludności lokalnej znajdowały się wszystkie komponenty genetyczne obecne w genomach populacji tworzącej społeczeństwo państwa Piastów. Z kolei ludność mieszkająca w okresie rzymskim na terenach współczesnej Danii, północnych Niemiec i Polski miała podobną strukturę genetyczną.

Zdaniem zespołu badawczego oznacza to, że już w V wieku n.e. zakończyły się zasadnicze procesy demograficzne kształtujące strukturę genetyczną populacji zamieszkującej obszar współczesnej Polski w X–XII wieku n.e. – Innymi słowy, rezultaty naszych badań wskazują, że do ukształtowania się struktury genetycznej mieszkańców państwa Piastów nie była konieczna żadna dodatkowa migracja mająca miejsce po V wieku n.e. Przedstawione wyniki są zatem zgodne z hipotezą zakładającą genetyczną kontynuację w pierwszym tysiącleciu n.e. na obszarze środkowo–wschodniej Europy – przekazali naukowcy.

Czy wyniki badań były dla prof. Figlerowicza zaskoczeniem? Przyznał, że do pewnego stopnia tak. – Nigdy nie byłem po żadnej ze stron. Stąd z wielkim zainteresowaniem analizowałem uzyskiwane przez nas wyniki, by stwierdzić, kto ma rację. Tymczasem odpowiedź, którą uzyskaliśmy, nie wsparła wcześniejszych hipotez, pewnie dlatego, że są dość skrajne – ocenił w rozmowie.

Przypomniał, że dyskusja na temat pochodzenia Słowian rozpoczęła się w czasie zaborów Polski. – Pytania o to, jakie tereny i od kiedy zajmowali Słowianie i Germanie, elektryzowały, bo dotyczyły sfery społeczno-politycznej. Archeologia miała dawać prawo do zajmowania danego obszaru – powiedział.

Historia Słowian do dziś jest pełna zagadek. Skąd się wzięli i jakie były plemiona słowiańskie?

Choć opanowali rozległe przestrzenie wschodniej Europy, ich ekspansja pełna jest zagadek. Historia Słowian wypełniona jest pytaniami bez odpowiedzi. Czy Słowianie w Polsce pojawili się tak s...

Czy badania DNA zakończą dyskusje o pochodzeniu Słowian i rodowodzie Piastów?

Trudno powiedzieć, czy najnowsze badania ostatecznie zakończą dyskusje na temat pochodzenia Słowian. Z prof. Figlerowiczem kontaktują się różni naukowcy i pasjonaci. – Część z nich weryfikuje swoje poglądy, mimo początkowego sceptycyzmu. W mojej ocenie ani badania genetyczne, ani archeologiczne nie odpowiedzą nam do końca na pytanie o to, jaka była tożsamość tych ludzi. Gdybyśmy zapytali osoby żyjące na terenie współczesnej Polski ponad 1,5 tysiąca lat temu, czy czują się Słowianami – nie ulega wątpliwości, że odpowiedź brzmiałaby: nie. Zapewne nie rozumiałyby nawet, o co nam chodzi – dodał.

Źródło: Genome Biology

Szukasz więcej fascynujących informacji na temat świata roślin i zwierząt, odkryć archeologicznych i nieskończonego Wszechświata? Zaprenumeruj magazyn „National Geographic Polska". Najnowszą ofertę znajdziesz na tej stronie.

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.