W bitwie o Stalingrad zginęło 2 mln ludzi. Krwawa batalia odmieniła losy II wojny światowej

W tym artykule:

1. Plan Barbarossa i atak III Rzeszy na Związek Radziecki
2. Impas na froncie wschodnim w 1942 roku
3. Niemiecki atak na Kaukaz i Stalingrad
4. Sowieci przejmują inicjatywę pod Stalingradem
5. Bitwa stalingradzka, czyli „wojna szczurów”
6. Wynik bitwy o Stalingrad
7. Straty obu stron w bitwie stalingradzkiej
8. Dlaczego bitwa o Stalingrad zaważyła na losach II wojny światowej?

22 czerwca 1941 roku niemiecka nawała ruszyła na ZSRR. W ten sposób Adolf Hitler zerwał niedawną współpracę z Józefem Stalinem. W przededniu jej wybuchu Niemcy wciąż nie mogli rzucić na kolana Wielkiej Brytanii. Rozstrzygnięcia w wojnie zaczęli więc szukać poprzez wyeliminowanie z niej Związku Radzieckiego. Najazd Wermachtu na Związek Radziecki był atakiem wyprzedzającym, który zaskoczył zbrojącą się po zęby w celach ofensywnych Armię Czerwoną.

Plan Barbarossa i atak III Rzeszy na Związek Radziecki

Pomimo licznych doniesień wywiadu i potężnej koncentracji niemieckich oddziałów, Stalin nie wierzył w tak nagłą i szybką decyzję Hitlera o ataku. Efektem tego mógł być tylko jeden. Radziecka obrona na zachodnich rubieżach ZSRR zawaliła się w pierwszych tygodniach wojny niczym domek z kart.

Niemcy i ich sojusznicy osiągali szybkie sukcesy na trzech głównych kierunkach natarcia. Pierwszym z nich był kierunek północny, na państwa bałtyckie i Leningrad (dawniej Petersburg). Środkowa oś natarcia przebiegała na linii Mińsk-Moskwa. Południowe ugrupowanie wojsk niemieckich miało podążać z kolei w kierunku Lwowa, Kijowa, a dalej w stronę Kaukazu.

Impas na froncie wschodnim w 1942 roku

Siły obu armii były wyrównane. Wermacht nie dysponował przewagą, konieczną dla atakującego, by łatwo rzucić na kolana swojego przeciwnika. Niemcom sprzyjał za to element zaskoczenia, który przestał działać wraz z krzepnącą obroną radziecką i nadejściem jesiennych słot 1941 roku. Rozpaczliwie broniącym się sowietom udało się uratować Moskwę także dzięki szybkiemu nadejściu zimy. Plan Barbarossa zawiódł i Niemcom nie udało się pokonać Rosji w ramach jednej kampanii.

Kampania wrześniowa – mało znane fakty. Skąd wziął się mit o kawalerii szarżującej na czołgi?

Kampania wrześniowa, zwana też wojną obronną 1939 roku, mimo dotkliwej polskiej porażki nie przebiegła dokładnie według planu Niemiec. Ile tak naprawdę krajów zaatakowało wówczas Polsk..

W 1942 roku front ustabilizował się, a niemiecka generalicja zaczęła szukać możliwości wyjścia z narastającego impasu. Miało być nim przede wszystkim dojście do roponośnych pól na Kaukazie, a także uniemożliwienie Sowietom prowadzenia żeglugi na Wołdze i transportu zaopatrzenia w ramach Lend-Lease od zachodnich aliantów. Rezultatem tych wszystkich zamierzeń miało być gospodarcze wyniszczenie ZSRR i przechylenie szali zwycięstwa na stronę III Rzeszy.

Niemiecki atak na Kaukaz i Stalingrad

W ramach operacji Fall Blau (Plan Niebieski) Niemcy planowali także wykonać pomocnicze uderzenie na Stalingrad. Było to wówczas duże przemysłowe miasto w dolnym biegu Wołgi, która wraz z górami Ural oddzielała europejskie i azjatyckie tereny dawnej i obecnej Rosji.

Bitwa o Stalingrad dodatkowo nabrała jeszcze wymiaru propagandowego. Dla Hitlera zajęcie wielkiego miasta imienia jego wielkiego wroga stało się obsesją, która w końcu przesłoniła mu właściwe militarne cele. Niemiecki dyktator życzył sobie od swoich żołnierzy nie tylko blokady Stalingradu i unieszkodliwienia jego przemysłu, ale także pełnego zajęcia miasta. Pomóc w tym mieli Niemcom ich sojusznicy z całej Europy. Najliczniejsze z nich były siły rumuńskie, węgierskie i włoskie.

Wehrmacht zgodnie z założeniami swojego planu zdołał głęboko wedrzeć się w sowieckie linie na południu ZSRR. Oddział niemieckich strzelców zawiesił nawet swoją flagę na najwyższym kaukaskim szczycie, czyli na Elbrusie. Niemcy zbliżali się do radzieckich pól naftowych w Baku, w Azerbejdżanie. Na jesieni 1942 roku Niemcy zdołali także otoczyć częściowo Stalingrad. Po ciężkich walkach nazistowska armia zajęła centrum tego miasta nad Wołgą.

Sowieci przejmują inicjatywę pod Stalingradem

Krwawy wysiłek Wehrmachtu poszedł jednak na marne. Rosjanie, Ukraińcy i przedstawiciele innych narodów ZSRR stawiali Niemcom zadziwiająco twardy opór. Przyczynił się do tego między innymi słynny rozkaz Józefa Stalina z lata 1942 roku: „Ani kroku wstecz!”.

Już w listopadzie 1942 Sowieci rozpoczęli kontrnatarcie. Dzięki wielkiemu wysiłkowi Armii Czerwonej i nieewakuowanych mieszkańców Stalingradu, 6. Armia pod dowództwem gen. Friedricha Paulusa znalazła się w otoczeniu. Została zupełnie odcięta od pozostałych wojsk niemieckich.

W wielkim kotle znalazło się blisko 300 tys. żołnierzy. Hitler kategorycznie odmówił von Paulusowi możliwości przebijania się przez pierścień okrążenia na własne tyły. 6 Armia miała czekać na nadejście odsieczy z zewnątrz i wykrwawiać przeciwnika. Zaopatrzenie dla okrążonych starano się początkowo dostarczać drogą lotniczą. Jednak w żaden sposób nie mogło ono w pełni zaspokoić potrzeb niemieckiego ugrupowania.

Bitwa stalingradzka, czyli „wojna szczurów”

Wzięci w kleszcze żołnierze Wehrmachtu walczyli do końca zgodnie z rozkazem Hitlera pomimo swojego dramatycznego położenia. Jednak Sowietom już drugi raz z rzędu w trakcie tej wojny sprzyjał „generał mróz”. Zarówno w trakcie boju pod Moskwą w 1941 roku, jak i rok później w czasie bitwy stalingradzkiej niemieccy żołnierze musieli walczyć w ekstremalnych dla siebie warunkach pogodowych. Temperatura sięgała minus 30 stopni Celsjusza.

Oprócz zimna, pozostający w kleszczach Niemcy coraz szybciej zaczęli odczuwać braki w zaopatrzeniu. Żołnierzom Wehrmacht coraz bardziej zaczęła zaglądać w oczy klęska głodu. W Stalingradzie brutalnie walczono o każdą ulicę i niemalże każdy budynek. Żołnierze obu stron strzelali do siebie na minimalnie krótkim dystansie. Nierzadko walczyli także wręcz, używając do tego nie tylko kolb karabinów i bagnetów, ale także i saperek.

Na porządku dziennym był bezpośredni kontakt między wrogimi stronami. Do tego dochodziła niezwykle duża intensywność starć ze względu na nagromadzenie olbrzymich mas wojsk na niewielkim terenie. Z tych właśnie powodów walczący w murach Stalingradu Niemcy nazwali tę bitwę „wojną szczurów”.

Wynik bitwy o Stalingrad

Sowieci coraz skuteczniej zacieśniali pierścień okrążenia wokół armii Paulusa, na końcu dzieląc to ugrupowanie na dwie części. Żołnierze Stalina zaatakowali także ugrupowanie niemieckie nad Donem, starające się iść Paulusowi z odsieczą. To wszystko razem doprowadziło do ostatecznego zwycięstwa ZSRR w bitwie stalingradzkiej.

Pogoda odgrywała kluczową rolę podczas II wojny światowej. Dane meteorologiczne były bezcenne

Konflikt dotarł nawet pod koło podbiegunowe. W walkach uczestniczyły nie tylko okręty i samoloty, lecz także naukowcy i Grenlandczycy na psich zaprzęgach. Nie chodziło o zdobycze terytorialn...

31 stycznia 1942 czerwonoarmiści wdarli się do sztabu nazistowskiego dowódcy. Dopiero co awansowany na feldmarszałka Paulus rozczarował Hitlera. Führer liczył, że dowódca popełni samobójstwo i nie da wziąć się żywcem Sowietom. Niemiecki dowódca skapitulował, a także poszedł w niewoli na współpracę ze swoimi niedawnymi wrogami. Niemiecki generał jeszcze w trakcie wojny agitował przez radio przeciwko Führerowi. Po zakończeniu działań wojennych i po powrocie z ZSRR dostał od władz NRD przydział na willę, luksusowy samochód, a nawet pozwolenie na noszenie osobistej broni.

Straty obu stron w bitwie stalingradzkiej

Resztki niemieckiej 6 Armii wobec braku alternatywy poszły do radzieckiej niewoli podobnie jak ich dowódca. Do łagrów trafiło około 100 tys. Niemców. Jednak tylko 6 tys. z nich przeżyło Gułag i po 1953 roku wróciło do Niemiec.

III Rzesza i jej sojusznicy w całej operacji stalingradzkiej stracili łącznie ok. 850 tys. żołnierzy. Sowieci musieli liczyć się ze śmiercią ponad 1,1 mln wojskowych i cywilów. Krwawa łaźnia nad Wołgą okazała się punktem zwrotnym w całej II wojnie światowej. Stało się tak nawet pomimo tego, że jej militarne znaczenie początkowo nie było aż tak duże.

Dlaczego bitwa o Stalingrad zaważyła na losach II wojny światowej?

Po niezwykle poważnym i nieodwracalnym uszczupleniu sił na skutek likwidacji kotła stalingradzkiego, Niemcy musieli uzupełniać braki na froncie wschodnim przez ściąganie oddziałów z zachodu. To szybko przekuło się na sukcesy aliantów. Zaraz po Stalingradzie kruszyć zaczął się też system niemieckich sojuszy. Z „objęć Hitlera” dość szybko wyszli zarówno Włosi, jak i Rumuni. W końcu zmienili nawet front i pod koniec wojny zaczęli walczyć z niedawnymi niemieckimi sojusznikami.

Od zwycięstwa w bitwie stalingradzkiej inicjatywę w walce przejęli alianci. Hitlera stać było już tylko na nieskuteczne zrywy, jak wydana sowietom bitwa pod Kurskiem jeszcze latem 1943 roku czy ostatnia rozpaczliwa ofensywa w Ardenach na Zachodzie, na przełomie lat 1944–1945.

Źródło: A. Beevor, Stalingrad, 2010

Nasz ekspert

Hubert Rój

Współpracownik redakcji National Geographic. Pasjonuje się historią XX wieku, a także gotowaniem. Nadmiar czasu wolnego najchętniej przeznacza na rzecz najważniejszą ze wszystkich rzeczy nieważnych, czyli futbol.