Imiona starożytnych królów Mezopotamii ujawniają zagadkową anomalię sprzed 3 tys. lat. Jak to możliwe?
Przed 3000 lat miała miejsce zagadkowa anomalia ziemskiego pola magnetycznego. Źródłem tej informacji są starożytne cegły inskrybowane imionami mezopotamskich królów.
W tym artykule:
Sto lat temu Irak był prawdziwym Eldorado dla badaczy przeszłości. Archeolodzy z wielu krajów badali tam ślady jednej z najstarszych na świecie cywilizacji. Teraz, ze względu na złożoną sytuację polityczną tego kraju, nie jest to już możliwe.
Naukowcy pozyskali jednak dziesiątki lat temu liczne zabytki, które znajdują się w wielu kolekcjach muzealnych na świecie i w Iraku. Nowe metody badawcze umożliwiają ponowną analizę artefaktów. Tak też jest w przypadku cegieł, które nie wydają się na pierwszy rzut oka szczególnie ciekawym obiektem badań.
Co zaklęte jest w starożytnej cegle?
Wyniki analiz opublikowano w czasopiśmie naukowym „Proceedings of the National Academy of Sciences” (PNAS). Opisano, w jaki sposób zmiany w ziemskim polu magnetycznym wpłynęły się na tlenek żelaza, który jest składnikiem starożytnych glinianych cegieł.
Pole magnetyczne Ziemi słabnie i rośnie się z upływem czasu. Zmiany te silnie wpływają na minerały, które są wrażliwe na pole magnetyczne. Badacze z USA, Izraela i Anglii przeanalizowali „sygnaturę magnetyczną” w tlenku żelaza. Próbkami były 32 cegły gliniane pochodzące ze stanowisk archeologicznych w Mezopotamii.
Ówczesne pole magnetyczne Ziemi zostało „uwięzione” w momencie wypalenia cegieł, tysiące lat temu. Ale kiedy dokładnie?
Jak określić wiek cegły?
Archeolodzy stosują różnorodne metody, umożliwiające poznanie wieku przedmiotów odkrywanych w ziemi. Wśród nich jest metoda radiowęglowa, ale aby z niej skorzystać niezbędne jest pobranie materiału organicznego. W przypadku naczyń ceramicznych nie jest zatem to możliwe, chyba, że zachowa się fragment np. źdźbła w domieszce.
W przypadku cegieł badanych pod kątem „zaklętego” w nich pola magnetycznego metoda radiowęglowa nie była potrzebna, bo każda z cegieł nosiła inskrypcję. Zapisano na niej imię władcy, za którego panowania wykonano cegłę. To szalenie ułatwiło określenie wieku budulca, bo po dziesiątkach lat analiz archeolodzy wiedzą dość dokładnie, kiedy rządzili poszczególni mezopotamscy królowie.
Zdaniem badaczy mapowanie zmian ziemskiego pola magnetycznego w czasie może być dobrą dodatkową metodą określającą wiek zabytków. Zwrócono uwagę na to, że metoda radiowęglowa jest dość niedokładna i określa wiek w przybliżeniu do kilkuset lat. Tymczasem badania pola magnetycznego mogą być bardziej precyzyjne.
Cegła sprzed 3 tys. lat skrywała DNA wielu roślin. „To prawdziwa kapsuła czasu”
DNA kilkudziesięciu gatunków roślin wykryli naukowcy w cegle z pałacu asyryjskiego króla Aszurnasirpala II. To kapsuła czasu dotycząca bioróżnorodności Mezopotamii blisko 3 tys. lat temu.
Chociaż długość i kolejność panowania poszczególnych władców Mezopotamii jest dobrze znana, w społeczności archeologicznej nie ma zgody co do dokładnych lat, w których objęli tron. Wynika to z niekompletnych zapisów historycznych. Pomiary cegieł pasują to tzw. niskiej (późnej) chronologii stosowanej przez historyków starożytności Bliskiego Wschodu.
Posiadając wszystkie te informacje, badacze mogli zbadać cegły pod kątem ich – jak to sami określili – archeomagnetyzmu. W tym celu eksperci odłupali z cegieł niewielkie fragmenty i z użyciem magnetometru wykonali precyzyjne pomiary pola.
Anomalia lewantyjska epoki żelaza
Naukowcy potwierdzili istnienie „lewantyńskiej anomalii geomagnetycznej epoki żelaza”. Ziemskie pole magnetyczne było niezwykle silne wokół współczesnego Iraku w okresie od około 1050 do 550 r. p.n.e. Przyczyna? Do dzisiaj niezbyt jasna. Dowody anomalii w tym samym czasie zostały wykryte też w innych miejscach: w Chinach, Bułgarii i na Azorach. Do tej pory dane z południowej części Bliskiego Wschodu były skąpe.
– Pole geomagnetyczne jest jednym z najbardziej enigmatycznych zjawisk w naukach o Ziemi. Dobrze datowane pozostałości archeologiczne bogatych kultur mezopotamskich, zwłaszcza cegły z imionami konkretnych królów, zapewniają bezprecedensową możliwość badania zmian natężenia pola w wysokiej rozdzielczości czasowej. Umożliwiają śledzenie zmian, które miały miejsce w ciągu kilku dziesięcioleci lub nawet krócej – zauważa współautorka publikacji prof. Lisa Tauxe ze Scripps Institution of Oceanography (USA).
Zespół odkrył również, że w pięciu próbkach, pobranych z cegieł z czasów panowania Nabuchodonozora II w latach 604–562 p.n.e., pole magnetyczne Ziemi zmieniło się dramatycznie w stosunkowo krótkim czasie. Oznacza to, że są możliwe jego gwałtowne skoki intensywności.
Źródło: PNAS
Szukasz więcej fascynujących informacji na temat świata roślin i zwierząt, odkryć archeologicznych i nieskończonego Wszechświata? Zaprenumeruj magazyn „National Geographic Polska". Najnowszą ofertę znajdziesz na tej stronie.
Nasz ekspert
Szymon Zdziebłowski
Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.