Styl joński : czym się charakteryzował ten starożytny porządek architektoniczny?

W tym artykule:

1. Czym charakteryzował się styl joński?
2. Elementy porządku jońskiego
3. Przykłady budowli w stylu jońskim

Starożytni Grecy wypracowali trzy porządki architektoniczne. Najstarszy – dorycki – zaczął obowiązywać w VII wieku p.n.e. Na przełomie VII i VI stulecia p.n.e. opracowano założenia porządku jońskiego. Na jego kanwie zaś na przełomie wieków V i IV p.n.e. powstał styl koryncki. Czym charakteryzuje się drugi z wymienionych porządków, czyli styl joński? Spróbujmy odpowiedzieć na to pytanie.

Czym charakteryzował się styl joński?

Podstawy stylu jońskiego powstały na terenie Azji Mniejszej. Jak sama nazwa wskazuje, narodził się on w Jonii, krainie położonej między rzekami Hermos i Meander. Inspirowany budownictwem ludów Wschodu, schemat joński cechowała lekka, niemal filigranowa (w porównaniu z monumentalnym stylem doryckim) forma. Efekt ten był wynikiem smukłych proporcji poszczególnych elementów i bogatego zdobienia. Podczas gdy porządek dorycki jest określany jako męski, w stylu jońskim dominują cechy żeńskie.

W porządku jońskim można wyróżnić na dwa kierunki: attycki i małoazjatycki. Wskazując na najważniejsze różnice między nimi, trzeba przede wszystkim wspomnieć o zmienności poszczególnych detali, zwłaszcza bazy i belkowania.

Elementy porządku jońskiego

Świątynie wznoszone w zgodzie z założeniami porządku jońskiego opierały się na trzystopniowej krepidomie (podbudowie). O ile kolumny budowli wznoszonych w stylu doryckim wyrastały bezpośrednio ze stylobatu, to w schemacie jońskim pojawiły się jeszcze ich bazy.

Oparta na plincie (niewielkiej płytce o kształcie kwadratu lub prostokąta), w stylu attyckim miała formę trójczłonową, składającą się z dwóch torusów (kamienne „wałki”) i rozdzielającego je trochilusa (wklęsłość). W wariancie małoazjatyckim nie obowiązywały żadne wytyczne w kwestii ilości elementów składowych. Architekci mogli dowolnie zestawiać torusy i trochilusy.

Trzon kolumny był zdobiony 24 kanelurami. Między żłobieniami występowały listewki, nazywane stegami. Poszczególne wyżłobienia były węższe od tych, które stosowano w porządku doryckim.

W stylu jońskim tak jak w doryckim występowała entasis, czyli charakterystyczna wypukłość na jednej trzeciej wysokości kolumny, ale była wyraźnie słabiej zaznaczona. Mniejsze było też zwężenie trzonu pod głowicą.

Najbardziej charakterystycznym elementem, pozwalającym łatwo odróżnić budowle jońskie od doryckich, była głowica. Miała formę woluty przypominającej nieco baranie rogi. Jej kształt miał nawiązywać do materiałowej maty rozwijanej przed wejściem do budowli. Powyżej znajdował się abakus z profilowanymi krawędziami, najczęściej bogato zdobiony.

Ateny – co warto zobaczyć? Atrakcje, zabytki i ciekawostki o stolicy Grecji

Ateny uchodzą za kolebkę demokracji oraz współczesnej cywilizacji. Grecka stolica potrafi zachwycić na każdym kroku, a jej największym atutem, oprócz nadzwyczajnych zabytków czy wspaniałe...

Abakus podpierał trójstopniowy architraw. W budowlach reprezentujących odmianę attycką na głównym członie belkowania znajdował się fryz ciągły (w odróżnieniu od stylu doryckiego, w porządku jońskim nie stosowano metop), zdobiony historycznymi lub mitologicznymi scenami. W stylu małoazjatyckim dekoracja była znacznie skromniejsza i składała się przede wszystkim z rzędu wystających kostek.

Ponad fryzem znajdował się kluczowy element belkowania, czyli gzyms wieńczący. Najczęściej był niższy niż w schemacie doryckim, ale charakteryzował się znacznie bardziej skomplikowaną formą. Jego górną część stanowiła listwa ozdobna. Ten element był dekorowany ornamentem złożonym z motywów roślinnych (kimation), dwóch typów palmety albo palmety naprzemiennie zestawionej z lotosem (antemion) lub motywem skręconych pasm (plecionka). Listwę wieńczyło ząbkowanie.

Podobnie jak w stylu doryckim, obiekty wznoszone w zgodzie z założeniami schematu jońskiego były kryte dwuspadowym dachem, zamykanym szczytowym tympanonem. Rynna, czyli sima, była zakończona rzygaczami stylizowanymi na lwie pyski.

Archeolodzy odnaleźli w Efezie bizantyjską strefę handlowo-gastronomiczną sprzed 1,4 tys. lat

Naukowcy twierdzą, że obszar został zniszczony nagle, prawdopodobnie ok. 614 r. p.n.e. Dokładnie w tym czasie miało miejsce drugie trzęsienie ziemi, które częściowo zburzyło starożytny E...

Przykłady budowli w stylu jońskim

Porządek joński ukształtował się u schyłku okresu archaicznego. Jego założenia obowiązywały w czasie trwania okresu klasycznego, ale budowle wznoszone zgodnie z tym schematem największą popularność zdobyły w okresie hellenistycznym. Początkowo dominował na obszarze Azji Mniejszej. Następnie upowszechnił się w kontynentalnej Grecji, a z czasem wkroczył na tereny Italii i Sycylii. Do najważniejszych budowli starożytnej Grecji wzniesionych w tym stylu zaliczane są:

• Świątynia Ateny Apteros (Nike Bezskrzydła) na Akropolu. Najmniejsza świątynia wzniesiona na wapiennym wzgórzu jest najlepiej zachowanym obiektem jońskim. Powstała w V wieku p.n.e., a jej projektantem prawdopodobnie był Kallikrates.
• Świątynia Erechtejon, także wzniesiona na Akropolu i będąca miejscem kultu Ateny, Posejdona, Zeusa, Erechteusza, Hefajstosa i Butesa. To obiekt niezwykły w swojej formie. Elementem, który wyróżnia go spośród pozostałych, jest ganek kor, w którym belkowanie wspiera się na sześciu kariatydach, czyli posągach dziewcząt.
• Świątynia bogini Hery na wyspie Samos. Do naszych czasów przetrwała jednak tylko połowa jednej kolumny i kilka niekompletnych posągów.
• Świątynia Artemidy w Efezie, czyli jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Zbudowana z polecenia Krezusa, ostatniego króla Lidii, miała wymiary 130 m na 69 m.
• Inny oryginalny przykład budowli jońskiej to słynny ołtarz pergamoński. Obiekt przedstawiający sceny z Gigantomachii wybudowano w latach 180–160 p.n.e. dla upamiętnienia triumfu nad Galatami, najprawdopodobniej według projektu Menekratesa z Rodos. Wzniesiony na drugim tarasie pergamońskiego akropolu, był doskonale widoczny ze wszystkich stron. Dziś jest uznawany za jedno z najdoskonalszych dzieł sztuki hellenistycznej. Obecnie zrekonstruowany ołtarz można podziwiać w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.