Sumerowie opracowali wiele wynalazków. Ich ślady do dziś widzimy w rolnictwie, matematyce i astronomii

W tym artykule:

1. Skąd się wzięli Sumerowie?
2. Kultura sumeryjska i jej wynalazki
3. Jaka jest najstarsza cywilizacja na świecie?
4. Z czego zasłynęli Sumerowie?
5. Sumeryjskie innowacje technologiczne
6. Najstarsze dzieła literatury
7. Wpływ Sumerów na inne cywilizacje

Kultura sumeryjska kwitła przez cztery tysiące lat. Potem przez dwa kolejne tysiąclecia pozostawała niemal zapomniana. Jednak nawet w dzisiejszym społeczeństwie wciąż można znaleźć ślady sumeryjskich wynalazków w rolnictwie, języku, matematyce, religii i astronomii.

Przywykliśmy sądzić, że kultura europejska narodziła się na greckich wyspach niemal samorodnie. Jednak dane archeologiczne mówią, że na jej rozkwit ogromny wpływ mieli właśnie Sumerowie. Skąd się wziął ten tajemniczy lud?

Skąd się wzięli Sumerowie?

Starożytni Sumerowie stworzyli jedną z pierwszych wielkich cywilizacji ludzkości. Ich ojczyzna w Mezopotamii, zwana Sumerem, powstała około 6000 lat temu. Była położona wzdłuż obszarów zalewowych między rzekami Tygrys i Eufrat. To tereny w dzisiejszym Iraku i Syrii.

Posłuchaj melodii sprzed ponad 3 tysięcy lat! Takiej muzyki słuchali starożytni Sumerowie

W Muzeum Narodowym w Damaszku można zobaczyć starożytną glinianą tabliczkę, na której Sumerowie spisali swoje pieśni ku czci bogini Ningal. Trzy tysiące lat po jej stworzeniu ktoś postano...

Archeolodzy przez długi czas nie byli zgodni, czy Sumerowie byli ludnością napływową, czy autochtonami. Najnowsze badania skłaniają się ku uznaniu, że Sumerowie pochodzili z gór. To przekonanie oparte jest m.in. na tym, że w piśmie sumeryjskim wyrazy „kraj” i „góra” zapisywane były jednakowo. Potwierdzać ma to również sposób budowania świątyń na wzgórkach-tarasach. Ma to być naśladowanie sposobu czczenia bogów na szczytach gór. Jest mało prawdopodobne, że taką technikę mogli opracować mieszkańcy równin.

Kultura sumeryjska i jej wynalazki

Sumerowie najsilniej kojarzą się z rozwojem rolnictwa. Nauczyli się uprawiać ziemię na wielką skalę w tak zwanym Żyznym Półksiężycu. To obszar w kształcie półksiężyca, ciągnący się od Egiptu poprzez Palestynę i Syrię po Mezopotamię.

Zdaniem badaczy żyzne gleby Mezopotamii dały początek rolnictwu. A za rozwojem rolnictwa poszły piśmiennictwo, matematyka i astronomia. Wszystkie te dziedziny były rozwijane, by lepiej zarządzać uprawami, przechowywaniem plonów i ich dystrybucją.

Suche krajobrazy starożytnego Bliskiego Wschodu mogą nie wydawać się najbardziej prawdopodobną lokalizacją dla przełomu w rolnictwie. Jednak teren między dwoma wielkimi rzekami był wyjątkowy. Sumerowie korzystali z bogatych osadów niesionych przez rzeki. Mieli też do dyspozycji wystarczającą ilości wody do nawadniania upraw.

Ich sukces przyspieszyły sumeryjskie innowacje technologiczne, takie jak kanały irygacyjne i pługi. Z czasem Sumerowie stali się tak wprawni w uprawie żywności, że zaczęli mieć wystarczająco dużo zasobów, aby skupić się na budowie miast i świątyń. Tak narodziła się cywilizacja.

Jaka jest najstarsza cywilizacja na świecie?

Wszystko zaczęło się około 10 tysięcy lat temu wraz z pojawieniem się pierwszych wiosek na terenie Mezopotamii. Ludzie z tego regionu, którzy nie porzucili gospodarki zbieracko-łowieckiej, nauczyli się hodować zwierzęta i uprawiać zboża. Tę zmianę określa się mianem udomowienia. Ludzie mieli udomowić zwierzęta i pewien szczególny rodzaj trawy, którą dziś określamy mianem zboża.

Starożytne języki: 7 wciąż nieodczytanych systemów pisma. Kto je rozszyfruje?

Naukowcy od lat próbują odczytać starożytne języki z Europy, Azji i Ameryki. Rozszyfrowanie tych tajemniczych systemów pisma może przynieść odpowiedzi na wiele pytań o antyczne cywilizacje.

Jednak Yuval Noah Harrari w książce „Sapiens” przekonuje, iż było na odwrót. Czyli to my zostaliśmy udomowieni przez zboże, bo jego uprawa zamknęła nas w domach, na określonym terytorium. Odebrała nam wolność, jaką niósł ze sobą zbieracko-łowiecki tryb funkcjonowania.

Z biegiem czasu mezopotamskie wioski rozrastały się, a ich mieszkańcy stawali się coraz bardziej zależni od rolnictwa. Archeolodzy wciąż nie są pewni, jak dokładnie wyglądało życie tych wczesnych kultur. Jednak podobieństwa w stylach ceramiki i pieczęciach umieszczonych na różnych pojemnikach sugerują, że pewien poziom kontroli administracyjnej pojawił się już sześć, a nawet siedem tysięcy lat temu.

Z czego zasłynęli Sumerowie?

Przełomem było rozwinięcie umiejętności budowania świątyń przy użyciu cegieł mułowych. Miało dojść do tego w miejscu zwanym Eridu. Wydaje się, że miasto zostało założone około 5400 r. p.n.e. i było zajmowane przez tysiące lat. W końcu zostało opuszczone na dobre około 600 r. p.n.e.

Status Eridu był legendarny nawet w czasach starożytnych. Babilończycy wierzyli, że Eridu jest najstarszym miastem na Ziemi, stworzonym przez samych bogów. Ten rodzaj szacunku przyciągnął również współczesnych badaczy. Jeszcze zanim archeolodzy odkryli Eridu, czytali o jego istnieniu w starożytnych tekstach.

Obszar wokół Eridu został przekopany kilka razy między połową XIX wieku a połową XX wieku. Odnaleziono tam pozostałości niegdyś rozległej metropolii, której kolejne budynki budowano na pozostałościach poprzednich gmachów i struktur urbanistycznych. Te wykopaliska pozwoliły potwierdzić, iż Eridu było prawdziwym miastem, a nie starożytną legendą.

Liczące około 7400 lat Eridu jest jednym z najstarszych miast ludzkości, ale nie najstarszym. Obecnie uznaje się, że pierwszym miastem na Ziemi jest Çatalhöyük, które znajdowało się na północ od krawędzi Żyznego Półksiężyca, we współczesnej Turcji. Çatalhöyük zostało założone 9600 lat temu. Przetrwało tysiąclecia, znikając zaledwie kilka wieków przed założeniem Eridu.

Jednak Eridu było tylko początkiem Sumeru. Cywilizacja szybko rozrosła się do kilkudziesięciu miast, takich jak Ur, Kish i Uruk. Wraz z nimi rósł Sumer i jego bogactwo. Całe oparte na rolnictwie.

Z czasem Eridu zaczęło tracić na znaczeniu, a jego rolę przejęło inne miasto – Uruk. W szczytowym momencie, czyli około 4800 lat temu, Uruk był największym miastem na świecie. Niektóre szacunki sugerują, że miasto mieściło aż 80 tys. osób w czasie, gdy całkowita populacja ludzka wynosiła około 15 milionów.

Sumeryjskie innowacje technologiczne

Rolnicza potęga Sumerów nie powstałaby, gdyby nie innowacje technologiczne, które pomogły ujarzmić glebę i wodę. Najbardziej przełomowym wynalazkiem, a zarazem jednym z najprostszych, był pług.

Naukowcy twierdzą, że odkryli najstarsze pismo na świecie. Może mieć nawet 20 tysięcy lat

W europejskiej jaskini archeolodzy odnaleźli malowidła naskalne, które stworzyli ludzie ponad 20 tysięcy lat temu. Wśród nich znajdowały się tajemnicze kropki, linie i symbole w kształcie ...

Pierwszy pług pojawił się około 3500 roku p.n.e. Do roku 1500 p.n.e. Sumerowie wynaleźli również pług siewny, który pozwalał rolnikom używać zwierząt pociągowych do uprawy i sadzenia w tym samym czasie. Urządzenia były nawet dostarczane z instrukcjami, które wyjaśniały rolnikom, jak zwiększyć plony dzięki umiejętnej uprawie i nawadnianiu.

Wszystkie te rozwiązania pozwoliły unieść koszty rosnącej populacji, a także rozbudowujący się system władców i religii. Już 5000 lat temu Sumerowie rozwinęli pismo klinowe, jedną z najwcześniejszych form pisma. Sumeryjskie inskrypcje na glinie i kamieniu dotyczyły handlu, przepływ zboża i innych towarów. Notowano też wydarzenia historyczne. Ale wśród odnalezionych i odczytanych płytek można znaleźć także te z przepisami kulinarnymi i z… pornografią.

Tysiące sumeryjskich tabliczek wciąż czekają na przetłumaczenie w muzeach na całym świecie. Sumerowie wynaleźli lub wykorzystali również szeroką gamę innych, bardziej nowoczesnych innowacji. Takich jak rydwany kołowe, podział godziny na 60 minut, a nawet prawdopodobnie pierwsze pisemne dzieło literackie – Epos o Gilgameszu.

Najstarsze dzieła literatury

Pewna gliniana tabliczka odkryta w Eridu, a także inne znalezione na innych obszarach Sumeru, również opowiadają historię o potopie, która odzwierciedla tę zapisaną w Starym Testamencie. Bibliści nazywają to „Genezą Eridu”.

Według tabliczek to bogowie jako pierwsi powiedzieli ludziom, aby zamieszkali w Sumerze. Ale w końcu bogowie postanowili zniszczyć rasę ludzką potopem. Według mitu jeden konkretny bóg, Enki, dał sumeryjskiemu królowi o imieniu Ziusudra radę, by zbudować łódź, dzięki czemu uratuje swój lud.

Pomysł, że historia potopu została przekazana przez Sumerów, ma sens również z innych powodów. W czasach nowożytnych Sumer urzekł wszystkich, od archeologów, po fanów spiskowej teorii dziejów. Ale fascynacja społeczeństwem sumeryjskim sięga znacznie dalej w historii ludzkości.

Wpływ Sumerów na inne cywilizacje

Zarówno imperium babilońskie, jak i asyryjskie, które przejęły kontrolę nad częściami Bliskiego Wschodu, kontynuowały używanie języka sumeryjskiego w swoich rytuałach religijnych przez tysiąclecia. Wykopaliska prowadzone w babilońskich domach odkryły tabliczki zapisane językiem sumeryjskim na długo po tym, jak sama cywilizacja zniknęła.

Archeolodzy znaleźli w Turcji sekretną komnatę kultu płodności. Pochodzi z czasów imperium nowoasyryjskiego

Naukowcy odnaleźli w środku starożytne malowidła, które pochodzą z epoki żelaza. Miejsce prawdopodobnie wciąż pozostałoby nieodkryte, gdyby nie pewien incydent sprzed 5 lat…

Wydaje się, że Babilończycy, którzy stworzyli pierwsze mapy gwiazd, odziedziczyli też po Sumerach część swojej wiedzy astronomicznej. Babilończycy mieli dwa zestawy konstelacji – jeden do śledzenia dat uprawy, a drugi do rozpoznawania bogów. Ten ostatni został przekazany nam dzięki Grekom i stworzył podstawy dla 12 konstelacji zodiaku. A nazwy gwiazd, których używali, wydają się pochodzić od ludu sumeryjskiego. To sugeruje, że ta starożytna cywilizacja miała naprawdę wyrafinowaną wiedzę także o kosmosie.

Sumerowie zniknęli tysiące lat temu. Jednak ich wpływ i pozostawione w spadku kolejnym ludom bogactwo cywilizacyjne trwa do dziś.

Nasz ekspert

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.