Sztuka starożytnego Egiptu - cenne rzeźby, malarstwo i architektura

W tym artykule:

1. Czym charakteryzowała się sztuka starożytnego Egiptu?
2. Gęsi z Meidum
3. Popiersie Nefertiti
4. Wielki Sfinks
5. Świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari
6. Piramida Cheopsa

Dzieła, które dziś możemy podziwiać w kraju nad Nilem i w licznych muzeach na całym świecie wzbudzają ogromny zachwyt, jednak wypada podkreślić, że w swoim czasie miały zupełnie inne przeznaczenie. W starożytnym Egipcie, rzeźby, malowidła i obiekty architektoniczne służyły przede wszystkim utrwalaniu obowiązującego porządku społecznego i oddawaniu czci bóstwom.

Na rozwój sztuki egipskiej ogromny wpływ miało położenie geograficzne tego kraju. Nil zapewniał starożytnym Egipcjanom dostatek mułu - surowca do wytwarzania cegieł i drobnych figurek, a pustynne otoczenie obfitowało w różnego rodzaju minerały, kamienie i kruszce. Nie bez znaczenia była też religia, w której obowiązywało wielobóstwo, wiara w życie pozagrobowe i związany z tym obrządek mumifikacji zwłok, oraz panujący ustrój, w którym faraon stawiany był na równi z bogami.

Czym charakteryzowała się sztuka starożytnego Egiptu?

Na przestrzeni dziejów kraju nad Nilem, sztuka podlegała licznym zmianom. Jednak trzeba wyraźnie zaznaczyć, że mówimy tu jedynie o ewolucji, nie rewolucji. Kanon w sztuce starożytnego Egiptu cechuje się nieprzerwaną ciągłością, trwałością i jednolitością stosowanych form artystycznych prawie do końca okresu starożytnego. Na przestrzeni stuleci, w egipskich dziełach można dostrzec podobieństwo form architektonicznych (w kontekście organizacji bryły, płaszczyzny i przestrzeni) i utrwalanych postaci (pod względem mimiki, gestów i pozy).

Korzenie egipskiej twórczości artystycznej sięgają okresu przeddynastycznego. Zaczęto wówczas wytwarzać kamienne wazy, głównie wykonywane z czarnego bazaltu, oraz malowaną ceramikę. Rozwijało się rzeźbiarstwo (ludowi rzemieślnicy tworzyli figurki ludzi i zwierząt) oraz malarstwo ścienne zdobione płaskorzeźbą, do którego wykorzystywano roztarte barwniki mineralne. Budynki (domy i kaplice) były wówczas budowane z gliny i trzciny.

Słynny sztylet Tutanchamona wcale nie pochodził z Egiptu? Przełomowe odkrycie archeologów

Zagadka słynnego „kosmicznego” sztyletu króla Tutanchamona w końcu została rozwiązana. Najnowsze badania udowodniły, że broń nie została wykuta w Egipcie.

W okresie wczesnodynastycznym zaczęto stosować suszoną cegłę, z której wznoszono przede wszystkim grobowce. Pojawiły się także stele nagrobne i palety (monumentalne obiekty z łupków) obustronnie zdobione reliefami.

Charakterystyczny egipski kanon zaczął kształtować się w Starym Państwie. Właśnie wtedy postaci zaczęto przedstawiać stosownie do przynależności klasowej. W dziedzinie rzeźby, władcy byli prezentowani w pozycji siedzącej lub w postawie kroczącej, urzędnicy i dostojnicy - w sposób realistyczny, a przedstawiciele ludu - w trakcie wykonywania pracy. W reliefie i rysunku uwidocznił się trend ujmowania głowy i kończyn z profilu, a barków i oka - frontalnie. Kompozycje były tworzone w układzie pasowym. W początkowej fazie, obiekty architektoniczne nadal wznoszono z suszonej cegły. Później pojawiły się kamienne piramidy, mastaby i świątynie. Rozwijało się rzeźbiarstwo i malarstwo ścienne. Niezwykle wysoki poziom osiągnęło też rzemiosło artystyczne, w tym złotnictwo i jubilerstwo.

W okresie Młodego Państwa można zaobserwować adaptację klasycznych form i wzorów do nowych reguł społecznych i religijnych. W dziedzinie architektury na znaczeniu straciła mastaba, ale piramida nadal utrzymała się jako jedyny słuszny typ grobowca królewskiego. Jednocześnie, pojawiły się grobowce drążone w skałach. Świątynie zaczęto zdobić kolumnami, miasta były budowane według określonego porządku (na planie siatki), w malarstwie ściennym pojawiła się zwarta kompozycja i większa swoboda w prezentowaniu postaci. Rzeźba podlegała dwóm szkołom: memfickiej, utrzymanej w klasycznej konwencji, oraz tebańskiej, nacechowanej prostotą i topornością.

Nowe Państwo to okres najdynamiczniejszego rozwoju wszystkich dziedzin egipskiej sztuki. Właśnie wtedy wykształcił się charakterystyczny wzór świątyni, królewskie grobowce zaczęto wykuwać w skale, a w dziedzinie rzeźby dominującą rolę przejęły monumentalne posągi władców. Gdy czas panowania XVIII dynastii chylił się ku końcowi, dawny kanon zaczął odchodzić w zapomnienie, a we wszystkich dziedzinach wykształcił się trend naturalizmu.

Zaginione "złote miasto" odkryto w Egipcie. Przez stulecia pozostawało ukryte pod piaskiem

Kiedy w Polsce wciąż trwają poszukiwania „złotego pociągu”, w Egipcie archeolodzy przypadkiem trafili na ruiny zaginionego „złotego miasta”. Do odkrycia doszło w południowej prowinc...

Epoka Późna oznaczała upadek sztuki monumentalnej, którą zaczęły wypierać obce kanony. Na terenie Aleksandrii, w okresie ptolemejskim i rzymskim pierwsze skrzypce grała sztuka hellenistyczna, w pozostałych ośrodkach obowiązywały egipskie kanony.

Upadek sztuki egipskiej nastąpił w VII wieku, kiedy całkowicie uległa wpływom islamskim. Na szczęście, do dziś zachowało się wiele wspaniałych zabytków prezentujących niebywały kunszt egipskich mistrzów rzemiosła artystycznego.

Gęsi z Meidum

Wspaniały fresk, zdobiący grób Nefermant i Atet, reprezentuje malarstwo starożytnego Egiptu z okresu Starego Państwa. Jego powstanie jest datowane na czas panowania Snofru - założyciela IV dynastii. Dzieło przedstawia gęsi nilowe wśród roślin przykrywających sieć łowną. To malowidło udowadnia, że wraz z nastaniem rządów IV dynastii, egipskie malarstwo przeszło znaczną ewolucję. Dzieło stawia na realizm i stanowi wierną kopię dzikiej przyrody.

Popiersie Nefertiti

Jednym z najbardziej ikonicznych dzieł starożytnego Egiptu jest popiersie przedstawiające Nefertiti - żonę faraona Echnatona, panującego nad Nilem w okresie Nowego Państwa. Polichromowana rzeźba została wykonana prawdopodobnie w 1345 r. p.n.e. Dzieło niezwykle obrazowo przedstawia obowiązujący wówczas kanon kobiecego piękna i wydaje się emanować splendorem, który towarzyszył władcom z XVIII dynastii. Co ciekawe, rzeźby nie zdobią żadne inskrypcje. Jedynym elementem popiersia, wskazującym na postać, którą przedstawia, jest królewskie nakrycie głowy.

Sekrety rodzinne Tutanchamona. Jak badano DNA mumii?

Mumie apelują do naszej wyobraźni i serc. Kryją w sobie tajemnicę - w końcu niegdyś były żyjącymi, kochającymi ludźmi jak my.

Wielki Sfinks

Wymieniając najbardziej ikoniczne dzieła sztuki Egiptu, nie można pominąć Wielkiego Sfinksa. Monumentalny posąg, o długości przekraczającej 72 m i wysokości dochodzącej do 20 m, przedstawia mitologicznego stwora z ciałem lwa i ludzką głową, zdobioną królewskim nakryciem. Badacze są zdania, że rzeźba nawiązuje do postaci faraona Chefrena, z którego inicjatywy miała zostać wykonana (około 2550 r. p.n.e., w okresie Starego Państwa). Sfinksa wykuto we fragmencie wapiennego ostańca, pozostałego po budowie piramidy Cheopsa.

Świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari

Obiekt nazywany "Świątynią Milionów Lat" został zbudowany w XV w. p.n.e., w okresie Nowego Państwa. Znaczna część świątyni grobowej królowej Hatszepsut została wykuta w ogromnej skale. Część zewnętrzna składa się z trzech kaskadowych tarasów, łączonych rampami. Budowa tak imponującego obiektu trwała aż 15 lat.

Najstarsze piramidy egipskie otwarte dla turystów. Po ponad 50 latach

Dobre wieści dla osób wybierających się do Egiptu. Rząd zadecydował o udostępnieniu dla zwiedzających dwóch piramid, w tym unikatowej Piramidy Łamanej.

Piramida Cheopsa

Naszą listę zamyka najbardziej imponujący grobowiec ze wszystkich wzniesionych w Gizie. Piramida Cheopsa powstała ok. 2560 roku p.n.e., w okresie Starego Państwa. Badacze są zdania, że czas budowy ogromnego obiektu mógł sięgać 20 lat. Ogromny podziw budzi precyzja wykonania grobowca. Każdy z boków kwadratowej podstawy jest zorientowany względem stron świata z dokładnością dochodzącą do 4 minut kątowych. Piramida składa się z ok. 2,3 mln wapiennych bloków, ważących średnio 2500 kg. Komory wybudowano przy użyciu granitowych bloków, o masie 25-80 ton. Pierwotnie, jej wysokość przekraczała 146 m.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.