Tak wyglądało jedno z najstarszych miast północnej Arabii. Otaczały je rozległe fortyfikacje

Spis treści:

1. Biała plama na archeologicznej mapie Bliskiego Wschodu
2. Miasto w oazie otoczonej przez mur
3. Jak wyglądało miasto sprzed tysiącleci i kto w nim mieszkał?

Najstarsze miasta znane są obszaru Bliskiego Wschodu mają nawet 10 tysięcy lat. Jednak pierwsze ośrodki miejskie, które są związane z cywilizacjami egipską czy sumeryjską w tym rejonie świata, pochodzą z IV tysiąclecia p.n.e. To tam wykształciło się pismo, społeczności cechowała stratyfikacja społeczna – pojawili się władcy i zorganizowany stan kapłański. A jak sytuacja wyglądała na Półwyspie Arabskim, w jego interiorze, czyli na południowy zachód od rzek Tygrys i Eufrat, gdzie położona była Mezopotamia?

Biała plama na archeologicznej mapie Bliskiego Wschodu

Teren północnej Arabii, który obecnie wchodzi w granicę Arabii Saudyjskiej, przez wiele lat był niemal zupełnie nierozpoznany przez archeologów. Dopiero badania w ostatnich dwudziestu latach przyniosło mnóstwo nowych informacji na temat tego obszaru.

Jedną z zagadek było to, kiedy zaczęły powstawać tam pierwsze miasta. Długo sądzono, że stało się to dopiero w II tysiącleciu p.n.e. Wcześniej mobilni nomadzi mieli wznosić tam jedynie grobowce w formie konstrukcji megalitycznych, ale mieszkać w obozowiskach. Wykopaliska prowadzone w ostatnich latach przyniosły masę nowych informacji i zweryfikowały ten pogląd.

Miasto w oazie otoczonej przez mur

Na początku 2024 roku zespół naukowców z francuskiego Narodowego Centrum Badań Naukowych (CNRS) i Komisji Królewskiej ds. Al-'Ula ogłosił ważne odkrycie archeologiczne. Były to pozostałości po fortyfikacjach, które w całości otaczały oazę Chajbar. Miejsce to położone jest około 150 km na północ do Medyny.

Mury otaczały obszar o powierzchni blisko 1100 hektarów. Ta wielka konstrukcja zachowała się do dziś tylko częściowo, a jej przebieg namierzono również dzięki zdjęciom lotniczym. Teraz badacze ogłosili na łamach czasopisma „PLOS One”, że udało im się zlokalizować w rejonie al-Natah, w obrębie murów otaczających oazę, miasto sprzed 4500 lat.

Jak wyglądało miasto sprzed tysiącleci i kto w nim mieszkał?

Miasto zajmowało około 2,6 hektara, zatem nie było zbyt duże. Składało się z dwóch „dzielnic”: centralnej i mieszkalnej otoczonej wałami obronnymi. Ta pierwsza była nieco wyżej położona. Zachowały się tam dwa czworoboczne budynki. Pełniły zapewne ważną rolę i jak piszą autorzy, mógł to być „dominujący ośrodek strategiczny i polityczny dla całego terenu”. W części mieszkalnej znaleziono sporo fragmentów naczyń ceramicznych i kamienie żarnowe. Udało się też namierzyć nekropolię. Zdaniem archeologów z pochówków wynika, że można mówić o stratyfikacji społecznej.

W południowej części fortyfikacji znajdowały się dwie wieże obronne. Miasto było zamieszkiwane przez około 500 osób. Zarówno jego wielkość i rozplanowanie są zbliżone do innych podobnych stanowisk archeologicznych w północnej Arabii. Miasto istniało prawie tysiąc lat – od ok. 2400 lat p.n.e. do 1500 roku p.n.e. Wszystkie są zdecydowanie mniejsze i mniej złożone społeczno-politycznie niż równoczasowe miasta z Lewantu i Mezopotamii. Nowością w przypadku al-Natah jest jednak to – zdaniem badaczy – że nowo zlokalizowane miasto jest połączone z rozległą siecią wałów obronnych. – A to rodzi pytania o wczesny rozwój lokalnej urbanistyki – uważają odkrywcy.

Odkrycia archeologiczne wskazują, że północna Arabia była usiana małymi ufortyfikowanymi miastami we wczesnej i środkowej epoce brązu. W Arabii bardzo długo, w porównaniu do innych obszarów Bliskiego Wschodu, utrzymywał się mobilny styl życia. Odkryte przez archeologów miasto to dowód na postępującą zmianę stylu życia – z typowo pasterskiego na bardziej osiadły. Niezbyt imponująca wielkość miast z tego okresu pokazuje, że był to okres przejściowy w ich rozwoju.

Mimo w dużej mierze koczowniczego trybu życia ówcześni mieszkańcy północnej Arabii aktywnie uczestniczyli w dalekosiężnym handlu. Archeolodzy uzyskali dowody na to w postaci różnych surowców znalezionych na przykład w nowo zlokalizowanym mieście.

Źródło: PLOS One.

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.