To jedna z największych zagadek językowych. Osobliwy artefakt może pomóc ją wyjaśnić

W tym artykule:

1. Tajemnicza ręka z brązu
2. Klucz do odkrycia największej językowej tajemnicy
3. Jedno słowo z inskrypcji jest pokrewne z językiem baskijskim

Starożytny artefakt z brązu w kształcie ludzkiej dłoni został odkryty w 2021 roku. Archeolodzy odnaleźli go podczas wykopalisk na górze Irulegi w okolicy hiszpańskiej Pampeluny. Badacze ustalili, że zabytek pochodził sprzed 2000 lat i znajdował się na drzwiach jednego ze starożytnych domostw. Właśnie dlatego uznano wówczas, że był to rodzaj amuletu. Zwłaszcza że na powierzchni artefaktu znajdowały się tajemnicze inskrypcje.

Tajemnicza ręka z brązu

Ręka z brązu od kilku lat była przedmiotem badań. Zaledwie rok po odkryciu naukowcy zrozumieli, że mają do czynienia z czymś wyjątkowym. Stwierdzono wówczas, że amulet może pomóc w rozwiązaniu jednej z największych zagadek lingwistycznych Europy. Chodzi o pochodzenie języka baskijskiego, którego przynależność genetyczna nie została ustalona.

Naukowcy uważali jednak, że z pewnością nie jest to język indoeuropejski. Zwykle uznaje się go za język izolowany. Istnieją jednak przypuszczenia, że jest on spokrewniony z językami kartwelskimi lub chamickimi, ale bywał również zaliczany do hipotetycznych rodzin językowych – waskońskiej czy dene-kaukaskiej.

20 lutego na łamach czasopisma „Antiquity” opublikowano artykuł poświęcony właśnie artefaktowi z Irulegi. Naukowcy stwierdzili w nim, że inskrypcja widoczna na powierzchni zabytku to w rzeczywistości napis w języku waskońskim, który używany był na dużym fragmencie zachodniej części Europy, zanim nie został wyparty przez języki indoeuropejskie.

Klucz do odkrycia największej językowej tajemnicy

– Stosunkowo niewiele przykładów pisma paleohiszpańskiego odnaleziono na terytoriach waskońskich, czyli dzisiejszej Nawarry. Przez lata prowadziło to do przypuszczeń, że Waskonowie byli społeczeństwem niepiśmiennym – napisali naukowcy z Uniwersytetu Kraju Basków w Bilbao.

Waskonowie to lud, który w czasach przedrzymskich zamieszkiwał Półwysep Iberyjski. Po przybyciu Rzymian w I wieku n.e. zajmowali terytoria pomiędzy górnym biegiem Ebro a Pirenejami. Waskonowie bardzo często uważani są za przodków współczesnych Basków, którym zawdzięczają również swoją nazwę (Vascones w języku hiszpańskim wymawia się jak „Baskones”, a po hiszpańsku Kraj Basków to País Vasco).

Pierwsze wzmianki o Waskonach pojawiają się w tekstach rzymskich pisarzy z okresu od I wieku p.n.e. do II w. n.e. Wspominali o nich m.in. Tytus Liwiusz, Strabon, Pliniusz Starszy i Ptolemeusz. – Waskonowie byli grupą kulturową późnej epoki żelaza, która zamieszkiwała zachodnie Pireneje, w przybliżeniu obszar dzisiejszej Nawarry Społeczności zamieszkujące ten teren w późnej epoce żelaza pozostają słabo znane – podkreślili baskijscy naukowcy.

Jedno słowo z inskrypcji jest pokrewne z językiem baskijskim

– Bardzo niewiele wiadomo na temat języka, pisma, tożsamości i wierzeń tych przedrzymskich wspólnot waskońskich. Przykłady epigrafii są szczególnie rzadkie, a ich dokładna identyfikacja i interpretacja językowa są przedmiotem dyskusji – dodali autorzy.

Szczegółowa analiza językowa sugeruje, że pismo reprezentuje podsystem graficzny języka paleohiszpańskiego, mający korzenie we współczesnym języku baskijskim i stanowiący pierwszy przykład epigrafii waskońskiej. – Tekst widniejący na tym artefakcie, znalezionym przy wejściu do budynku mieszkalnego, interpretowany jest jako apotropaiczny, czyli chroniący przed złem – napisali autorzy.

Góry Kantabryjskie. Odkryj najpiękniejsze szlaki [PRZEWODNIK]

Góry Kantabryjskie oddzielają przybrzeżne obszary Zatoki Biskajskiej w Hiszpanii od suchego środkowego płaskowyżu. Nazwę nadały im plemiona iberyjskie z Kantabry. Ta górska ludność miesz...

Naukowcy sugerują również, że zapisane na artefakcie słowa mogą być powiązane ze współczesnym językiem baskijskim. Związek ten potwierdza identyfikacja na artefakcie baskijskiego terminu oznaczającego „szczęście”. Badacze przyznali, że jest to nowy dowód, który może wskazywać na pochodzenie języka używanego współcześnie w Kraju Basków.

– Wyniki najnowszego badania są kolejnym dowodem sugerującym, że starożytni Waskonowie przynajmniej w pewnym stopniu znali pismo i używali go w życiu codziennym – twierdzą uczeni.

– Odkrycie Ręki Irulegi dało nową szansę na poznanie historii najbardziej zagadkowego języka z tych wciąż żywych w Europie – powiedział Mikel Edeso Egia z Aranzadi Science Society, który brał udział w badaniu. – Artefakt należy uznać za element dobrze zintegrowany z kontekstem kulturowym osady, którą zamieszkiwali Waskonowie – powiedział Mattin Aiestaran z Uniwersytetu Kraju Basków i główny autor pracy.

Źródło: Antiquity

Nasz ekspert

Jakub Rybski

Dziennikarz, miłośnik kina niezależnego, literatury, ramenu, gier wideo i dobrego rocka. Wcześniej związany z telewizją TVN24 i Canal +. Zawodowo nie boi się podejmować żadnego tematu, prywatnie bardzo zainteresowany polityką. Autor bloga na Instagramie "Mini Podróże".