Trajan – wybitny cesarz rzymski, który umiłował wojaczkę

W tym artykule:

1. Droga do władzy, czyli adopcja po czterdziestce
2. Jakim człowiekiem był Trajan?
3. Trajan administratorem i budowniczym
4. Wojna żywiołem cesarza

Cesarz Trajan urodził się w 53 roku n.e. w Italice w Hiszpanii. Zmarł w 117 roku n.e. w Selinus u wybrzeży Cylicji w obecnej Turcji.

Droga do władzy, czyli adopcja po czterdziestce

To, że Trajan został cesarzem, było zaskoczeniem dla wszystkich. Na to stanowisko wyznaczył go w 97 roku n.e. cesarz Nerwa, który sam nie miał dzieci. Jednocześnie adoptował Trajana, który miał już… 45 lat. Zdziwienie było spore, bo Trajan nie pochodził z Rzymu ani nawet Italii, ale jego rodzina od dawna mieszkała w Hiszpanii. Do tej pory władcy cesarstwa nigdy nie wywodzili z się prowincji.

Trajan pochodził z bogatej rodziny, która posiadała dobra ziemskie. Jego ojciec służył w wojsku. Był nawet dowódcą legionu. Uczestniczył w tłumieniu powstania żydowskiego w Palestynie. Trajan podróżował z ojcem, więc zapewne wówczas zapałał entuzjazmem do wojaczki.

Mimo że Trajan panował od 98 roku n.e., to nie było mu spieszno do stolicy, Rzymu. Po otrzymaniu informacji o tym, że został cesarzem, jeszcze przez wiele miesięcy umacniał linię obrony w rejonie górnego Renu i Dunaju.

Jakim człowiekiem był Trajan?

Mimo że był żołnierzem, to już starożytni docenili jego sposób rządzenia cesarstwem. Uważa się, że miał talent organizacyjny i jasno oceniał sytuację. Nie był okrutny i nie nadużywał wyroków śmierci.

Zwraca uwagę dewiza jego rządów: „Chcę być takim cesarzem dla obywateli, jakiego chciałbym mieć cesarza będąc obywatelem”. Żyjący sto lat później Kasjusz Dion napisał, że Trajan co prawda nie miał pełnego wykształcenia, jeśli chodzi o sztukę wymowy, „to istotę każdej sprawy doskonale pojmował i znajdował praktyczne rozwiązanie.” Dion dodał, że Trajan „lubił chłopców oraz wino.” Zastrzegł, że w miłostkach chłopięcych „nie skrzywdził nikogo.”

Trajan był żonaty z Plotyną. Ponoć bycie pierwszą damą imperium nie uderzyło jej do głowy i nie zmieniła zachowania względem otaczających ją ludzi. Małżeństwo z Trajanem było bezdzietne.

Prowadzona przez Trajana polityka wewnętrzna polegała współpracy z senatem. O tym, że układała się wzorowo świadczy nadany mu w 114 roku tytuł Optimus princeps, „Najlepszy Cesarz”. Trajan był jedynym cesarzem, który go otrzymał.

Do naszych czasów nie zachowały się pamiętniki cesarza, w których opisywał udział w wojnach. Na jego temat zachowały się tylko krótkie wzmianki i pojedyncze listy, które pisał.

Trajan administratorem i budowniczym

Mimo że wiele czasu spędził na podbojach, to Trajan był świetnym administratorem. Aktywnie wspierał rolnictwo i handel z prowincjami. Znany jest też z przedsięwzięć architektonicznych. Trajan budował nowe drogi, porty, gmachy użyteczności publicznej. Jego rządy sprzyjały rozkwitowi literatury.

To za jego czasów wybudowano ostatnie i największe z forów cesarskich w Rzymie, zwane Forum Trajana. Kompleks w ramach wielkiego placu o wymiarach 300 na 185 m funkcjonował przez kilkaset lat.

W centralnej części znajdował się posąg cesarza na koniu. Na dłuższych bokach forum zamknięto kolumnowymi portykami. Za nimi znajdowały się półokrągłe nisze z kamiennymi ławami biegnącymi wzdłuż ścian. Te były dekorowane wizerunkami cesarzy i ich rodzin. W obrębie forum była też największa bazylika, jaką kiedykolwiek zbudowano w Rzymie.

Warta odnotowania jest Kolumna Trajana, która do naszych czasów stoi wśród ruin forum. Powstała w 113 roku n.e. z okazji tryumfu cesarza nad Dakami. Ta marmurowa kolumna ma 40 m wysokości. Jej trzon obiega w 23 zwojach spiralny fryz z około 2,5 tysiąca przedstawień, ukazujących zmagania z Dakami. W niszy cokołu kolumny umieszczono w złotej urnie prochy cesarza.

Teodozjusz Wielki. Cesarz, który zakazał igrzysk i zamknął pogańskie świątynie

Teodozjusz Wielki był rzymskim cesarzem w okresie przełomu. To on w 395 roku n.e. ustalił ostateczny podział cesarstwa na wschodnio- i zachodniorzymskie. Za jego czasów odbyły się ostatnie a...

Wojna żywiołem cesarza

Trajan bez wątpienia cenił sobie wojaczkę. Świadczy o tym fakt, że za jego panowania cesarstwo osiągnęło maksimum swojego obszaru. Cesarz rzadko bywał w stolicy. Wolał działać w terenie. Jego kampanie militarne porównywane są do tych, które kilkaset lat wcześniej przeprowadził Aleksander Wielki.

Jako jedyny władca rzymski dotarł aż do Zatoki Perskiej. Podobno chciał udać się dalej na wschód. Ostatecznie powstrzymał się, co tłumaczył swoim wiekiem. Stojąc nad Zatoką Perską miał rzec: „Gdybym był młodszy, popłynąłbym stąd nawet do Italii”.

Za jego panowania w granicach cesarstwa znalazły się:

• Mezopotamia,
• Dacja,
• Arabia,
• Asyria,
• Armenia.

Najpierw, w latach 101–107 walczył przeciwko Dakom. Opanował ich państwo i na tym terenie stworzył prowincję Dację. Później, niemal aż do śmierci wojował z Partami. Wówczas stłumił też powstanie Żydów w Libii, Syrii, Egipcie i na Cyprze. Walki były bardzo krwawe i kosztowały ponoć setki tysięcy ofiar śmiertelnych. Wówczas poważnemu zniszczeniu uległa perła świata śródziemnomorskiego, Aleksandria, w której kilkaset lat później działała pierwsza męczennica nauki, Hypatia. Rzymianie stłumili powstanie w sposób bezwzględny.

Trajan zachorował, gdy oblegał twierdzę Hatra w Mezopotamii. Przypuszczał, że został otruty i postanowił powrócić do Rzymu. Umarł w drodze powrotnej w mieście Selinus w Cylicji, które później nazwano Trajanopolis.

Tuż przed śmiercią w 117 roku Trajan przekazał władzę Hadrianowi, który zasłynął wzniesieniem wielkiego muru między Kaledonią (obecną Szkocją) a Brytanią.

Źródła:

• Encyklopedia sztuki starożytnej, WAiF, Warszawa 1975
• Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 2006
• Piszczek Z. (red.), Mała encyklopedia kultury antycznej, PIW, Warszawa 1973

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.