Twierdza Alamut kryła bezcenną bibliotekę. To stąd pochodzili asasyni – islamscy skrytobójcy

W tym artykule:

1. Twierdza Alamut, czyli Orle Gniazdo
2. Hasan ibn Sabbah i nizaryci
3. Zdobycie Alamutu przez nizarytów
4. Asasyni – islamscy skrytobójcy
5. Alamut w dobie świetności
6. Zmierzch i upadek Alamutu

Alamut był jednym z najważniejszych ośrodków świata arabskiego. Potężna twierdza była siedzibą islamskich skrytobójców – asasynów. Słynęła ona ponoć z pięknych ogrodów, warsztatów naukowych i wielkiej biblioteki. Filozofowie, naukowcy oraz religijni teoretycy cieszyć się mieli dużą wolnością w wymianie myśli. Z tego powodu Alamut jest dzisiaj bardziej znany z legend i opowieści.

Twierdza Alamut, czyli Orle Gniazdo

W VIII w. na terenie Iranu dochodziło do wielu powstań przeciwko arabskim najeźdźcom. Był to tzw. perski renesans, podczas którego powstało królestwo Dajlamu. Jeden z władców podczas polowania spostrzegł orła lądującego na czubku skalistego wzgórza. Spostrzegł on wtedy, że jest to idealne miejsce na założenie fortecy. Nazwa pochodzi z lokalnego dialektu i oznacza „Orle Gniazdo”.

Władcy Dajlamu ostatecznie w XI w. musieli się uzależnić od Imperium Seldżuckiego. Mieszkańcy regionu nie akceptowali jednak w pełni doktryny sunnickiej. Nie godzili się też z podporządkowaniem się nowym władcom.

Hasan ibn Sabbah i nizaryci

W latach 80. XI w. do Persji powrócił Hasan ibn Sabah, nazwany przez Marco Polo „Starcem z Gór”. Był on bardzo wykształconym uczonym, który nawrócił się wcześniej na izmailizm. Doktrynę tą wyznawali Fatymidzi, panujący w północnej Afryce.

Po latach podróży i studiów w Kairze, Hasan przeszedł do sekty nizarytów. Uznawali oni, że prawo szariatu powinno być interpretowane w sposób racjonalny, dostosowany do współczesnych realiów. Za tę niepoprawność religijną i polityczną został on deportowany na statku z Kalifatu Fatymidów.

Hasan wydostał się ze statku. W latach 80. XI w. prowadził działalność misyjną w Persji. To spotkało się z reakcją władz sunnitów, którzy chcieli go pojmać. Hasan ostatecznie ukrył się w górach Elbrus w Dajlamie, gdzie lokalni Persowie wyjątkowo dobrze przyjmowali jego nauki.

Zdobycie Alamutu przez nizarytów

W 1088 r. Hasan zaczął prowadzić akcję, która miała na celu przejęcie pobliskiej twierdzy Alamut. Była to potężna twierdza, której nikt nigdy siłą nie zdobył. Przez 2 lata wysyłał on swoich popleczników do wiosek, by głosili nową doktrynę. Kazał też nowym nizarytom osiedlać się w pobliżu Alamutu.

Sam Hasan działał również wewnątrz tej fortecy. Potajemnie nakłaniał ludzi wysoko postawionych, wojskowych czy zwykłych robotników do uznania swych racji. Dochodziło też do zabójstw. Zarządca Alamutu karał wszystkich, którzy mieli związki z nizarytami. Nie znał jednak powodów nagłych zniknięć pewnych mieszkańców Alamutu. Tłumaczono to np. chorobą.

Ostatecznie w 1090 r. Hasan ujawnił się zarządcy. Wezwana na pomoc straż odmówiła posłuszeństwa i odtąd służyła Hasanowi. Alamut został zdobyty bez większego przelewu krwi, wskutek skoordynowanej działalności nizarytów.

Asasyni – islamscy skrytobójcy

Od tamtej pory Alamut stał się ostoją dla izmailitów. Przez 35 lat Hasan poszerzał swoje wpływy, budując kolejne twierdze w Dajlamie. Niegościnny klimat dodatkowo umacniał samodzielną władzę nizarytów. Udało im się również zdobyć twierdze w górach Lewantu, skąd bliżej im było do miejsca walk z chrześcijańskimi krucjatami.

Europejczycy nazywali nizarytów asasynami (hashshāshīn), ponieważ według Marco Polo mieli oni używać haszyszu, by pozbyć się lęku. W rzeczywistości nie ma na to dowodów. Chodzi tu o wąską grupę skrytobójców, którzy dokonywali mordów na wpływowych, wrogich nizarytom dostojnikach. Byli oni szkoleni w walce, ale też nauczani innych sztuk. Nazywano ich fidai, czyli „oddani sprawie”. Imiona ich i ich ofiar spisywano w specjalnej księdze w Alamucie.

Nizaryci walczyli przez długie lata o swoją niezależność. Pod koniec XII w. Imperium Seldżuckie uznało ich niepodległość. Za nim to się stało, Hasan zdążył wprowadzić język perski do praktyk religijnych. On sam zamknął się w murach Alamutu. Poświęcił się tam badaniom Koranu i zaprowadzaniu rygorystycznej dyscypliny moralnej wśród poddanych.

Alamut w dobie świetności

Alamut jako główna siedziba Państwa Nizarytów (Asasynów) gromadził wielu intelektualistów. Panowała tu duża swoboda w praktykach naukowych i głoszeniu opinii. Studiowano filozofię, astronomię, medycynę, alchemię i architekturę. Według legend miały się tu znajdować wyjątkowo piękne ogrody. Założono tu również bogatą w zbiory bibliotekę.

Alamut opisywano nie tylko w źródłach europejskich, ale też chińskich. Tutaj też pojawiają się informacje o skrytobójcach, zabijających rodziny wrogich władców. Twierdza nigdy nie zostało zdobyta siłą. Klimat w okolicy był niegościnny co dawało duże poczucie bezpieczeństwa.

Ostatnio podczas badań archeologicznych odkryto w Alamucie wyjątkowe astrolabium.

Zmierzch i upadek Alamutu

Nie wiemy za dużo o Alamucie, ponieważ wszystkie źródła nizaryckie zniszczono. Większość informacji pochodzi z „wrogich” im źródeł.

W XIII Persja zmagała się z inwazją Mongołów. Władca Państwa Nizarytów w obawie przed rzezią ludności nakazał poddanie wszystkich twierdz w dolinie Dajlamu. Dowódca garnizonu Alamutu kwestionował wiarygodność tego rozkazu. Twierdza była wszak dobrze ufortyfikowana i nigdy nie została zdobyta.

Ostatecznie zdecydowano jednak poddać się Mongołom. Po ich wejściu do miasta zdemolowali je, niszcząc zwłaszcza cenną bibliotekę. Choć później Alamut odbito z rąk Mongołów, to już nigdy nie powrócił on do dawnej świetności. Został tylko prowincjonalnym zamkiem.

Nasz ekspert

Stanisław Szklarek

Zamiłowanie do historii sztuki zaprowadziło go na studia archeologiczne. Zawsze chciał zgłębiać tajemnicze zjawiska kultury i dzielić się pasjonującą wiedzą. Uzależniony smakosz herbat i trochę przynudzający adorator architektury.