Wielka migracja Słowian na Bałkany po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Mamy dowody w postaci DNA

W tym artykule:

1. Bałkany – ważny region Cesarstwa
2. Badania genetyczne antycznych ludów Bałkanów
3. Nie tylko Słowianie. Napływ ludności z Anatolii i brak Rzymian

Na temat upadku Cesarstwa Rzymskiego w 476 roku powstały setki artykułów i książek. Ten istotny moment w dziejach europejskiej kultury nadal interesuje badaczy przeszłości. Trwają dyskusje, co było główną przyczyną tego wydarzenia.

Nowych informacji na ten temat dostarczają też analizy genetyczne. Międzynarodowy zespół badaczy postanowił zbadać to, jaka ludność zamieszkiwała Bałkany w momencie upadku Cesarstwa Rzymskiego. Swoje badania opublikowali w czasopiśmie naukowym „Cell”.

Bałkany – ważny region Cesarstwa

W szczytowym okresie II wieku n.e. Cesarstwo Rzymskie rozciągało się na olbrzymim terenie. Od Mezopotamii i Arabii na wschodzie, po Wielką Brytanię na zachodzie. Oraz od Renu i Dunaju na północy, po Saharę – na południu.

Na potrzeby najnowszego badania naukowcy skupili się na obszarze Środkowego Dunaju. To tam, na Półwyspie Bałkańskim, krzyżowały się wpływy Europy kontynentalnej z północy i Morza Śródziemnego z południa. Region ten był także źródłem znacznych bogactw mineralnych. Była to strefa pograniczna imperium. To obecnie teren Chorwacji i Serbii.

Multidyscyplinarne badanie pozwoliło zrekonstruować genetyczną historię Półwyspu Bałkańskiego w pierwszym tysiącleciu naszej ery. A więc w czasie głębokich zmian demograficznych, kulturowych i językowych związanych z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.

Badania genetyczne antycznych ludów Bałkanów

Naukowcy przebadali DNA 146 osób z terenu Bałkanów, głównie z Serbii i Chorwacji, z I tysiąclecia n.e. Ponad jedna trzecia pochodziła z rzymskiej granicy, z ogromnego stanowiska archeologicznego Viminacium w Serbii.

Istotnym aspektem badań było przeanalizowanie genomu Słowian. Lud ten rozprzestrzenił się po Europie w połowie I tysiąclecia p.n.e. Trwają bardzo ożywione dyskusje dotyczące jego kolebki. Na to zagadnienie światło rzucają również badania polskich ekspertów.

Ustalono, że wraz z ustaniem wpływów Cesarstwa w VI wieku na Bałkanach na obszar ten masowo napłynęli Słowianie. Ich genom był bardzo podobny do współczesnych populacji słowiańskich w Europie Wschodniej. Są oni w od 30 do 60 proc. przodkami współczesnej ludności Bałkanów. Zdaniem naukowców była to jedna z największych trwałych zmian demograficznych w Europie we wczesnym średniowieczu.

Badanie po raz pierwszy potwierdziło, że pojedynczy słowiański migranci pojawiali się na Bałkanach już wcześniej. Jednym z nich była kobieta pochodzenia wschodnioeuropejskiego, pochowana na rzymskim cmentarzu. Zasadniczy napływ miał jednak miejsce w VI w.

– Zgodnie z naszą analizą kopalnego DNA, przybycie słowiańskojęzycznych populacji na Bałkany miało miejsce przez kilka pokoleń. Obejmowało całe grupy rodzinne, w tym zarówno mężczyzn, jak i kobiety – wyjaśnia współautor badania, Pablo Carrión z Instytutu Biologii Ewolucyjnej na Uniwersytecie Pompeu Fabry w hiszpańskiej Barcelonie.

Populacje słowiańskie były najsilniejsze na północy, z „wkładem” genetycznym wynoszącym 50–60 proc. w dzisiejszej Serbii. Stopniowo malał on w kierunku południowym. Wyniósł 30–40 proc. w Grecji kontynentalnej i do 20 proc. na wyspach Morza Egejskiego.

– Główny genetyczny wpływ słowiańskich migracji jest widoczny nie tylko w obecnych bałkańskich populacjach słowiańskojęzycznych. Jest także w miejscach, w których dziś nie mówi się językami słowiańskimi, takich jak Rumunia i Grecja – dodał współautor pracy David Reich. To profesor genetyki Blavatnik Institute w Harvard Medical School i profesor biologii ewolucyjnej człowieka na Wydziale Sztuki i Nauki Harvardu w USA.

Nie tylko Słowianie. Napływ ludności z Anatolii i brak Rzymian

Przed przybyciem Słowian na teren Bałkanów nastąpił duży napływ ludności anatalijskiej, czyli z obszaru obecnej Turcji. Ta migracja pozostawiła długotrwały ślad genetyczny na Bałkanach – to kolejny wniosek zespołu genetyków.

Naukowców zaskoczyło to, że nie znaleźli dowodów na szerszą obecność osób z terenu Italii, czyli rdzennych terenów Rzymian. Wszystko wskazuje na to, że mieszkańcy Bałkanów – zarówno lokalni, jak i ci, którzy przybyli z Anatolii – byli ze sobą zintegrowani. Byli też zromanizowani, co oznacza, że przyjęli zwyczaje i kulturę rzymską.

– Na przykład w Viminacium znajduje się wyjątkowo bogaty sarkofag. Pochowano w nim razem mężczyznę pochodzenia lokalnego i kobietę pochodzenia anatolijskiego – podaje Íñigo Olalde z Uniwersytetu Kraju Basków, współautor badania. O tym, że w czasie trwania Imperium Rzymskiego Bałkany były prawdziwym tyglem kulturowym i etnicznym świadczy też odkrycie szczątków zmarłego, którego sygnatura genetyczna wskazuje na pochodzenie z obszaru Sudanu.

Źródło: Cell.

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.