Władysław II Wygnaniec stracił władzę przez konflikt z młodszymi braćmi. Musiał uciekać z Polski

W tym artykule:

1. Władysław II Wygnaniec – pierwszy senior Polski dzielnicowej
2. Najsilniejszy z Piastów
3. Początek konfliktu
4. Młodsi bracia przeciwko seniorowi
5. Możnowładcy przeciwko księciu
6. Oblężenie Poznania i wygnanie
7. Na dworze Fryderyka Barbarossy

Władysław II, nazwany później Wygnańcem, był pierworodnym synem Bolesława Krzywoustego i jego żony, księżniczki ruskiej Zbysławy. Przyszedł na świat w 1105 roku, w czasie trwającego podziału kraju oraz walki Krzywoustego z bratem Zbigniewem. Właśnie konflikt między braćmi wpłynął na wydanie w 1138 roku dekretu sukcesyjnego, znanego jako „testament Krzywoustego”. Skutkiem było trwające aż do koronacji Władysława Łokietka (1320 rok) tzw. rozbicie dzielnicowe Polski.

Władysław II Wygnaniec – pierwszy senior Polski dzielnicowej

Testament Krzywoustego wprowadził m.in. zasadę senioratu. Stanowi ona, iż władzę w państwie sprawuje najstarszy członek dynastii. Młodsi synowie zmarłego władcy, wyposażeni we własne dzielnice, mieli podlegać zwierzchności najstarszego brata. Mimo że traktat miał zapewnić pokój, stał się przyczyną długotrwałych wojen, osłabienia kraju i strat terytorialnych.

Do rozbicia Polski przyczyniły się dwie kobiety. Zrobiły to w białych rękawiczkach

Teściowa i synowa. Dwie Niemki z najlepszych rodów. Równie ambitne, nieustępliwe i żądne władzy. To one zepchnęły Polskę w odmęty rozbicia dzielnicowego. I obie kobiety miały ku temu do...

Krótkie panowanie pierwszego księcia-seniora, Władysława II Wygnańca (1138–146), miało tu decydujące znaczenie. To właśnie Władysław II miał, zgodnie z wolą ojca, sprawować władzę senioralną nad swoimi braćmi, którzy otrzymali własne dzielnice.

Jednak, wbrew zapisom testamentu Krzywoustego, Władysław podjął decyzję o pozbawieniu pozostałych książąt ich ziem. Chciał przejąć władzę nad całym, ponownie zjednoczonym krajem. Ruch ten nie zakończył się dla niego pomyślnie.

Najsilniejszy z Piastów

Zacznijmy od tego, że Władysław miał jedynie przyrodnich braci. Po śmierci Zbysławy, Bolesław Krzywousty poślubił Niemkę – Salomeę, córkę hrabiego Bergu. Ta dała mu kolejnych synów. Najstarszym z nich był urodzony ok. 1122 roku Bolesław Kędzierzawy. Różnica wieku między Władysławem a Bolesławem Kędzierzawym wynosiła kilkanaście lat. Kolejnymi braćmi byli Mieszko Stary, Henryk Sandomierski i urodzony w roku śmierci ojca Kazimierz Sprawiedliwy.

Jednak Krzywousty był przekonany, że jego młodsi synowie powinni podlegać najstarszemu bratu. Dbał o pozycję Władysława i przygotowywał go do rządzenia. Jeszcze za życia ojca Wygnaniec sprawował w jego imieniu władzę nad Śląskiem. W 1125 roku Krzywousty ożenił najstarszego syna z Agnieszką, księżniczką z najpotężniejszego austriackiego rodu Babenbergów. To umocniło jego pozycję międzynarodową i dawało dobre prognozy na przyszłość.

Początek konfliktu

W 1138 roku, po śmierci Bolesława Krzywoustego, ziemie polskie zostały podzielone między jego synów. Zwierzchnią władzę miał sprawować najstarszy z Piastów, senior. Bolesław Kędzierzawy otrzymał Mazowsze, Mieszko Stary – Wielkopolskę, Henryk – ziemię sandomierską. Kazimierz Sprawiedliwy, który nie został uwzględniony w testamencie, wychowywał się z matką. Jako wdowa, matka Kazimierza otrzymała na swoje utrzymanie ziemię łęczycką.

Senior – Władysław II Wygnaniec – objął w dziedziczne władanie Śląsk oraz Małopolskę jako dzielnicę senioralną. Krzywousty, rozdzielając ziemie polskie pomiędzy synów liczył, że takie rozwiązanie pozwoli uniknąć bratobójczych walk. Historia pokazała, że stało się wręcz odwrotnie.

Władysław, mający przewagę nad swoimi nieletnimi braćmi, dążył do zdobycia pełni władzy. Zachęcała go do tego ambitna żona. Po drugiej stronie stała matka pozostałych synów Krzywoustego – Salomea. Gorliwie walczyła o wzmocnienie pozycji swoich synów. Konflikt był nieunikniony.

Młodsi bracia przeciwko seniorowi

Salomea szybko przeszła od planów do czynów. W 1141 roku zorganizowała zjazd w Łęczycy, na którym miały zostać ustalone działania przeciwko Władysławowi. Pretekstem do spotkania było zamążpójście kilkuletniej córki Salomei – Agnieszki. Planowano wydać dziewczynkę za syna księcia kijowskiego Wsiewołoda, co pozwoliłoby otrzymać wsparcie wojskowe przeciwko Władysławowi.

Władysław dowiedział się o podstępie. Użył swoich wpływów, by odwrócić układ. Doprowadził do wydania córki Wsiewołoda za swojego syna – Bolesława Wysokiego. To porozumienie przyniosło Władysławowi wsparcie wojskowe do walki z młodszymi braćmi. Dodatkowo Władysław zapewnił sobie wsparcie militarne z Czech i Niemiec. To dawało mu miażdżącą przewagę nad konkurentami.

Jego plan przejęcia pełni władzy w Polsce zaczynał nabierać rozpędu. Wszystko szło po jego myśli. W takim razie jak to się stało, że władca dzielnicy senioralnej i najpotężniejszy książę na ziemiach polskich stał się wygnańcem?

Możnowładcy przeciwko księciu

Powodem jego przegranej było rosnące w siłę społeczeństwo polskie, którego część zdążyła posiąść uprawnienia polityczne. Mowa o rycerzach i feudałach kościelnych. Nie mieli jeszcze decydującego wpływu na politykę państwa, ale ich możliwości rosły. Osłabiona, rozbita Polska była im na rękę, ponieważ silny król wziąłby ich w ryzy. A Władysław II Wygnaniec miał silny charakter i duże umiejętności. Nie patrzyłby na samowolę możnych przez palce.

Jeden z najpotężniejszy wówczas możnowładców, wojewoda Piotr Włostowic, wiernie służył Wygnańcowi. Ale nawet on w końcu przeszedł do stronnictwa juniorów. To wywołało gniew księcia. Nakazał uwięzić Włostowica, oślepić, pozbawić języka i wygnać. Ten brutalny akt nastawił przeciwko seniorowi innych możnych. Uznali oni, że skoro Władysław II ośmielił się w ten sposób potraktować najpotężniejszego z nich, to tym bardziej nie będzie miał skrupułów i wyda podobne wyroki na pozostałych.

Właśnie to spowodowało, że i tak napięta sytuacja między seniorem a możnymi przerodziła się w otwarty konflikt. W sprawę zamieszany był ktoś jeszcze – syn wygnanego Pawła Włostowica, Piotr. Jako mąż jednej z córek Wsiewołoda, zdołał przekonać teścia do wstrzymania obiecanej Władysławowi II pomocy.

Oblężenie Poznania i wygnanie

Nie wiedząc o wycofaniu się Rusinów, w 1146 roku Władysław II stanął z wojskiem pod Poznaniem, w którym ukrywali się jego młodsi bracia. A choć początkowo szala przechylała się na jego stronę, to Władysław II przegrał. Brak obiecanych posiłków z Rusi, bunt możnowładców i udzielone przez przedstawicieli Kościoła wsparcie dla młodszych braci pogrążyły Władysława II.

Został nawet obłożony klątwą. To wszystko zmusiło seniora do ucieczki z kraju. Niedługo później do męża dołączyła powszechnie znienawidzona Agnieszka, która jeszcze przez pewien czas broniła się z synami w Krakowie.

Władysław II Wygnaniec trafił na dwór króla niemieckiego Konrada III. Poprosił go o pomoc w odzyskaniu swoich włości i statusu. Jednak król był wówczas pochłonięty przygotowaniami do wyprawy krzyżowej. Nie na rękę mu była ingerencja w sprawy sąsiedniego kraju. Przydzielił mu jednak niewielkie wsparcie militarne, ale wojska nie przekroczyły nawet Odry.

Na dworze Fryderyka Barbarossy

Sytuacja odwróciła się na korzyść Władysława, gdy na niemieckim tronie zasiadł Fryderyk Barbarossa. Cesarz uznał, iż roszczenia Władysława II są zasadne. W 1157 roku na czele silnej armii wyruszył spacyfikować juniorów.

Zamachy, otrucia i intrygi. Tak wyglądała piastowska gra o tron

Prawie dwieście lat trwała w Polsce bratobójcza walka o władzę. Doszło do porwań, zamachów, otruć, niezliczonych intryg. Piastowie mordowali się nie mniej okrutnie niż bohaterowie słynn...

Ale tym razem to młodszy brat Bolesław Kędzierzawy użył wybiegu i ocalił państwo. Jako nowy senior spotkał się z cesarzem w Krzyszkowie i złożył Barbarossie hołd lenny. To wystarczyło cesarzowi, który wraz ze swoim wojskiem powrócił do domu i zaniechał wspierania Wygnańca w jego dążeniach do odzyskania władzy.

Może powodem tego nagłego odwrotu była również obietnica, jaką Kędzierzawy złożył w Krzyszkowie. Książę oznajmił cesarzowi, że zezwoli najstarszemu bratu na powrót do kraju i ponowne objęcie dzielnicy senioralnej. Ta obietnica nie została jednak spełniona. Pewnym zadośćuczynieniem było przybycie na dziedziczny Śląsk synów Władysława II Wygnańca.

Kilkanaście ostatnich lat życia Władysław II Wygnaniec spędził na zamku w Altenburgu, który otrzymał od cesarza. Tam zmarł 30 maja 1159 roku.

Nasz ekspert

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.