Wojna zimowa 1939–1940. Jak „fiński Dawid” dał odpór „sowieckiemu Goliatowi”?

W tym artykule:

1. Nowy podział stref wpływu w Europie Środkowej w 1939 roku
2. Starania ZSRR o przywrócenie Finlandii do swojej strefy wpływu
3. Wojna zimowa
4. Jak Finowie powstrzymali Sowietów w wojnie zimowej?
5. Jak zakończyła się wojna zimowa?
6. Wojna kontynuacyjna i wojna lapońska
7. Dlaczego Finlandia była neutralna po II wojnie światowej?

XX-wieczne losy Finlandii w pewnym stopniu przypominały losy Polski. Niepodległe fińskie państwo pojawiło się na mapie Europy po zakończeniu I wojny światowej na zgliszczach dawnego Imperium Rosyjskiego. Finowie, podobnie jak i Polacy, przez całe dwudziestolecie międzywojenne żyli w ciągłym zagrożeniu rewanżem ze strony Sowietów. Zarówno jedni, jak i drudzy w końcu doczekali się ostatecznie „czerwonej zemsty”.

Nowy podział stref wpływu w Europie Środkowej w 1939 roku

Władze ZSRR na czele z Józefem Stalinem skierowały swoją politykę zagraniczną w okresie poprzedzającym II wojnę światową na jeden główny cel. Chodziło nie tyle o ekspresowy „eksport rewolucji” na Zachód, co o odzyskanie stanu posiadania państwa rosyjskiego sprzed 1914 roku. Tym zamierzeniom miał pomóc taktyczny sojusz z nazistowskimi Niemcami, który przeszedł do historii pod nazwą paktu Ribbentrop-Mołotow.

Porozumienie radziecko-niemieckie zakładało nowy podział stref wpływów w Europie Środkowej. Po agresji na Polskę 17 września 1939 roku i wcieleniu polskich Kresów Wschodnich do składu ZSRR, Sowieci ruszyli dalej, by egzekwować kolejne postanowienia paktu. Wszystko to działo się na oczach grającej na czas Europy Zachodniej na czele z Francją i Anglią. Mocarstwa zachodnie próbowały zyskać czas na przygotowanie się do konfrontacji z Niemcami. Rosjanie mieli więc wolne ręce.

Starania ZSRR o przywrócenie Finlandii do swojej strefy wpływu

Józef Stalin po udanej napaści na Polskę przeszedł zatem do wystosowania ultimatum w kierunku państw bałtyckich. Czerwony dyktator wymógł na Litwie, Łotwie i Estonii m.in. utworzenie stałych baz wojskowych Armii Czerwonej na terenie tych państw, czym de facto pozbawiał ich suwerenności. Podobne żądania Sowieci skierowali wobec Finlandii.

Była jedyną kobietą uwielbianą przez Hitlera i Stalina. Jej szpiegowska kariera jest wspominana do dziś

Była kobietą, której udało się pogodzić rzeczy niemożliwe. Uwielbiali ją zarówno Hitler, jak i Stalin. Pierwszy jako aktorkę, drugi – jako swoją agentkę.

Ponadto ZSRR oczekiwał od Helsinek korekt granicznych na korzyść Moskwy, czyli przede wszystkim przesunięcia granicy dalej od przygranicznego Leningradu. A także demontażu tzw. linii Mannerheima, czyli pasa umocnień na przesmyku Karelskim. To najwęższy punkt między Zatoką Fińską a jeziorem Ładoga. Miejsce to stanowiło niejako bramę do Związku Radzieckiego od północnej strony. Radzieckie kierownictwo obawiało się, że w przyszłości skorzystają z niej przede wszystkim Niemcy.

Wojna zimowa

Przygotowane z mozołem fortyfikacje nosiły imię Carla Gustafa Mannerheima, dowódcy fińskich sił zbrojnych. Budowane z wielkim wysiłkiem całego państwa w okresie międzywojennym były największą nadzieją na skuteczną, samodzielną obronę przed wielkim sąsiadem.

W młodej fińskiej republice od początku poważnie liczono się z możliwą sowiecką agresją pomimo podpisania paktu o nieagresji z ZSRR w 1932 roku (podobną umowę podpisała także Polska). W tym celu do wojny z ZSRR przygotowywano z rozmachem całe społeczeństwo, włącznie z liczną służbą pomocniczą kobiet.

Finowie odrzucili ostatecznie większość radzieckich żądań. Sowieci wypowiedzieli traktat o nieagresji i po serii prowokacji granicznych 30 listopada 1939 zaatakowali Finlandię i rozpoczęli wojnę zimową. Zaraz potem powołali w celach propagandowych marionetkowy, komunistyczny rząd fiński.

Armia Czerwona wystawiła do podboju ziem sąsiada blisko 600 tys. żołnierzy pod wodzą Klimienta Woroszyłowa. Stanęli oni naprzeciwko ok. 400 tys. Finów. Główne uderzenie radzieckie zostało przeprowadzone na przesmyku Karelskim w kierunku miasta Viipuri (ros. Wyborg). Jednak Rosjanie rozwinęli także kilka dużych grup uderzeniowych w trudniej dostępnych terenach na północ od jeziora Ładoga. Próbowali osaczyć Finów i rozciągnąć ich siły na całej, ponad 1000-kilometrowej linii frontu.

Żołnierze dowodzeni przez Mannerheima byli znacznie gorzej wyposażeni, dysponowali wielokrotnie mniejszą liczbą broni ręcznej. Fińskie siły powietrzne i pancerne, podobnie zresztą jak marynarka, były wyjątkowo szczupłe i nie mogły w żaden sposób przeciwstawić się bolszewickiej wojenne machinie.

Jak Finowie powstrzymali Sowietów w wojnie zimowej?

Jednak Finowie na swoją korzyść mieli wykorzystać inne czynniki. Poza gęstą linią okopów, bunkrów i umocnień Finowie liczyli także na sprzyjające im warunki do prowadzenia wojny. Walki wybuchły zimą, co w grząskich, leśnych i bagnistych terenach Finlandii oznaczało dla Armii Czerwonej wielkie problemy z logistyką i pełnym wykorzystaniem technicznego potencjału. Zwłaszcza jeśli chodzi o artylerię, czołgi, ale także i lotnictwo.

Dywizjon 303 to legenda polskiego lotnictwa. W bitwie o Anglię nasi piloci nie mieli sobie równych

1 września 1940 r., czyli w rocznicę pierwszych walk w Polsce, dopuszczono oficjalnie Dywizjon 303 do akcji. Polscy lotnicy wkrótce stali się bohaterami Anglików. W najważniejszym w bitwie o ...

Ze względu na terytorialną strukturę swojego wojska, fińscy żołnierze z reguły walczyli w swoich rodzinnych stronach, doskonale odnajdując się w zastanych warunkach na polach bitew. Naprzeciwko sobie mieli głównie krasnoarmiejców z odległych części ZSRR, dla których walka w zimowych warunkach była wyjątkowo trudna.

W armii Mannerheima prym wiedli snajperzy, wcześniej pracujący jako myśliwi. Jednym z nich był choćby Simo Häyhä, uznawany za najskuteczniejszego strzelca wyborowego w historii. Żołnierz zwany „białą śmiercią” miał zabić łącznie 705 wrogów. Finowie stosowali białe maskujące mundury, wykorzystywali leśne kryjówki, zasadzki, nierzadko skutecznie wcielając w życie taktykę walki podjazdowej.

Spryt, upór i wielkie poświęcenie „fińskiego Dawida” w walce z „sowieckim Goliatem” pozwoliły wytrzymać pierwsze uderzenie Armii Czerwonej i zadać jej potężne straty w pierwszym miesiącu wojny. Jednak już w styczniu 1940 roku, Finowie zostali zmuszeni pod naporem Sowietów do podjęcia rokowań pokojowych. W ich trakcie wciąż trwały jednak walki, a Armia Czerwona w końcu zdołała wykonać poważny wyłom w umocnieniach obrońców.

Ostatecznie także i Stalin zdecydował się na jak najszybsze zakończenie walk w obliczu gęstniejącej sytuacji na arenie międzynarodowej. Przywódca ZSRR bał się odwrócenia sojuszy i wystąpienia Niemiec po stronie Finlandii. A także ewentualnej interwencji zbrojnej państw Zachodu lub ich aktywniejszego udziału w pomocy Finom.

Jak zakończyła się wojna zimowa?

To wszystko przyspieszyło zakończenie wojny. Pokój moskiewski zdecydował o utracie blisko 9% terytoriów przez Finlandię. Finowie musieli przesunąć swoje granice jeszcze bardziej w głąb swoich ziem względem utrzymanej linii frontu z czasów wojny.

Ponadto Finlandia została zmuszona przez Rosjan do wydzierżawienia im posiadłości na półwyspie Hanko nieopodal Helsinek, stosunkowo daleko od granicy. Miała tam znaleźć się baza Armii Czerwonej, która „czuwała” nad zachowaniem neutralnego statusu Finlandii. Finowie ostatecznie ocalili niepodległość za wysoką cenę strat terytorialnych i przede wszystkim ludzkich. W wojnie zginęło ok. 25 tys. żołnierzy Sił Obrony Finlandii. Po stronie napastników straty były jednak druzgocąco większe. Ocenia się je na minimum 125 tys. zabitych i zaginionych. Stracono także ogromne ilości sprzętu wojskowego.

Wojna zimowa była dla kierownictwa ZSRR zimnym prysznicem. Potężnie wyekwipowana, liczna radziecka armia poniosła kolosalne straty w walce z nielicznym i niedocenianym przeciwnikiem. Zawiodło zwłaszcza radzieckie dowództwo wojskowe. Już w trakcie operacji dowodzenie nad zgrupowaniem stracił nawet bliski zausznik Stalina, Woroszyłow. Został zastąpiony przez Siemiona Timoszenkę. Jeszcze wyższą cenę ponieśli inni wysocy rangą dowódcy, których oddziały zostały rozbite. Wyroki śmierci za „zdradę” i nieudolne dowodzenie zapadały w łonie Armii Czerwonej jeszcze w trakcie wojny.

Wojna kontynuacyjna i wojna lapońska

Swój dalszy ciąg wojna zimowa znalazła już po upływie półtora roku. 22 czerwca 1941 skończył się krótki sojusz niemiecko-rosyjski i wybuchła wojna.

W najeździe niemieckim na ZSRR wzięli udział także i Finowie. Będąc w sojuszu z III Rzeszą, w krótkim czasie w ramach tzw. wojny kontynuacyjnej odzyskali to, co stracili w krwawej wojnie obronnej na przełomie lat 1939–1940. Wojska Mannerheima operowały także wówczas częściowo na terenach radzieckich, okupując je do 1944 roku. W tym roku pełnię inicjatywy na froncie wschodnim uzyskała już Armia Czerwona.

Finowie podpisali wówczas rozejm z ZSRR i zerwali przymierze z Niemcami. W wyniku nacisków ZSRR zostali zmuszeni do „usunięcia” ich ze swojego terytorium, czego dokonali do kwietnia 1945 roku walcząc głównie na północnych terenach swojego kraju z nazistami w wojnie lapońskiej. W jej trakcie Finowie niejako wypychali na Zachód swoich niedawnych niemieckich towarzyszy broni.

Dlaczego Finlandia była neutralna po II wojnie światowej?

Ostateczne porozumienia pokojowe zostały podpisane w Paryżu 1947 roku. Potwierdzono granice wytyczone w czasie wojny zimowej z 1940 roku, nieznacznie je tylko poszerzając na korzyść ZSRR. Fińska armia miała jednak zostać w dużej mierze rozbrojona, a rząd w Helsinkach został zobowiązany do płacenia reparacji. Mimo tego Finowie znów zdołali zachować neutralność i nie wejść bezpośrednio w orbitę wpływów radzieckich.

Zabójczy skarb dyktatora. Czy Churchill przyczynił się do śmierci Mussoliniego?

Nie tylko śmierć Mussoliniego była tajemnicza. Jej dalszym ciągiem było zagadkowe zaginięcie skarbca i archiwów duce. Czy przyczynili się do tego włoscy komuniści i Churchill?

Skutkiem obu wojen był także exodus tubylczej ludności fińskiej z terenów zajętych przez Armię Czerwoną. Już po 1940 roku kilkaset tysięcy ludzi opuściło swe domostwa. Łączną liczbę uciekinierów z fińskiej Karelii szacuje się na ok. 500 tys. osób.

Finlandia po ustanowieniu żelaznej kurtyny przez lata stopniowo ograniczała sowieckie wpływy. Było to możliwe dzięki postępującej polityce rozprężenia na arenie międzynarodowej i swojemu względnie peryferyjnemu położeniu. Finowie powoli dryfując w kierunku Zachodu, ostatecznie także doprowadzili do zlikwidowania sowieckiej bazy pod swojej stolicy.

Źródło: E. Engle, L. Paananen, Wojna zimowa. Sowiecki atak na Finlandię 1939–1940, Gdańsk, 2001