Wygląda jak nie z tego świata. Polscy archeolodzy odkryli w Kuwejcie zagadkową figurkę sprzed ponad 7 tys. lat

Spis treści:

1. Figurka jak nie z tego świata
2. Czym była zagadkowa figurka?
3. Skąd pochodzą artefakty odkrywane w Bahrze 1?

Do znaleziska doszło na stanowisku archeologicznym Bahra 1 w północnym Kuwejcie, w rejonie Al-Subiyah. Jest to jedna z najstarszych i największych znanych pradziejowych osad na Półwyspie Arabskim. Istniała w połowie VI tysiąclecia p.n.e., czyli ok. 7500 lat temu. Naukowcy z Polski i Kuwejtu prowadzą tam badania od 2009 roku. Ten sezon przyniósł niespodziewane odkrycie.

Figurka jak nie z tego świata

W czasie tegorocznych wykopalisk archeolodzy znaleźli małą, precyzyjnie wykonaną główkę glinianej figurki. Uwagę zwracają jej charakterystyczne cechy: nienaturalnie wydłużona czaszka, skośne oczy i płaski nos. Archeolodzy przypuszczają, że na głowie figurki mogła znajdować się jeszcze „peruka” wykonana z innego materiału. Włosy oddawano, nakładając ciemną masę bitumiczną.

Jak informują archeolodzy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, tego rodzaju zabytki znajdowano wcześniej w Mezopotamii, zarówno w grobach, jak i w osadach. Ale znalezisko ze stanowiska archeologicznego Bahra 1 jest pierwszym tego typu obiektem odkrytym w regionie Zatoki Perskiej. Badania prowadzone są we współpracy z kuwejcką Narodową Radą Kultury, Sztuki i Literatury (NCCAL).

Czym była zagadkowa figurka?

Niestety, figurka nie zachowała się w całości. Mimo poszukiwań archeologom nie udało się znaleźć jej tułowia. – Obecność tej figurki na naszym stanowisku stawia intrygujące pytania o jej przeznaczenie oraz symboliczne, a być może rytualne znaczenie, jakie mogła mieć dla społeczności zamieszkującej tę osadę – mówi kierownik ekspedycji ze strony polskiej prof. Piotr Bieliński. Tegoroczny sezon odbył się pod kierunkiem dr Agnieszki Pieńkowskiej z CAŚ UW.

– Miejsce, gdzie [figurka – przyp. red.] została odkryta wydaje się być obszarem tuż poza główną zabudową osady, gdzie widać ślady rozmaitej działalności – przygotowywania posiłków, obróbki muszli – na stanowisku działał warsztat paciorkarski – dodaje w rozmowie z National Geographic Polska uczestniczka badań Agnieszka Szymczak z CAŚ UW.

Oznacza to – jej zdaniem – że nie był to obszar związany z kultem. – Jednocześnie znajduje się tam stosunkowo dużo przedmiotów, które mogły być drobnymi ozdobami osobistymi, a takie z natury mają w społecznościach prehistorycznych (i nie tylko) bardzo silne znaczenie symboliczne – dodała.

Według niej wydłużony kształt czaszki nie tylko mógł pełnić praktyczną funkcję – na przykład w celu umocowania „peruki”. Są też przesłanki wynikające z analiz szczątków ówcześnie żyjących ludzi, że wówczas praktykowano modyfikacje czaszek. Polegała na opasaniu głów noworodków w taki sposób, aby wydłużyć czoło i górną część czaszki. – Nie był to jednak zwyczaj powszechny, lecz zapewne zarezerwowany dla wybranej grupy ludzi. Znów, brak nam źródeł, by móc bardziej precyzyjnie określić ich status – zaznaczyła Szymczak.

Skąd pochodzą artefakty odkrywane w Bahrze 1?

Zagadkowej figurki nie wytworzyła lokalna społeczność. Przywieziono ją z obszaru Mezopotamii, odległego od Bahry 1 o około 200–300 km. Archeolodzy znają kompletne egzemplarze podobnych dzieł sztuki, dlatego są w stanie zrekonstruować fragmentaryczne zabytki tego typu. Z główką z Bahry 1 jest jednak pewien problem. Wiadomo, że figurki mogły przedstawiać zarówno mężczyzn, jak i kobiety, ale nie da się tego stwierdzić w przypadku nowo odkrytego zabytku, bo główka nie posiada rozstrzygających cech płciowych.

W tym roku archeolodzy dokonali też ważnego odkrycia związanego z produkcją naczyń ceramicznych. Od rozpoczęcia badań na stanowisku Bahra 1 odkrywano dwa typy naczyń: importowaną ceramikę związaną z kulturą Ubaid oraz zupełnie odmienną ceramikę, tzw. Coarse Red Ware , znaną również z innych stanowisk archeologicznych z tego okresu na Półwyspie Arabskim.

Ten drugi rodzaj wyrobów uważano za lokalny, ale brakowało na to dowodów. Kluczowym odkryciem było odnalezienie niewypalonego glinianego naczynia w Bahrze 1. Dodatkowe analizy wykonane przez dr hab. Annę Smogorzewską z Wydziału Archeologii UW potwierdziły, że Bahra 1 to najstarsze znane miejsce produkcji ceramiki w regionie Zatoki Perskiej.

Źródło: Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, National Geographic Polska

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.