Zaginiona forteca Akra w Jerozolimie: Historia, archeologia i znaczenie w okresie hellenistycznym

Spis treści:

1. Historia fortecy Akra
2. Kontrowersje i poszukiwania fortecy
3. Wyniki współczesnych wykopalisk
4. Akra w świetle źródeł literackich
5. Wpływ fortecy Akra na historię Jerozolimy
6. Opinia ekspertów

Historia fortecy Akra

Budowa Akry przez Antiocha IV Epifanesa

Po rozpadzie imperium Aleksandra Wielkiego w IV wieku p.n.e., Bliski Wschód stał się areną konfliktów między jego następcami, w tym Seleukidami, którzy przejęli kontrolę nad Judeą. Akra została wzniesiona około 167 r. p.n.e. przez Antiocha IV Epifanesa, władcę z dynastii Seleukidów, jako część strategii utrzymania władzy nad Jerozolimą po jej podboju. Forteca ta miała kluczowe znaczenie militarno-polityczne: kontrolując Wzgórze Świątynne – najświętsze miejsce Żydów – Seleucydzi zabezpieczali swoje rządy nad miastem i wprowadzali hellenizację.

Znaczenie Akry w kontekście hellenizacji Judei

Władza Seleucydów nad Jerozolimą nie ograniczała się jedynie do militarnego opanowania miasta. Hellenizacja, proces narzucania kultury greckiej, stała się kluczowym elementem polityki Antiocha IV. Akra miała być symbolem tej transformacji i miejscem oporu wobec żydowskich tradycji. Jak podkreśla prof. Jolanta Młynarczyk z Uniwersytetu Warszawskiego, „Akra nie była sensu stricto fortecą [...] Była to odrębna dzielnica Jerozolimy, obwarowana na potrzeby garnizonu Seleukidów oraz tych żydowskich mieszkańców miasta, którzy sprzyjali hellenizacji obyczajów”.

Kontrowersje i poszukiwania fortecy

Sprzeczne interpretacje źródeł historycznych

Mimo że zarówno Pierwsza Księga Machabejska, jak i dzieła Józefa Flawiusza wymieniają Miasto Dawidowe, czyli najstarszą część Jerozolimy, jako lokalizację Akry, przez wiele lat archeolodzy i historycy spierali się o jej dokładne położenie. Flawiusz wspomina, że „Antioch IV zburzył mury i zbudował w Dolnym Mieście twierdzę Akrę. Była dostatecznie wysoko położona, aby panować z góry nad Świątynią”. Jednak niezgodność między topografią Dawidowego Miasta a Wzgórzem Świątynnym, oddalonym i położonym wyżej, doprowadziła do licznych kontrowersji. Interpretacja tych tekstów była przez archeologów kwestionowana, co spowodowało wieloletnie poszukiwania Akry w różnych częściach Jerozolimy, m.in. w okolicach kościoła Grobu Świętego.

Odkrycia archeologiczne na terenie Miasta Dawida

Współczesne badania archeologiczne, prowadzone przez Israel Antiquities Authority (IAA) pod kierunkiem Dorona Ben-Amiego, Yany Tchekhanovets i Salome Cohen, przyniosły ostateczne dowody na istnienie Akry na terenie Dawidowego Miasta. Po latach poszukiwań, archeolodzy odkryli fundamenty wieży o rozmiarach 4 na 20 metrów oraz strome zbocze (glacis), które miało utrudniać atakującym dostęp do fortecy i uniemożliwiało użycie maszyn oblężniczych. Odkrycia te obejmowały także monety z czasów Antiocha IV oraz brązowe groty strzał oznaczone trójzębem – symbolem tego władcy.

Wyniki współczesnych wykopalisk

Odkrycie fundamentów i artefaktów

Odkrycia archeologiczne na parkingu Givati, na południe od Wzgórza Świątynnego, potwierdziły, że Akra była solidną, ufortyfikowaną strukturą służącą do kontrolowania miasta i otaczających terenów. Znalezione monety, pociski do procy oraz inne artefakty, w tym charakterystyczne imadła amfor, sugerują intensywną obecność greckich garnizonów na tym terenie. Znaleziska te potwierdzają wcześniejsze relacje literackie, wskazując na znaczenie fortecy jako miejsca strategicznego i symbolu dominacji hellenistycznej w Jerozolimie.

Znaczenie odkryć dla archeologii Bliskiego Wschodu

Odkrycie Akry przez zespół IAA jest ważnym osiągnięciem nie tylko dla historii Jerozolimy, ale również dla całej archeologii Bliskiego Wschodu. Prace wykopaliskowe nie tylko potwierdzają literackie opisy, ale także dostarczają nowych informacji o życiu społecznym, politycznym i militarnym w czasach hellenistycznych. Dzięki nim możemy lepiej zrozumieć dynamikę międzykulturową i wpływy greckie na obszarze Judei.

Akra w świetle źródeł literackich

Relacje Józefa Flawiusza

Józef Flawiusz, rzymski historyk pochodzenia żydowskiego, dostarcza cennych informacji na temat roli i struktury Akry. W „Starożytnościach żydowskich„ opisał, że twierdza była kluczowym punktem kontrolnym nad Świątynią i że była broniona przez greckich najemników oraz zhellenizowanych Żydów, którzy sprzyjali Seleukidom.

Wzmianki w Pierwszej Księdze Machabejskiej

Pierwsza Księga Machabejska również zawiera liczne wzmianki o Akrze, nazywając ją „miastem Dawida” i podkreślając jej strategiczne znaczenie. Pomimo wcześniejszych kontrowersji interpretacyjnych, współczesne odkrycia archeologiczne potwierdzają wiele z tych literackich przekazów, które teraz stanowią solidne podstawy do badania topografii Jerozolimy w okresie hellenistycznym.

Wpływ fortecy Akra na historię Jerozolimy

Akra jako symbol oporu przeciw hellenizacji

Forteca Akra była kluczowym punktem oporu przeciw hellenizacji, narzuconej przez Seleucydów. Żydowska reakcja na tę politykę doprowadziła do wybuchu powstania Machabeuszy, które miało na celu przywrócenie wolności religijnej i politycznej. Akra stała się symbolem walki o zachowanie żydowskiej tożsamości i oporu przeciwko kulturowemu zniewoleniu.

Losy Akry po powstaniu Machabeuszów

Losy Akry po zdobyciu przez Machabeuszy w 141 r. p.n.e. pozostają przedmiotem sporów. Według Józefa Flawiusza fortecę zniszczono, a wzgórze, na którym stała, zniwelowano. Jednakże odkryte przez archeologów monety sugerują, że Akra mogła pozostać nietknięta aż do czasów Antiocha VII (139-129 p.n.e.), co wskazuje na możliwe dalsze jej wykorzystanie przez Seleukidów lub innych władców.

Opinia ekspertów

Wypowiedzi prof. Jolanty Młynarczyk

Zdaniem prof. Jolanty Młynarczyk, aby zrozumieć lokalizację i kontekst Akry, konieczne było przyjęcie krytycznej perspektywy wobec starożytnych źródeł literackich. „Przy tak dokładnie określonym położeniu Akry rzeczywiście trudno jest zrozumieć dotychczasowe kontrowersje wokół jej lokalizacji" – mówi prof. Młynarczyk, podkreślając, że wcześniejsze badania były często zbyt sceptyczne wobec dostępnych dowodów literackich.

Analizy Dorona Ben-Amiego i zespołu IAA

Doron Ben-Ami i jego zespół z Israel Antiquities Authority przyczynili się znacząco do odkrycia i zrozumienia znaczenia Akry. Dzięki ich pracom archeologicznym możliwe było lepsze zrozumienie historii Jerozolimy i wpływów hellenistycznych na Bliskim Wschodzie, co otwiera nowe perspektywy badawcze.

Podsumowanie

Forteca Akra jest jednym z najważniejszych odkryć archeologicznych w Jerozolimie, a jej historia pełna jest politycznych i religijnych konfliktów, które ukształtowały dzieje tego miasta. Odkrycia archeologiczne oraz analizy literackie pomagają zrozumieć, jak kluczową rolę odgrywała Akra w kształtowaniu polityki hellenistycznej w Judei i jakie miała znaczenie dla historii żydowskiej.

Źródła:

• National Geographic Polska,

• Pierwsza Księga Machabejska,

• Józef Flawiusz, „Starożytności żydowskie”,

• Materiały Israel Antiquities Authority (IAA).