Zygmunt Luksemburski bronił chrześcijańskich wartości. Walczył z Turkami, husytami i własną żoną

Spis treści:

1. Zygmunt Luksemburski – wejście w świat polityki
2. Walka o tron Węgier
3. Obrońca chrześcijaństwa
4. Trudne relacje z Polską
5. Wojna z husytami i temperamentem żony

Był królem Węgier, Niemiec, Czech i Włoch, a pod koniec życia jako trzeci przedstawiciel dynastii Luksemburgów osiągnął godność cesarza. Ocena rządów Zygmunta Luksemburskiego, bo o nim mowa, od wielu lat stanowi przedmiot sporu badaczy. Władca ten miał ambicje, by dorównać swojemu ojcu, cesarzowi Karolowi IV, jednemu z najwybitniejszych średniowiecznych monarchów. Jednak prowadzona przez niego polityka osłabiła znajdujące się pod jego panowaniem państwa zarówno militarnie, jak i finansowo.

Chociaż należy docenić, że przyczynił się do zakończenia wielkiej schizmy zachodniej i dostrzegał rosnące zagrożenie ze strony Turków osmańskich, jego utopijne przedsięwzięcia często kończyły się niepowodzeniem. Pod koniec życia stał się zaś bohaterem skandalu obyczajowego związanego z bujnym temperamentem jego żony Barbary Cylejskiej.

Zygmunt Luksemburski – wejście w świat polityki

Zygmunt Luksemburski przyszedł na świat 15 lutego 1368 r. w Pradze lub Norymberdze jako dziesiąte z czternaściorga dzieci cesarza Karola IV, a zarazem drugi potomek z jego czwartego małżeństwa z księżniczką pomorską Elżbietą. Poprzez matkę płynęła w nim piastowska krew, była ona bowiem wnuczką króla Kazimierza III Wielkiego. Swoje imię przyszły monarcha zawdzięczał zaś ulubionemu świętemu swojego ojca, królowi Burgundów Zygmuntowi. Chociaż nigdy nie doczekał się żadnego oficjalnego przydomka, w czeskich kronikach często nazywano go od koloru włosów „rudym lisem”. Zygmunt znał co najmniej sześć języków: niemiecki, czeski, węgierski, łacinę, francuski, włoski i być może chorwacki. Jednym z jego nauczycieli był florencki humanista Niccolò Beccari.

Już od najmłodszych lat królewicz stał się obiektem polityki dynastycznej swojego ojca. W 1374 r. został zaręczony z trzyletnią córką króla Węgier i Polski Ludwika Andegaweńskiego Marią, która na mocy przywileju koszyckiego miała w przyszłości objąć po ojcu polski tron. Po śmierci Karola IV, zmarłego 29 listopada 1378 r. w Pradze, Zygmunt otrzymał tytuł margrabiego brandenburskiego. Wkrótce trafił na dwór króla Węgier Ludwika Andegaweńskiego w Trnawie, gdzie monarcha przygotowywał go do roli swojego następcy. W lipcu 1382 r. na zjeździe w Zwoleniu zmusił starostów Królestwa Polskiego do złożenia Zygmuntowi przysięgi wierności, a następnie wysłał go do Polski, aby spacyfikował przeciwnego Andegawenom byłego starostę kujawskiego Bartosza z Odolanowa. Kiedy 10 września 1382 r. Ludwik zmarł, oblegający Odolanów Luksemburczyk zdecydował się zawrzeć ugodę z krnąbrnym starostą.

Po śmierci Andegawena wdowa po nim Elżbieta Bośniaczka zmieniła decyzję męża i doprowadziła do koronacji swojej starszej córki na królową Węgier, a tron Polski przeznaczyła dla młodszej Jadwigi. Początkowo Zygmunt nie zamierzał rezygnować z walki o polski tron, lecz ostatecznie musiał pohamować swoje ambicje. W grudniu 1382 r. nie został bowiem wpuszczony przez możnych do Krakowa, a wiosną 1384 r. zakazali mu oni przyjazdu do Polski pod groźbą wojny po tym, jak Bośniaczka chciała wysłać go do kraju jako opiekuna małoletniej królowej Jadwigi. Jednocześnie jednak królowa wdowa cały czas zwlekała ze sfinalizowaniem małżeństwa Zygmunta z Marią Andegaweńską, a wiosną 1385 r. odesłała Luksemburczyka do Brandenburgii i zaczęła snuć plany małżeństwa córki z królewiczem francuskim Ludwikiem Orleańskim.

Walka o tron Węgier

Upokorzony Zygmunt Luksemburski nie zamierzał dać za wygraną. Już w maju 1385 r. przybył do Pragi, aby pozyskać wsparcie zbrojne ze strony swojego brata, króla Niemiec i Czech Wacława IV, w wyprawie zbrojnej na Węgry. Kiedy na początku września 1385 r. wraz ze swoim wojskiem otoczył zamek w Bratysławie, w którym przebywały Elżbieta i Maria, Bośniaczka w końcu uległa i zgodziła się na mariaż córki. 15 września 1385 r. w Zwoleniu Zygmunt poślubił Andegawenkę, lecz już trzy miesiące później parę czekały kolejne problemy. Król Neapolu Karol III z Durazzo pozbawił bowiem Marię władzy i sam objął tron węgierski. W lutym 1386 r. Elżbieta Bośniaczka z pomocą palatyna Mikołaja z Gary doprowadziła do obalenia i śmierci nowego monarchy, lecz zwolennicy zmarłego króla pojmali ją i Marię i uwięzili w zamku Novigrad nad Adriatykiem. W styczniu 1387 r. Luksemburczykowi udało się doprowadzić do uwolnienia Marii, lecz nie zdołał ocalić teściowej, która została uduszona.

31 marca 1387 r. Zygmunt Luksemburski został koronowany na króla Węgier w katedrze w Székesfehérvár. Oficjalnie rządził wraz ze swoją żoną, chociaż faktycznie to on odpowiadał za najważniejsze decyzje i nadania ziemskie, a Maria co najwyżej potwierdzała je swoją pieczęcią. Tylko raz pozwoliła sobie na większą ingerencję w sprawy polityczne. Według kroniki Jánosa Thuróczego, kiedy Zygmunt skłonny był darować życie pojmanemu w 1394 r. Jánosowi Horvátowi, który odpowiadał za aresztowanie i śmierć Bośniaczki, Maria nakłoniła go, aby pomścił jej matkę i brutalnie zamordował zdrajcę. Monarcha bardzo przeżył przedwczesny zgon swojej żony, która zmarła 17 maja 1395 r. po upadku z konia, wydając przedwcześnie na świat martwego syna.

Obrońca chrześcijaństwa

Luksemburczyk utrzymał węgierski tron po śmierci Andegawenki, lecz jego pozycja uległa znacznemu osłabieniu. Aby odzyskać poparcie węgierskich możnych, musiał obiecać im, że będzie ofiarowywał ziemie i wyższe stanowiska w królestwie wyłącznie Węgrom. Wyjątkiem był jego najbliższy doradca polskiego pochodzenia Ścibor ze Ściborzyc, który miał pod swoją władzą 31 zamków i był nazywany „małym królem Słowacji”. Opanowanie napiętej sytuacji na Węgrzech było konieczne, ponieważ coraz większe zagrożenie zaczęły stanowić dla kraju i całej chrześcijańskiej Europy wojska tureckie, które zdobyły dominację na terenie Bałkanów.

Zygmunt zebrał więc wsparcie wojskowe z Francji, Burgundii, Niemiec, Anglii, Włoch, Czech i Polski oraz od hospodara wołoskiego i zorganizował krucjatę przeciw Turkom. Zakończyła się ona jednak spektakularnym zwycięstwem wojsk tureckich, które 25 września 1396 r. zdziesiątkowały chrześcijańskich rycerzy w bitwie pod Nikopolis. Klęska Luksemburczyka sprawiła, że stracił on niemal zupełnie poparcie na Węgrzech. W kwietniu 1401 r. został uwięziony przez swoich poddanych i odzyskał wolność dopiero pięć miesięcy później na skutek interwencji swojego brata Wacława IV. Chociaż Zygmunt wydał akt amnestii wobec sprawców aresztowania, nie uspokoił w ten sposób sytuacji w kraju. W 1403 r. popierany przez papieża Bonifacego IX król Neapolu Władysław I, syn Karola III z Durazzo, ogłosił się nowym węgierskim władcą, a następnie został koronowany w Zadarze przez arcybiskupa Ostrzyhomia. Ostatecznie Zygmunt po kilku miesiącach zmusił go do odwrotu, lecz i tak Władysław do śmierci tytułował się królem Węgier i Chorwacji.

Trudne relacje z Polską

Stosunki Zygmunta Luksemburskiego z Polską przez większą część jego panowania były bardzo napięte. W 1392 r. monarcha planował nawet podział Królestwa Polskiego pomiędzy Rzeszę Niemiecką, zakon krzyżacki, Węgry i Morawy. Plan ten przedstawił wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu Konradowi Wallenrodowi książę opolski Władysław Opolczyk, lecz Wallenrod odmówił jego realizacji. Chcąc stworzyć ligę antyturecką, w lipcu 1397 r. Luksemburczyk spotkał się z królem Władysławem II Jagiełłą i królową Jadwigą w Starej Wsi na Spiszu i zawarł z nimi traktat pokojowy. W czasie wielkiej wojny Polski z zakonem krzyżackim stanął jednak po stronie Krzyżaków. W październiku 1410 r. jego wojska dowodzone przez Ścibora ze Ściborzyc zajęły ziemię sądecką, lecz wkrótce zostały rozbite przez kasztelana lubelskiego Jana ze Szczekocin w bitwie pod Bardiowem.

5 marca 1412 r. w Lubowli Zygmunt zawarł z Polską traktat pokojowy, który regulował sprawę Rusi Czerwonej, Mołdawii i Wołoszczyzny, stanowiących przez lata przedmiot sporu pomiędzy Luksemburczykiem i Jagiełłą. Na mocy dokumentu Ruś Czerwona i Podole miały pozostać przy Polsce do śmierci Luksemburczyka lub Jagiełły (w zależności od tego, który z monarchów pierwszy zakończy życie). Następnie po pięciu latach o dalszych losach tych ziem miała zdecydować wspólna polsko-węgierska komisja. Mołdawia miała pozostać polskim lennem, lecz jednocześnie zobowiązywała się wysyłać Zygmuntowi posiłki przeciw Turkom. Jeśli zaś chodzi o Wołoszczyznę, to strona polska uznała węgierskie wpływy na tych terenach. Jeszcze w tym samym roku Jagiełło udzielił Luksemburczykowi pożyczki w wysokości 37 tysięcy kop groszy praskich zabezpieczonej zastawem trzynastu miast na Spiszu (tzw. zastaw spiski).

Zygmunt nadal ingerował jednak w sprawy Królestwa Polskiego, zwłaszcza że to właśnie pod jego arbitraż trafiały spory polsko-krzyżackie. W 1420 r. wydał w jednym z nich niekorzystny dla Jagiełły wyrok, co w konsekwencji doprowadziło do zerwania traktatu lubowelskiego. Kiedy zaś próby zmiany wyroku zakończyły się niepowodzeniem, w 1422 r. wybuchła kolejna wojna polsko-krzyżacka, choć tym razem trwająca jedynie kilka miesięcy. Ostatecznie w 1423 r. Zygmunt odnowił w Kieżmarku traktat sojuszniczy z Lubowli, lecz nadal knuł intrygi wymierzone w Jagiełłę, m.in. wysuwając w 1429 r. projekt koronacji wielkiego księcia Witolda na króla Litwy.

Wojna z husytami i temperamentem żony

6 grudnia 1405 r. Zygmunt poślubił Barbarę Cylejską, córkę hrabiego Hermana II Cylejskiego i kuzynkę królowej Polski Anny Cylejskiej. Z małżeństwa tego 7 października 1409 r. w Wyszehradzie przyszła na świat jego jedyna córka Elżbieta Luksemburska, późniejsza żona króla Niemiec, Czech i Węgier Albrechta II Habsburga. Po śmierci króla niemieckiego Ruprechta z Palatynatu Luksemburczyk stał się jednym z najpoważniejszych kandydatów do objęcia po nim tronu. W walce o władzę musiał jednak zmierzyć się ze swoim bratem stryjecznym Jodokiem z Moraw. Chociaż 20 września 1410 r. Zygmunt został ogłoszony nowym władcą Niemiec przez trzech elektorów, pozostali opowiedzieli się za Jodokiem. Okres dwuwładzy nie trwał jednak długo. Już w styczniu 1411 r. Jodok zmarł, a 21 lipca 1411 r. elektorzy jednogłośnie poparli Zygmunta, który 8 listopada 1414 r. koronował się w Akwizgranie.

W 1414 r. Luksemburczyk zainicjował zwołanie soboru w Konstancji, mającego zakończyć trwającą od 1378 r. wielką schizmę zachodnią, a zarazem powstrzymać rosnące wpływy husytów. Postawa monarchy wobec reformatora religijnego Jana Husa do dziś wzbudza kontrowersje wśród badaczy. Zygmunt nakazał bowiem Husowi stawienie się na soborze, przekazując mu zarazem list żelazny gwarantujący mu bezpieczeństwo. Ostatecznie jednak został on w Konstancji skazany na śmierć i 6 lipca 1415 r. spalony na stosie. Kiedy więc w 1419 r. Zygmunt został królem Czech po śmierci Wacława IV, w kraju wybuchło przeciw niemu powstanie, które zapoczątkowało trwające do 1436 r. wojny husyckie. Chociaż 28 lipca 1420 r. władca został koronowany w praskiej katedrze św. Wita, faktyczne rządy objął dopiero szesnaście lat później po zakończeniu walk.

W ostatnich latach życia Zygmunt Luksemburski umocnił swoje wpływy, najpierw koronując się 25 listopada 1431 r. w Mediolanie na króla Włoch, a następnie 31 maja 1433 r. w Rzymie na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Chociaż udało mu się osiągnąć status, jakim wcześniej cieszyli się jego ojciec Karol IV i pradziad Henryk VII, nie było mu dane dożyć w spokoju swoich dni. Wszystko za sprawą jego żony Barbary Cylejskiej, która już za życia męża zaczęła planować swoją przyszłość na węgierskim tronie.

Kiedy Zygmunt długo zwlekał z podjęciem decyzji w sprawie zaręczyn króla Polski Władysława Warneńczyka z jego wnuczką Anną Habsburżanką, Barbara postanowiła wziąć sprawy w swoje ręce. Wymyśliła sobie, że sama poślubi zaledwie trzynastoletniego monarchę (miała wówczas 45 lat). Aby powstrzymać zapędy temperamentnej żony, 5 grudnia 1437 r. schorowany cesarz nakazał uwięzić ją w zamku w Bratysławie. Była to jego ostatnia decyzja, podjęta już na łożu śmierci. Zmarł 9 grudnia 1437 r. w Znojmie w wieku 69 lat i został pochowany w katedrze w siedmiogrodzkim Waradynie (obecnie rumuńska Oradea).

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.