Duży Wóz, Wielki Wóz czy Wielka Niedźwiedzica? Jak nazywa się ten układ gwiazd? Czy widać go cały czas na niebie?

W tym artykule:

1. Czy Duży Wóz, Wielki Wóz i Wielka Niedźwiedzica to to samo?
2. Z ilu gwiazd składa się Duży Wóz?
3. Jak duże są gwiazdy tworzące Duży Wóz?
4. Czy Duży Wóz można obserwować przez cały rok?
5. Czy Duży Wóz zawsze będzie miał taki sam kształt?

Ludzie od wieków z przyjemnością przyglądają się nocnemu niebu. W gwiazdach, które na nim widzą, dopatrują się postaci, zwierząt, przedmiotów. Krótko mówiąc – wzorów oddających to, co znają z życia na Ziemi.

Dla mieszkańców półkuli północnej jeden z tych wzorów jest szczególnie łatwy do rozpoznania. To siedem jasnych gwiazd układających się w charakterystyczny kształt wozu z długim dyszlem. Gwiazdy są dobrze widoczne, nawet gdy patrzymy z terenów silnie zanieczyszczonych światłem (takich jak miasta czy nawet metropolie).

Ten wzór to oczywiście Duży Wóz, czyli inaczej Wielki Wóz. Nie jest to jednak gwiazdozbiór. I wcale nie stanowi synonimu Wielkiej Niedźwiedzicy. Czym więc tak naprawdę jest Wielki Wóz?

Czy Duży Wóz, Wielki Wóz i Wielka Niedźwiedzica to to samo?

Wielka Niedźwiedzica jest gwiazdozbiorem. Czyli, innymi słowy, jest to pewien obszar na strefie niebieskiej, który został wyróżniony i ma nazwę uznaną przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Liczy 125 gwiazd widocznych gołym okiem z Ziemi.

Skąd wiemy, jaki wiek ma gwiazda?

Po stuleciach patrzenia przez teleskopy w nocne niebo wiemy całkiem sporo o gwiazdach. Astronomowie są w stanie określić kluczowe atrybuty każdej gwiazdy, takie jak jej masa czy skład. W jaki...

Wielki Wóz (inaczej Duży Wóz) natomiast stanowi tzw. asteryzm. Asteryzm to charakterystyczny układ gwiazd, który jednak nie jest oficjalnym gwiazdozbiorem zatwierdzonym przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Wielki Wóz ma jednak istotny związek z Wielką Niedźwiedzicą – jest jej najbardziej znaną częścią.

Z ilu gwiazd składa się Duży Wóz?

W skład Wielkiego Wozu wchodzi siedem gwiazd. Jest to jednocześnie siedem najjaśniejszych gwiazd Wielkiej Niedźwiedzicy.

Jakie to gwiazdy? Patrząc od końca dyszla, Wielki Wóz tworzą:

• Alkaid,
• Mizar,
• Alioth,
• Megrez,
• Dubhe,
• Merak,
• Phecda.

Wszystkie te nazwy wywodzą się od słów arabskich. Alkaid np. pochodzi od arabskiego wyrażenia oznaczającego „pierwsza z płaczek”. W Wielkim Wozie „płaczkami” były gwiazdy Alkaid, Mizar i Alioth.

Jak duże są gwiazdy tworzące Duży Wóz?

Wszystkie siedem gwiazd, które wchodzą w skład Wielkiego Wozu, jest większych od Słońca. Największą jest Alkaid, której masa odpowiada masom pięciu Słońc. Z kolei najdalej położona jest Dubhe, którą od Słońca dzielą prawie 123 lata świetlne (jeden rok świetlny to 9,5 biliona km).

Zakochaj się w gwiazdach. Najbardziej romantyczne miejsca do nocnych obserwacji

Obserwacja gwiazd sprawia ludziom przyjemność od zarania dziejów. To niezwykle relaksujące, a zarazem głębokie przeżycie - wpatrywanie się w nocne niebo usiane jasnymi punktami. Ale relaks ...

Ponieważ ten asteryzm jest tak łatwo rozpoznawalny, używano go często jako drogowskazu. I to zarówno na Ziemi, jak i na niebie. Przedłużenie linii łączącej dwie skrajne gwiazdy Wozu – Merak i Dubhe – wskazują Polaris (bardziej znaną jako Gwiazdę Północną lub Gwiazdę Polarną). Gwiazda ta znajduje się nad biegunem północnym Ziemi, pozwalając wskazać kierunek północny.

Wielki Wóz pomaga też znaleźć położenie ważnych gwiazd na niebie: Kapelli, najjaśniejszej gwiazdy Woźnicy czy Kastora z konstelacji Bliźniąt. Z kolei wyznaczenie linii łączącej Megrez z Phecdą wskazuje na Regulusa z gwiazdozbioru Lwa.

Czy Duży Wóz można obserwować przez cały rok?

Mieszkając na półkuli północnej, Wielki Wóz mamy nad głową przez cały rok. Dlaczego? Ponieważ Wielka Niedźwiedzica, którego jest częścią, stanowi tzw. gwiazdozbiór okołobiegunowy północny. Oznacza to, że z Polski ta konstelacja może być obserwowana o każdej porze roku.

Każdy może być astronomem! Sprawdź, jak obserwować niebo

„I oto wyszliśmy znów zobaczyć gwiazdy" - pisał Dante. A żeby ujrzeć ich jasność potrzebna jest... ciemność. Sprzęt to sprawa drugorzędna.

Jednak położenie Wielkiego Wozu na niebie zmienia się. Porusza się on tak, jakby obracał się wokół Gwiazdy Polarnej. Jesienią jest najbliżej horyzontu, natomiast wiosną najwyżej na niebie (i na dodatek odwrócony „do góry nogami”).

Czy Duży Wóz zawsze będzie miał taki sam kształt?

W kosmosie wszystko znajduje się w ciągłym ruchu. A to oznacza, położenie gwiazd na niebie obserwowane z Ziemi w dłuższym czasie będzie się zmieniać. W przypadku Wielkiego Wozu oznacza to, że za kilkadziesiąt tysięcy lat zmieni on swój kształt.

Teleskop Webba przesłał na Ziemię pierwsze ostre zdjęcie. Jest fantastyczne!

Po dopasowaniu poszczególnych części głównego lustra Teleskop Webba wykonał pierwsze ostre zdjęcie. Znajduje się na nim gwiazda odległa od Ziemi o 2 tys. lat świetlnych.

W jaki sposób? Z symulacji wynika, że skrajna gwiazda asteryzmu, Dubhe, zacznie oddalać się od pozostałych. Wielki Wóz najpierw się więc spłaszczy. A za ponad sto tysięcy lat zacznie nawet przypominać... duży kuchenny nóż.

Jak na skalę kosmiczną, sto tysięcy lat to dość niewiele. Zmiana kształtu zajdzie w takim tempie, ponieważ gwiazdy Wielkiego Wozu są dość blisko Układu Słonecznego (średnio o ok. 100 lat świetlnych od nas). Inny znany asteryzm – Pas Oriona – będzie zmieniał swój kształt wolniej, ponieważ od Słońca jego gwiazdy dzieli ok. 1000 lat świetlnych.

Źródła: USRA, PopularMechanics.com, Wired.