Erydan to mityczna rzeka, od której wziął nazwę Gwiazdozbiór Erydanu. Czy płynęła przez Polskę?
Starożytni wierzyli, że Erydan to jedna z rzek Hadesu i zarazem bóstwo. Od niego wziął swą nazwę widoczny na polskim niebie gwiazdozbiór Erydanu. Czy sama rzeka mogła mieć coś wspólnego z Wisłą?
W tym artykule:
Erydan to termin owiany tajemnicą. Ma związek z bogami, mitologią, rzekami, bursztynem i gwiazdami. Gwiazdozbiór Erydanu do dziś widać na polskim niebie. Jaka wiąże się z nim historia? Na to pytanie odpowiadamy w dalszej części artykułu.
Erydan w mitologii
W kulturze starożytnej Grecji Erydan ma dwa znaczenia. Jedno z nich to grecki bóg, syn tytanów Okeanosa i Tetydy. Drugie to rzeka, wypływająca z Hadesu. Miała znajdować się na północy.
Z rzeką Erydan wiąże się grecki mit o Faetonie. To syn boga słońca Heliosa i nimfy morskiej Klimene. Faeton miał pewnego razu wsiąść do rydwanu ojca. Nie zapanował jednak nad pojazdem. Słońce zbytnio zbliżyło się do ziemi i zaczęło ją spalać, wywołując susze i pożary. Zeus musiał ratować świat. Poraził Faetona piorunem. Młodzieniec spadł do rzeki Erydan i utonął.
Nad jego śmiercią płakały jego siostry Heliady, córki słońca. Bogowie z litości zamienili je w topole. Natomiast łzy Heliad zmienione zostały w bryłki bursztynu. Po śmierci Faetona rozpaczał też jego przyjaciel łabędź. Bogowie postanowili ulitować się nad nim, przenosząc go między gwiazdy. Tak powstał gwiazdozbiór Łabędzia.
Która z rzek to Erydan?
Mityczna rzeka prawdopodobnie miała rzeczywisty pierwowzór. Oto rzeki, które mogły zdaniem badaczy być Erydanem:
- Wisła – starożytni autorzy wspominali o rzece na północy w okolicy, z której pochodził bursztyn. Te warunki teoretycznie spełnia Wisła. Nie ma jednak dowodów na to, że Grecy wiedzieli o jej istnieniu;
- Rodan – druga co do wielkości przepływu rzeka uchodząca do Morza Śródziemnego. Była ważnym szlakiem transportowym w czasach starożytnej Grecji i Rzymu. Słynęła z rwącego nurtu i innych niebezpieczeństw, czyhających na żeglarzy;
- Pad – najdłuższa i największa rzeka Włoch. Jej dolina była zasiedlona od czasów prehistorycznych. W II wieku p.n.e. grecki historyk Poybius twierdził, że ta właśnie rzeka odpowiada mitycznemu Erydanowi, opisywanemu przez poetów. Pad był położony w pobliżu szlaku bursztynowego.
Herodot tak pisał o Erydanie: „Osobiście nie przypuszczam, żeby barbarzyńcy nazywali Eridanem jakąś rzekę, uchodzącą do morza północnego, skąd, jak niesie wieść, bursztyn pochodzi (…). Naprzód bowiem sama już nazwa Eridanos dowodzi, że jest nie barbarzyńska, lecz helleńska, stworzona przez jakiegoś poetę”.
Co ciekawe, na obszarze dzisiejszego Bałtyku ok. 40 mln lat temu płynęła rzeka z północy na południe. Sięgała Morza Północnego. Niosła ona m.in. żywicę drzew iglastych, która zgromadziła się na terenie obecnej Zatoki Gdańskiej. Żywica ta z czasem zmieniła się w bursztyn. Geolodzy nazwali tę rzekę Eridan lub Eridanos.
Gwiazdozbiór Erydanu
Tak jak wiele innych elementów mitologii, Erydan znalazł się na niebie. Ta konstelacja przez większość starożytnych cywilizacji była kojarzona z wielkimi rzekami:
- z Nilem w Egipcie,
- z Eufratem w Mezopotamii,
- z Gangesem w Indiach.
To szósty co do wielkości gwiazdozbiór nieba równikowego. W Polsce widoczny jest częściowo zimą. Sąsiaduje m.in. z konstelacjami Byka i Oriona.
Gwiazdy Erydanu
W skład gwiazdozbioru Erydanu wchodzi ok. 100 gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem. Najważniejsze z nich to:
- Alfa Erydanu, czyli Achernar (po arabsku „koniec rzeki”), dziewiąta gwiazda pod względem jasności na niebie, gorący niebieski olbrzym,
- Beta Erydanu, czyli Cursa („podnóżek”), biały podolbrzym,
- Theta Eridani, czyli Acamar, gwiazda podwójna,
- 40 Eridani (Omikron-2), odległa od Słońca o 16,5 roku świetlnego gwiazda potrójna z egzoplanetą typu superziemi (w uniwersum Star Treka to z niej pochodzili Wolkanie),
- Epsilon Eridani (Ran), pomarańczowy karzeł oddalony od nas o 10,5 roku świetlnego, otacza go układ planetarny z co najmniej jedną planetą, planetoidami i pasem podobnym do pasa Kuipera.
Interesujące obiekty w Erydanie
Gwiazdozbiór Erydanu obfituje w obiekty cieszące się zainteresowaniem miłośników astronomii. Są to przede wszystkim galaktyki:
- spiralna NGC 1291,
- spiralna NGC 1532,
- spiralna NGC 1232,
- spiralna z poprzeczką NGC 1300.
W Erydanie możemy też obserwować mgławicę planetarną NGC 1535.
Źródła: Wikipedia, archiwum NG.