Gwiazdozbiory i ich nazwy: znasz je wszystkie?

W tym artykule:

1. Gwiazdozbiór Andromedy (Andromeda)
2. Gwiazdozbiór Woźnicy (Auriga)
3. Gwiazdozbiór Smoka (Draco)
4. Gwiazdozbiór Lutni (Lyra)
5. Gwiazdozbiór Oriona (Orion)
6. Gwiazdozbiór Łabędzia (Cygnus)
7. Gwiazdozbiory nieba północnego
8. Inne nazwy gwiazdozbiorów

Gwiazdozbiory to nic innego, jak grupa gwiazd na określonym obszarze strefy niebieskiej, połączonych w symboliczne kształty. Nie występuje między nimi fizyczne połączenie, ale ze względu na ich bliskie położenie, razem tworzą geometryczne kształty, w których można doszukać się znajomych symboli. Jakie rozróżniamy gwiazdozbiory? Nazwy najpopularniejszych wymieniamy poniżej.

Już przedstawiciele starożytnych ludów doszukiwali się w gwiazdach znajomych kształtów. Już w V wieku p.n.e. podziału nieba dokonali Babilończycy (lub jak wskazują niektóre źródła – Grecy). Początkowo, umowny podział strefy, po której odbywa się pozorny ruch słońca, obejmował sześć odcinków. Z czasem dodano sześć kolejnych. Wszystkie razem nazwano zodiakami.

Każdy może być astronomem! Sprawdź, jak obserwować niebo

„I oto wyszliśmy znów zobaczyć gwiazdy" - pisał Dante. A żeby ujrzeć ich jasność potrzebna jest... ciemność. Sprzęt to sprawa drugorzędna.

Starożytni rozróżniali 48 konstelacji, głównie nieba północnego. Zostały one opisane w Almageście Klaudiusza Ptolemeusza. Do dziś używa się 47 dawnych gwiazdozbiorów. Niebo południowe zaczęto poznawać dopiero w XV wieku, gdy rozpoczęła się epoka wielkich odkryć geograficznych. Ostateczna lista konstelacji, zawierająca 88 pozycji, została zatwierdzona przez Międzynarodową Unię Astronomiczną w 1928 roku.

Gwiazdozbiór Andromedy (Andromeda)

Andromeda to gwiazdozbiór ustanowiony przez przez starożytnych Greków, mniej więcej w II w n.e. Wraz z Trójkątem, Jaszczurką, Woźnicą, Wielorybem, Perseuszem, Cefeuszem i Kasjopeją, wchodzi w skład rodziny konstelacji Perseusza. To duży gwiazdozbiór nieba północnego, 19. pod względem wielkości. W Polsce można obserwować go od lata do zimy, przy czy najlepsze ku temu warunki stwarza jesień.

Konstelacja przedstawia postać Andromedy – córki Cefeusza i Kasjopei, czyli króla i królowej Etiopii. Według greckiej mitologii, kobieta miała być złożona w ofierze Ketosowi – morskiemu potworowi wysłanemu przez Posejdona. Od strasznego losu wybawił ją Perseusz. Po śmierci, bogini Atena umieściła Andromedę na nieboskłonie.

Czy naszą galaktykę może kiedyś pochłonąć inna? Możliwe

Co może znaczyć ta ogromna liczba: 1,000,000,000,000,000,000 km? To średnica Drogi Mlecznej. Dowiedz się więcej o naszej i innych galaktykach.

Gwiazdozbiór Andromedy rozpoczyna się przy północno-wschodnim rogu Pegaza i rozciąga się w stronę Perseusza. Najjaśniejszymi gwiazdami konstelacji są: Sirrah, tworząca głowę Andromedy, Mirach, składająca się na pas, oraz Alamak, tworząca nogę.

Gwiazdozbiór Woźnicy (Auriga)

Woźnica jest kolejnym gwiazdozbiorem nieba północnego, który był znany już w czasach starożytnych. Pod względem wielkości, zajmuje 21. pozycję. Można go łatwo dostrzec w Polsce, w okresie od jesieni do wiosny.

Konstelacja przedstawia postać mężczyzny (woźnicy), który w prawej ręce dzierży bat, a lewą tuli kozę z małymi koźlętami. Jak wskazuje grecka mitologia, zwierzęciem trzymanym przez Woźnicę ma być Amalteja - koza, której mlekiem był karmiony sam Zeus.

Woźnicę można dostrzec w obszarze Drogi Mlecznej. Najjaśniejszą gwiazdą konstelacji jest Kapella, czyli Koza.

Gwiazdozbiór Smoka (Draco)

Smok należy do grupy najwcześniej nazwanych konstelacji nieba północnego. To duży gwiazdozbiór, który pod względem zajmowanej powierzchni plasuje się na 8. pozycji. W Polsce jest widoczny przez cały rok, przy czym należy podkreślić, że najdogodniejsze warunki do obserwacji stwarzają miesiące wiosenne i letnie.

Nazwa Draco jest związana z mitem o dwunastu pracach Herkulesa. Jedno z zadań, których musiał podjąć się syn Zeusa, polegało na wykradnięciu złotych jabłek z ogrodu Hesperyd. Jabłka miały być podarunkiem Gai dla Hery z okazji zaślubin z Zeusem. Drogocennego prezentu pilnował Ladon - potężny smok o stu głowach. Heros powalił stwora strzałą wypuszczoną z łuku i nakłonił Atlasa, aby ten udał się po łup. Gdy Hera dowiedziała się o losie, jaki spotkał smoka, z żalu po jego stracie umieściła go na nieboskłonie.

Konstelacja Smoka otacza Mały Wóz, od Cefeusza i Łabędzia, aż po Wielki Wóz. Wypada podkreślić, że nie jest to najjaśniejszy ze wszystkich gwiazdozbiorów, więc dostrzeżenie charakterystycznych punktów wymaga pewnego skupienia.

Gwiazdozbiór Lutni (Lyra)

Lutnia to kolejna charakterystyczna konstelacja nieba północnego. Znana już w starożytności, dziś zajmuje 52. miejsce pod względem zajmowanej powierzchni. Gwiazdozbiór jest dobrze widoczny w Polsce, w okresie od wiosny do jesieni.

Perseidy: Sierpniowe niebo pełne łez

Pod koniec tego tygodnia warto wypuścić się wieczorem za miasto, by z dala od jego świateł oglądać rój Perseidów - jeden z największych na naszym niebie.

Lyra ma przedstawiać lutnię Orfeusza - mitologicznego śpiewaka, syna boga Apollina i muzy Kaliope. Instrument miał być stworzony przez Hermesa, ze skorupy żółwia. Grana przez Orfeusza muzyka była tak ujmująca, że uśpiła czujność strażników Hadesu. Grajek przeszedł obok nich, by ratować z królestwa ciemności swoją żonę - Eurydykę.

Pluton ostrzegł go, że w drodze powrotnej nie może oglądać się za siebie. Ten nie posłuchał i stracił żonę na zawsze, bo za życia nie pozwolono mu już przekroczyć bram świata umarłych. Po jego śmierci, instrument został umieszczony na niebie.

Najjaśniejszym punktem konstelacji jest Wega - niebieskawa gwiazda okołobiegunowa.

Gwiazdozbiór Oriona (Orion)

Charakterystyczna konstelacja Oriona została ustalona w starożytnej Mezopotamii, jeszcze zanim rozkwitła kultura starożytnych Greków. Wówczas, nazywany był Uru-anna, co można przetłumaczyć jako Światło Nieba. Pod względem wielkości, zajmuje 26. pozycję. W Polsce ten piękny gwiazdozbiór można obserwować od października do końca lutego.

Mitologia Greków przedstawia Oriona jako myśliwego. Syn Posejdona odziedziczył po swoim ojcu umiejętność maszerowania po wodzie. Zginął w następstwie ukąszenia skorpiona. Od tej pory, obie postaci znajdują się po przeciwnych stronach nieboskłonu.

Orion jest położony w obszarze równika niebieskiego, co oznacza, że gwiazdy tworzące konstelację są widoczne na obu półkulach. Sąsiaduje z konstelacjami Zająca, Wielkiego Psa, Byka i Bliźniąt. Jego charakterystycznym elementem jest mgławica M42 - jedna z najjaśniejszych na nieboskłonie.

Gwiazdozbiór Łabędzia (Cygnus)

Wymieniając najbardziej wyraziste konstelacje nieba północnego, nie sposób pominąć Łabędzia. To 16. pod względem wielkości gwiazdozbiór. Gołym okiem można dostrzec aż 150 tworzących go gwiazd. W Polsce, tę konstelację można obserwować od wiosny do jesieni.

Gwiazdozbiór Łabędzia przedstawia jedną z postaci, które przybierał Zeus podczas sekretnych spotkań z Ledą - królową Sparty. Inna mitologiczna historia podpowiada, że konstelacja Cygnus przedstawia Orfeusza. Po śmierci, artysta miał być umieszczony na nieboskłonie pod postacią łabędzia, tuż przy swojej lutni.

W którym mieście warto oglądać gwiazdy? 10 kosmicznych ciekawostek

Gdzie jest największy meteoryt świata? Gdzie najlepiej spośród miast obserwować gwiazdy? Kim byli afronauci?

Łabędzia można podziwiać w obszarze Drogi Mlecznej. Jasne gwiazdy wyznaczają asteryzm Krzyża Północy, z kolei ciemniejsze wypełniają skrzydła ptaka.

Gwiazdozbiory nieba północnego

Powyżej wymieniliśmy kilka najbardziej charakterystycznych gwiazdozbiorów nieba północnego. Nie są to jednak jedyne konstelacje, które może dostrzec osoba znajdująca się na półkuli północnej lub w obszarze równika niebieskiego. Kolejne układy, które możemy podziwiać na niebie północnym, to m.in.:

• Wielka Niedźwiedzica (Ursa Major) - trzecia pod względem wielkości konstelacja, widoczna w Polsce przez cały rok. Gołym okiem można dostrzec ok. 125 gwiazd, tworzących konstelację,
• Mała Niedźwiedzica (Ursa Minor) - 56. pod względem wielkości konstelacja. W Polsce można obserwować ją przez cały rok, jednak wymaga to wprawnego oka. Mała Niedźwiedzica jest słabo widocznym gwiazdozbiorem. Co zatem czyni ją jednym z najbardziej znanych układów? Odpowiedź jest prosta - w jej skład wchodzi Polaris, czyli północna Gwiazda Polarna Ziemi,
• Kasjopeja (Cassiopeia) - 25. pod względem wielkości konstelacja, widoczna w Polsce przez cały rok,
• Cefeusz (Cepheus) - 27. pod względem wielkości konstelacja, widoczna w Polsce przez cały rok.

Inne nazwy gwiazdozbiorów

Niebo południowe nie jest naturalnym firmamentem w naszym kraju. Nie zmienia to jednak faktu, że warto poznać kilka najpopularniejszych nazw:

• Krzyż Południa (Crux) - najmniejszy, bo 88. pod względem wielkości gwiazdozbiór,
• Trójkąt Południowy (Triangulum Australe) - 83. pod względem wielkości konstelacja,
• Oktant (Octans) - 50. pod względem wielkości konstelacja,
• Ptak Rajski (Apus) - 67. pod względem wielkości konstelacja.

Powyżej odsłoniliśmy jedynie niewielki fragment nieba. Zachęcamy do poznawania innych gwiazdozbiorów, bo ich obserwacja może okazać się fascynującym przeżyciem.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.