Łunochod to pierwszy w historii łazik księżycowy. Ponad 50 lat temu Rosjanie dokonali czegoś niezwykłego

W tym artykule:

1. Historia Łunochodu
2. Ile było Łunochodów?
3. Budowa i technologie wykorzystywane w Łunochodach
4. Rezultaty misji Łunochodu

Praca, jaką łazik marsjański Perseverance wykonał na Czerwonej Planecie robi ogromne wrażenie. Łatwo można sobie wyobrazić, jak wielkie emocje musiały wzbudzać misje podobnych pojazdów, realizowane w latach 70. ubiegłego wieku. Wyścig kosmiczny toczący się między USA a ZSRR napędzał rozwój kosmicznych technologii. Amerykańskie sukcesy w obszarze próbkowania Srebrnego Globu zachęciły Sowietów do opracowania znacznie bardziej zaawansowanej technologii. Tak narodził się Łunochod, pierwszy w historii łazik księżycowy.

Historia Łunochodu

4 października 1957 roku ZSRR wyniosło na orbitę okołoziemską Sputnika 1. Po tym sukcesie, Związek Radziecki skupił swoją uwagę na naturalnym satelicie Ziemi. W 1958 roku Nikita Chruszczow zaaprobował program Łuna, którego ideą było wysłanie na Księżyc kosmicznych statków badawczych.

Pierwsza próba zakończyła się niepowodzeniem. Niebawem po starcie, rakieta wynosząca sondę E-1 rozpadła się. Także druga próba nie przyniosła oczekiwanego rezultatu. Związek Radziecki był jednak zdeterminowany. W trakcie trzeciej próby, rakieta Łuna 8K72 opuściła Ziemię. Po osiągnięciu II prędkości kosmicznej statek Łuna I oddzielił się i rozpoczął samotny lot. Awaria układu sterowania sprawiła jednak, że cel misji nie został zrealizowany – statek nie rozbił się o powierzchnię Srebrnego Globu. Mimo to, władze ZSRR ogłosiły sukces.

Podbój kosmosu. Jak człowiek zrealizował marzenia wyrwania się z Ziemi i jaką rolę odegrali w tym naziści

„Ziemia jest kolebką ludzkości, ale nikt nie zostaje w kolebce na wieki” – powiedział Konstantin Ciołkowski, syn polskiego zesłańca, który mając do dyspozycji tylko kartkę papieru i ...

W kolejnych latach Związek Radziecki kontynuował program Łuna. Przeskoczmy w czasie do 12 września 1970 roku. Tego dnia rozpoczęła się misja, której celem było zebranie próbek księżycowego gruntu i przywiezienie ich na Ziemię. Zadanie to miała zrealizować bezzałogowa sonda Łuna 16.

Mimo problemów związanych z odchyleniem od ustalonej orbity, statkowi udało się osiągnąć powierzchnię Księżyca. 20 września sonda wylądowała w wyznaczonym miejscu. Odwiert mający na celu zebranie próbek księżycowego pyłu przebiegł bezproblemowo. Po 26 godzinach i 25 minutach uruchomiono procedurę startu. Trzy dni później kapsuły zawierające zebrane próbki weszły w ziemską atmosferę. Wylądowały w pobliżu miasta Żezkazgan, w Kazachstanie.

Sukces Łuny 16 rozbudził kosmiczne ambicje Sowietów. Uznali, że przed wysłaniem misji załogowej, konieczne jest dokładne przebadanie miejsca lądowania. Nie chcieli powielać amerykańskiego schematu działania i zamiast wysyłać na Księżyc statyczne sondy, postanowili skonstruować bezzałogowy pojazd kosmiczny. W założeniu miała to być mobilna sonda, która objedzie wyznaczony obszar i wykona dokładne fotografie powierzchni lądowiska. Po wykonaniu zadania, pojazd miał czekać na misję załogową.

W 1963 roku, w kaliningradzkim Instytucie Koroliowa, powstał wstępny projekt pojazdu. Dwa lata później Sowieci mieli już gotowy prototyp wyposażony w sondy Łuna typu E-8. Dalej prace kontynuowali naukowcy z Instytutu Siemiona A. Ławoczkina. Udało im się dostosować pojazd do startu w rakiecie Proton.

Ile było Łunochodów?

19 lutego 1969 roku odbyło się wystrzelenie statku E-8, ka którego pokładzie znajdował się pierwszy łazik księżycowy – Łunochod 201. Pierwszy, ale nie ostatni. W sumie, w ramach programu Łuna zbudowano cztery takie pojazdy. Kolejne nazwano: Łunochod 1, Łunochod 2 i Łunochod 3. Na Księżyc dotarły tylko dwa z nich, ale o tym później.

Budowa i technologie wykorzystywane w Łunochodach

Konstruktorzy Łunochodu 201 musieli zmierzyć się z wieloma wyzwaniami. Pojazd musiał przetrwać warunki, jakie na Srebrnym Globie panowały w trakcie gorącego księżycowego dnia i niewyobrażalnie zimnej nocy. Mało tego, musiał w czasie rzeczywistym odbierać wysyłane drogą radiową komendy i przesyłać informacje zwrotne w postaci fotografii, filmów i danych.

Sporych problemów przysporzyła budowa układu biegowego. W warunkach szczątkowej atmosfery nie mogło być mowy o wykorzystaniu pneumatyków. Koła nie mogły zakopać się w regolicie, a jednocześnie musiały zachowywać trakcję. Pracujący nad projektem inżynierowie opracowali koła szprychowe, wyposażone w trzy wąskie obręcze z dwoma rzędami tytanowych ostróg. Pojazd został wyposażony w osiem takich kół, zamocowanych na oddzielnych wahaczach z poziomym amortyzatorem. Każde było zaopatrzone we własny silnik elektryczny i system umożliwiający odstrzelenie koła w przypadku wystąpienia awarii. Pojazd miał też dziewiąte koło, jednak nie realizowało ono funkcji napędowej. Służyło do wykonywania precyzyjnego pomiaru przebytej drogi i badania niektórych właściwości gruntu.

Pojazd miał cztery biegi: dwa przednie i dwa wsteczne. Mógł poruszać się z prędkością do 2 km/godz. i był zdolny do pokonywania wzniesień o nachyleniu przekraczającym 45 stopni. Szereg czujników nieustannie wykonywał pomiar kątów nachylenia i obciążenia kół. Jeżeli wykryte wartości przekroczyły maksymalne, następowało automatyczne zatrzymanie. Manewry nie były realizowane przy pomocy typowej przekładni kierowniczej, a poprzez różnicowanie prędkości obrotowej kół znajdujących się po przeciwległych stronach.

Łunochod 1 był technologicznym bliźniakiem pierwszego Łunochodu. Jego misji przyświecał jednak inny cel, więc inne było wyposażenie naukowe. Ze względu na warunki panujące na Księżycu, całą aparaturę umieszczono w próżnioszczelnym pojemniku. Poza komputerem pokładowym, wewnątrz znajdowały się sterowniki urządzeń zewnętrznych: anten kierunkowych, wiertarki, koparki, detektora promieni X, spektrometrów, radio- i magnetometru, astrofotometru, lustra odbijającego promienie lasera i czterech kamer.

Jakie zmiany zaszły w kolejnej generacji księżycowego łazika? Względem swojego poprzednika, Łunochod 2 miał już ulepszony układ jezdny. Pojazd mógł osiągać prędkość dochodzącą do 5 km/godz. Z kolei Łunochod 3 był wyposażony w nieco inny system przednich kamer, które w tym modelu były umieszczone na specjalnej platformie. To rozwiązanie umożliwiało unoszenie i opuszczanie urządzeń. Ponadto, możliwa stała się jednoczesna transmisja zdjęć z obu kamer stereoskopowych. Kolejna zmiana dotyczyła koloru obudowy. Poprzednie Łunochody były białe. Trzecią generację pomalowano na srebrno.

Rezultaty misji Łunochodu

Misja Łunochodu 201 zakończyła się niepowodzeniem. Start rakiety Proton-K/D, wynoszącej statek E-8, odbył się 19 lutego 1969 roku, z kosmodromu Bajkonur. O 9:48 czasu lokalnego rakieta wystartowała, ale w następstwie usterki silnika wspomagającego nastąpiło zderzenie z ziemią. Pierwszy Łunochod został zniszczony.

Kosmiczna porażka Rosji. Lądownik Łuna 25 rozbił się o powierzchnię Księżyca. I to zanim w ogóle zaczął lądować

To miał być pokaz siły i możliwości putinowskiej Rosji. Ta niegdysiejsza kosmiczna potęga miała zademonstrować, że nie potrzebuje współpracy z Europejczykami czy Amerykanami, by prowadzi...

Po tym wydarzeniu, Związek Radziecki zmienił priorytet misji. Celem kontynuacji programu Łuna stało się prowadzenie bezzałogowej eksploracji Księżyca. Uznano, że loty załogowe stwarzają za duże ryzyko.

Z kolei misja Łunochodu 1 zakończyła się sukcesem, mimo że nie wszystko poszło tak, jak zakładano. Pojazd dotarł na Srebrny Glob 17 listopada 1970 roku. Przez osiem miesięcy realizował wszystkie założenia, ale 17 lipca 1971 roku, w czasie jedenastej nocy księżycowej, nastąpiła awaria systemów, spowodowana nadmiernym oziębieniem układów. Ostateczne zakończenie pracy aparatury jest datowane na 4 października. Do tego czasu łazik pokonał 10540 m i umożliwił szczegółowe zbadanie powierzchni Srebrnego Globu na obszarze 80000 m kw. Wykonał ok. 20000 zdjęć wąskokątnych i 206 panoramicznych. Wykonał 25 chemicznych analiz i zarejestrował niemal 500 pomiarów twardości.

Łunochod 2 wylądował na Księżycu 15 stycznia 1973 roku. Misję zakończono 4 czerwca. Mimo że działał znacznie krócej od swojego poprzednika, to zdołał pokonać odległość 37 km, wykonał 80000 zdjęć wąskokątnych i 86 panoramicznych. Łunochod 3 miał osiągnąć Księżyc w 1977 roku. Misja została jednak anulowana, a pojazd pozostał na Ziemi. Dziś można podziwiać go w muzeum przy Instytucie Ławoczkina.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.