Benedykt Dybowski – superbohater polskiej nauki. Jego kariera rozkwitła dzięki… zesłaniu

Spis treści:

1. Co odkrył Benedykt Dybowski?
2. Dlaczego Benedykt Dybowski prowadził badania z dala od Polski?
3. Benedykt Dybowski – gigant polskiej nauki i filantrop
4. Ostatni akt długiego życia Dybowskiego

Benedykt Dybowski miał tak bogate życie, że jego biografią można obdzielić co najmniej kilka osób. Urodził się 13 maja 1833 roku w Adamarynie w dzisiejszej Białorusi, a zmarł w wieku blisko 100 lat 31 stycznia 1930 roku w Kijowie. Był człowiekiem renesansu, interesowały go różne dziedziny nauki, ale też angażował się w działalność charytatywną. Był zatem: biologiem, zoologiem, limnologiem, lekarzem, profesorem, pisarzem i działaczem społecznym.

Co odkrył Benedykt Dybowski?

Benedykt Dybowski opublikował ponad 350 prac naukowych. Poświęcone były przede wszystkim przyrodzie. Oto wybrane dokonania Dybowskiego na polu naukowym:

• odkrycie kilka nowych gatunków ryb;
• opisanie nowego podgatunku jelenia wschodniego, który określany jest teraz jako „jeleń Dybowskiego”. Jelonka można zobaczyć w Polsce – w starej części wrocławskiego ZOO naprzeciwko Baszty Niedźwiedzi, obok wybiegów reniferów i manuli. Odkrycia dokonał niedaleko Władywostoku;
• badanie endemicznej fauny jeziora Bajkał, odkrycie 88 gatunków mięczaków i kilku gąbek (naukowo opisał je później jego brat – Władysław). Ciekawostką jest to, że obwoźne laboratorium było na płozach. Benedykt Dybowski urządził je wspólnie z innym zesłańcem – Wiktorem Godlewskim. A narzędzia niezbędne do pracy badawcze wykonali własnoręcznie. Badania były trudne, bo temperatura spadała kilkadziesiąt stopni poniżej zera;
• zebranie zbiorów przyrodniczych i etnograficznych z Azji, które obecnie znajdują się w kilku placówkach muzealnych w Polsce i w Ukrainie: Muzeum Etnograficznego w Krakowie, Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz Muzeum Zoologicznego Uniwersytetu Lwowskiego. Obiekty te zgromadził w latach 1879–1883, gdy pełnił rolę lekarza na rosyjskim kontrakcie rządowym na Syberii, Kamczatce i Wyspach Komandorskich.

Dlaczego Benedykt Dybowski prowadził badania z dala od Polski?

Benedykt Dybowski żył w czasach, gdy Polska nie istniała na mapach świata, a jej terytorium znajdowało się pod zaborem kilku europejskich mocarstw. Naukowiec nie mógł się pogodzić z utratą przez Polskę niepodległości. Dlatego zaangażował się w działalność konspiracyjną. Szybko trafił znalazł się na celowniku okupantów. Na przykład uwięziono go po manifestacji patriotycznej w katedrze wileńskiej. To w tej świątyni odkryto niedawno skrytkę z insygniami królewskim Jagiellonów.

Jednak jego życie zmieniło się nie do poznania po klęsce powstania styczniowego w 1863 roku. Dybowski pełnił jedną z ważnych ról w tym zrywie – komisarza Rządu Narodowego na Litwę i Białoruś. Taka funkcja nie mogła pozostać niezauważona przez Rosjan. W marcu 1864 roku aresztowano go i uwięziono w Cytadeli Warszawskiej, gdzie dziś znajduje się m.in. Muzeum Historii Polski. Wyrok: śmierć.

Jednak już wówczas Dybowski cieszył się poważaniem we wpływowych kręgach niemieckich naukowców. I dzięki ich wstawiennictwu przy pośrednictwie samego kanclerza Rzeszy Otto von Bismarcka, zmieniono tę karę na 12 ta zesłania w głąb Rosji. Benedykt Dybowski dostrzegł w tym swoją szansę i zaczął prowadzić w nowym miejscu pobytu szeroko zakrojone badania naukowe. W 1865 roku, jako zesłaniec na Syberii, rozpoczął działalność badawczą. Najpierw zbierał okazy faunistycznie w rejonie Siwakowej w pobliżu Czyty w południowej Syberii, potem w Darasuniu na zboczach Gór Jabłonowych, na wschód od Jeziora Bajkał.

Benedykt Dybowski – gigant polskiej nauki i filantrop

Niektórzy zestawiają Benedykta Dybowskiego i jego dokonania z tymi należącymi do Wacława Sieroszewskiego i Bronisława Piłsudskiego. Został nawet włączony w szereg naukowych „superbohaterów” w ramach akcji Fundacji Nauka to Lubię „Akademia Supebohaterów” i stał się postacią w grze karcianej, mobilnej oraz w książce.

Uwagę zwraca jego szerokie wykształcenie. Najpierw studiował medycynę i nauki przyrodnicze na Uniwersytecie w Dorpacie w Estonii, później na Uniwersytecie we Wrocławiu. Kolejno przeniósł się na studia paleontologiczne, botaniczne i medyczne w Berlinie. To właśnie w Berlinie doktoryzował się na podstawie pracy nad determinacją płci u pszczół. Ten krótki, ale intensywny etap edukacji akademickiej w ośrodkach znajdujących się w kilku miastach, zamknął w wieku zaledwie 27 lat. W kolejnych latach działał intensywnie w konspiracji, co przyczyniło się do jego zesłania, ale i rozkwitu działalności naukowej.

Gdy skończył się okres jego zesłania, nadal ciągnęło go w odległe i niedostępne rejony imperium rosyjskiego. Jego marzeniem było na przykład odwiedzenie Kamczatki. Oprócz prowadzenia badań i zbierania obiektów lokalnej kultury (m.in. plecionek i figurek) pomagał lokalnej ludności. Założył szpitale dla trędowatych. Postanowił też aktywnie przeciwstawić się niedożywieniu lokalnej ludności. W tym celu stworzył hodowle kóz i królików oraz rezerwaty dla soboli.

Ostatni akt długiego życia Dybowskiego

Ostatnią część życia Dybowski poświęcił działalności pedagogicznej i naukowej we Lwowie. Upowszechniał teorię ewolucji, co nie wszystkim się spodobało. Z tego powodu wysłano go w 1906 roku na emeryturę. Wówczas miał 73 lata, ale nadal był w pełni sił i chęci do działania. Dlatego publikował kolejne prace naukowe i popularnonaukowe.

W czasie I wojny światowej udało się mu uniknąć zsyłki w głąb Rosji. Dożył momentu, w którym Polska odzyskała niepodległość, bo zmarł w 1930 roku. Pochowany jest na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Źródła: Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Culture.pl

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.