Historia igrzysk olimpijskich – fascynujące dzieje najważniejszego wydarzenia sportowego

W tym artykule:

1. Początki igrzysk olimpijskich
2. Antyczne igrzyska olimpijskie
3. Odrodzenie igrzysk olimpijskich
4. Dyscypliny sportowe na igrzyskach olimpijskich
5. Symbole olimpijskie
6. Rozwój i zmiany w organizacji igrzysk olimpijskich
7. Olimpiady w czasie wojny i kryzysów politycznych
8. Najważniejsze wydarzenia i momenty z historii igrzysk olimpijskich
9. Kontrowersje na temat organizacji igrzysk olimpijskich

Szlachetne współzawodnictwo i braterstwo wszystkich narodów – właśnie takie hasło przyświeca organizacji igrzysk olimpijskich. Odbywająca się co 4 lata impreza bez wątpienia jest najbardziej prestiżowym wydarzeniem w świecie sportu. Na przestrzeni lat, reputacja zawodów była jednak wystawiana na ciężkie próby, gdy światy wielkiego sportu i wielkiej polityki zaczęły przenikać się wzajemnie. Ot, znak czasów nowożytnych.

Początki igrzysk olimpijskich

Ojczyzną igrzysk olimpijskich jest starożytna Grecja. Wielka impreza sportowa, organizowana ku czci Zeusa, odbywała się co cztery lata. Okres między igrzyskami nazywano olimpiadą.

Jak narodziło się to wydarzenie? Tego nie wiadomo. Według mitów, zainicjował je Herakles Idajski, który wezwał swoich braci do rywalizacji w biegu. Zwycięzca miał otrzymać dekorację w formie gałązki oliwnej.

Zapomniane dyscypliny igrzysk olimpijskich

Lekkoatletyka, zapasy, siatkówka - to dyscypliny których obecność na igrzyskach olimpijskich nikogo nie dziwi. Jednak kiedyś, medale olimpijskie przyznawano również w innych konkurencjach sp...

Pierwsze udokumentowane igrzyska odbyły się w 776 roku p.n.e. Areną zmagań starożytnych sportowców była Olimpia – ośrodek kultu Zeusa i wielkie centrum sportowo-kulturowe. To właśnie temu miastu impreza zawdzięcza swoją nazwę.

Antyczne igrzyska olimpijskie

Jeszcze przed rozpoczęciem igrzysk ogłaszana była ekecheiria, czyli „święty rozejm” lub „boży pokój”. Oznaczało to, że wszystkie greckie państwa-miasta (polis) musiały zawiesić broń na dwa miesiące. Dzięki temu zawodnicy i widzowie mogli bezpiecznie dotrzeć do Olimpii i wrócić do swoich domostw.

Rywalizację w zawodach mogli podejmować wyłącznie greccy mężczyźni. Dopiero w IV wieku p.n.e. do udziału w igrzyskach dopuszczono także Macedończyków, a nieco później – urodzonych w Grecji Rzymian.

Kobiety miały zakaz uczestniczenia w igrzyskach. Mało tego, nie mogły nawet obserwować zmagań, pod groźbą kary śmierci. Zasada ta nie obejmowała jedynie kapłanek Hestii i Demeter.

Początkowo zawody trwały jeden dzień. Później wprowadzono formułę pięciodniową. Wówczas antyczni sportowcy zaczęli rywalizować w pięciu dyscyplinach, do których zaliczały się:

• wyścigi rydwanów,
• pięciobój klasyczny,
• konkurencje biegowe,
• boks,
• pankration, czyli konkurencja łącząca zasady bokserskie i zapaśnicze.

Zanim zawodnicy przystąpili do rywalizacji, składali przysięgę. Przed pomnikiem Zeusa rozkładano wówczas poćwiartowane mięso dzika, a każdy uczestnik zawodów, w towarzystwie swojego ojca i braci, przysięgał, że nie dopuści się haniebnego oszustwa. Potwierdzeniem tego była druga składana przysięga, w której uczestnik zawodów deklarował, że do rywalizacji przygotowywał się sumiennie przez okres 10 miesięcy.

W starożytnej Grecji panował kult piękna męskiego ciała, więc poszczególne konkurencje były rozgrywane nago. Wyjątek stanowiły jedynie wyścigi rydwanów i biegi hoplitów.

Należy wspomnieć, że antyczne igrzyska olimpijskie były wydarzeniem nie tylko sportowym, ale także religijnym i kulturowym. Z tego względu, zmaganiom zawodników towarzyszyły literackie i muzyczne agony.

Tradycja organizowania tego podniosłego wydarzenia w Olimpii przetrwała przez 1168 lat. W tym czasie odbyły się 293 igrzyska. Została przerwana w 393 roku n.e., gdy cesarz Teodozjusz I Wielki uznał to wydarzenie za pogańskie i zarządził zakaz jego organizowania.

Odrodzenie igrzysk olimpijskich

W kolejnych latach pamięć o igrzyskach olimpijskich zaczęła zanikać. Helleńską tradycją zainteresowano się ponownie w okresie odrodzenia, gdy o igrzyskach zaczęli wspominać wielcy literaci, m.in. Thomas Kyd i Hans Sachs. Wciąż jednak nie przymierzano się do jej wskrzeszenia. Na to Europa musiała zaczekać do XIX stulecia.

W 1833 roku w Szwecji powstało Towarzystwo Olimpijskie. Rok później zorganizowane zostały Igrzyska Skandynawskie – impreza upamiętniająca antyczne igrzyska olimpijskie. Dwa lata później odbyły się drugie i ostatnie zawody.

Z inicjatywy greckiego filantropa Evangelosa Zappasa, w 1859 roku odbyły się tzw. olimpijskie zawody gimnastyczne – impreza narodowa, w której mogli uczestniczyć wyłącznie Grecy. Zawody miały odbywać się co 4 lata, jednak poza inauguracyjną imprezą, organizacji doczekały się jeszcze dwie – w 1870 i 1875 roku.

Zainteresowanie rywalizacją olimpijską odżyło na dobre w drugiej połowie XIX wieku, gdy archeolodzy odkryli pozostałości po najważniejszych budowlach w Olimpii. Nagle Europa zaczęła interesować się kulturą i sportową tradycją Hellenów.

W 1888 roku Pascal Grousset zaczął mówić o odtworzeniu antycznej rywalizacji w nowożytnym wydaniu. Zgodnie z jego koncepcją, w zawodach mieliby brać udział zawodnicy z całego świata. Największym propagatorem tej koncepcji był baron Pierre de Coubertin.

Olimpijska architektura

Przez ponad sto lat igrzyska olimpijskie dostarczyły ludzkości wielu przeżyć, wypromowały niezliczoną ilość gwiazd i wyników sportowych, które inspirują do dziś. Przy okazji tej imprezy...

Z inicjatywy francuskiego pedagoga w 1894 roku zwołano Międzynarodowy Kongres dla Wskrzeszenia Igrzysk Olimpijskich. W tym samym roku powołany został Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl), sprawujący nadzór nad przygotowaniami do pierwszych igrzysk ery nowożytnej. 6 kwietnia 1896 roku odbyły się Igrzyska I Olimpiady w Atenach.

Dyscypliny sportowe na igrzyskach olimpijskich

Pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie obejmowały 43 konkurencje w 9 dyscyplinach, do których należały:

• lekkoatletyka,
• kolarstwo,
• szermierka,
• gimnastyka,
• strzelectwo,
• pływanie,
• tenis,
• podnoszenie ciężarów,
• zapasy.

Na przestrzeni lat program olimpijski podlegał licznym zmianom. Uprawnienia przysługujące MKOI pozwalają organizacji na dodawanie lub usuwanie dowolnej dyscypliny. Żeby określony sport mógł znaleźć się w programie olimpijskim, musi znajdować się pod zarządem międzynarodowej federacji sportowej, stosującej Światowy Kodeks Antydopingowy i przestrzegającej postanowień zawartych w Karcie Olimpijskiej. Podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich 2020 w Tokio (które odbyły się w 2021 roku), sportowcy rywalizowali w 339 konkurencjach w 37 dyscyplinach sportowych.

Symbole olimpijskie

Identyfikacja wizualna igrzysk zmienia się wraz z każdą kolejną imprezą, ale symbole olimpijskie pozostają niezmienne. Do najbardziej rozpoznawalnych należy ogień olimpijski, rozpalany od 1928 roku. Tradycyjnie wzniecany skupionymi promieniami słońca w ruinach starożytnej świątyni w Olimpii, od 1936 roku wędruje wraz ze sztafetą, by finalnie trafić do miasta-gospodarza.

Kolejnym charakterystycznym symbolem igrzysk jest flaga olimpijska. Powstała według projektu Pierre'a de Coubertina. Pięć różnokolorowych, przeplatających się kół (słynne pierścienie olimpijskie) symbolizuje zarówno różnorodność, jak i jedność wszystkich ludzi.

Wymieniając symbole olimpijskie, nie można nie wskazać na hymn towarzyszący temu wydarzeniu. Od 1958 roku tę rolę pełni utwór „Hymn Olimpijski”. Muzykę skomponował grecki kompozytor Spiridion Samaras. Autorem słów był grecki poeta Kostis Palamas.

Warto wspomnieć, że od początku historii nowożytnych igrzysk towarzyszy im motto Citius, Altius, Fortius, czyli „szybciej, wyżej, mocniej”. Autorem tych słów był Henri Didon, francuski dominikanin i propagator kultury fizycznej. Przed igrzyskami w Tokio MKOI zadecydowało o dodaniu do motta jeszcze jednego słowa – Communiter, czyli „razem”.

Rozwój i zmiany w organizacji igrzysk olimpijskich

Pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie czerpały pełnymi garściami z antycznej tradycji, także w kwestii udziału kobiet. W 1896 roku trybuny były dostępne dla każdego, ale w rywalizacji nie wzięła udziału żadna zawodniczka. Kobiety na igrzyskach olimpijskich pojawiły się dopiero w 1900 roku, na igrzyskach w Paryżu.

W trakcie pierwszych dwóch imprez nowożytnych nie obowiązywał znany współcześnie system medalowy. Zwycięzcy byli honorowani srebrnym krążkiem, oliwną gałązką i dyplomem. Zmieniło się to dopiero w 1904 roku, w St. Louis.

Sportowe ruiny. To zostaje po zimowych igrzyskach

Co dwa lata miasta całego świata walczą o możliwość goszczenia u siebie Zimowych Igrzysk Olimpijskich. Wygrany może liczyć na potężną promocję, może przekonać ludzi do podwyższenia p...

Wymieniając ważne zmiany w organizacji igrzysk, należy wskazać także na lata:

• 1908, kiedy po raz pierwszy odbyła się defilada reprezentacji narodowych,
• 1912, gdy zorganizowano Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury (tradycja przetrwała do 1948 roku),
• 1924, kiedy w Chamonix odbył się Tydzień Sportów Zimowych, później nazwany I Zimowymi Igrzyskami Olimpijskimi,
• 1932, gdy wprowadzono trójpoziomową trybunę zwycięską,
• 1960, kiedy zorganizowano I Letnie Igrzyska Paraolimpijskie,
• 2010, gdy zorganizowano I Letnie Młodzieżowe Igrzyska Olimpijskie,
• 2012, gdy zorganizowano I Zimowe Młodzieżowe Igrzyska Olimpijskie.

Olimpiady w czasie wojny i kryzysów politycznych

Antyczne igrzyska wzbijały się ponad spory i waśnie. Niestety, tego samego nie można powiedzieć o nowożytnych zawodach. W nowożytnej historii, igrzyska olimpijskie nie odbyły się trzy razy: w 1916, 1940 i 1944 roku. Powodem decyzji o odwołaniu zawodów były dwa światowe konflikty zbrojne. W 2020 roku, w następstwie pandemii COVID-19 zapadła decyzja o przesunięciu (na 2021 rok) igrzysk w Tokio.

Najważniejsze wydarzenia i momenty z historii igrzysk olimpijskich

Wszystkie nowożytne igrzyska miały swoje wielkie momenty. Poniżej przywołujemy kilka najistotniejszych momentów z samych igrzysk i najważniejszych wydarzeń towarzyszących wielkim zawodom sportowym.

• 1904 rok, Igrzyska III Olimpiady w St. Louis – niepełnosprawny gimnastyk George Eyser zdobywa 6 medali, mając tylko jedną nogę.
• 1919 rok – powołanie Komitetu Udziału Polski w Igrzyskach Olimpijskich (który od 1925 roku funkcjonuje jako Polski Komitet Olimpijski).
• 1924 rok, Igrzyska VIII Olimpiady w Paryżu – polska reprezentacja olimpijska zdobywa pierwsze medale (srebrny i brązowy).
• 1932 rok, Igrzyska X Olimpiady w Los Angeles – wprowadzenie automatycznego pomiaru czasu i fotofiniszu.
• 1932 rok, Igrzyska X Olimpiady w Los Angeles – początek zwyczaju kwaterowania sportowców w wiosce olimpijskiej.
• 1936 rok, Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie – pierwsza transmisja zawodów, wówczas jeszcze ograniczona do terenu miasta.
• 1948 rok, Igrzyska XIV Olimpiady w Londynie – pierwsza transmisja zawodów w telewizji.
• 1968 rok, Igrzyska XIX Olimpiady w Meksyku – pierwsza kontrola antydopingowa.
• 1972 rok, Igrzyska XX Olimpiady w Monachium – MKOI zatwierdziło pierwszą oficjalną maskotkę igrzysk.
• 1991 rok – nastąpiły zmiany we wprowadzaniu nowych sportów. Od tej pory, każda dyscyplina włączana do programu musi obejmować zmagania kobiet.

Kontrowersje na temat organizacji igrzysk olimpijskich

Kontrowersje związane z igrzyskami olimpijskimi nie są wyłączną zmorą czasów nowożytnych. Już w starożytności zdarzały się sytuacje haniebne. Jedna z najgłośniejszych dotyczy Ateńczyka Kallioposa, który miał przekupić swoich niedoszłych rywali. W ramach kary, musiał wznieść pomnik ku czci Zeusa, wyryć na nim swoje nazwisko i występek, którego się dopuścił. Ateńczycy nie mogli już brać udziału w igrzyskach. Gdyby to zrobili, wyrocznia delficka przestałaby im głosić przepowiednie.

Co po Igrzyskach? Losy stadionów świata po wielkich imprezach

Niektóre obiekty olimpijskie są przerabiane, na przykład na stadiony piłkarskie, inne z kolei popadają w ruinę.

Wiele współczesnych kontrowersji jest związanych z postawą samych zawodników, daleką od sportowej, ale najgłośniejsze dotyczą kwestii politycznych. W 1980 roku wiele państw zbojkotowało igrzyska w Moskwie. Te decyzje były podyktowane sankcjami nałożonymi na ZSRR za interwencję w Afganistanie. 4 lata później, państwa zza żelaznej kurtyny zbojkotowały igrzyska w Los Angeles. Kontrowersje towarzyszyły także imprezie w Pekinie, która miała być zbojkotowana przez kilka państw w ramach manifestacji przeciwko łamaniu praw człowieka.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.