W jakim języku mówi się w Szwajcarii. Wieża Babel w Sercu Europy

Spis treści:

1. Cztery języki, jeden kraj
2. Szwajcarski niemiecki – więcej dialektów niż kantonów
3. Francuski w Romandii – „język elegancji”
4. Włoski w Ticino – melodia południa
5. Retoromański – język, który walczy o przetrwanie
6. Języki Szwajcarii a tożsamość narodowa
7. Ciekawostki o językach Szwajcarii

Szwajcaria leży na pograniczu różnych kultur i tradycji językowych Europy. W starożytności teren tej dzisiejszej alpejskiej republiki zamieszkiwały plemiona celtyckie. Później region stał się częścią Imperium Rzymskiego, a łacina, będąca językiem administracji, odcisnęła ślad na późniejszych językach tych ziem. Z czasem na północ wkroczyły germańskie plemiona Alemanów, a wraz z nimi języki germańskie. W średniowieczu granice językowe w Szwajcarii zaczęły się stabilizować, a podział między obszarami niemieckojęzycznymi, francuskojęzycznymi i włoskojęzycznymi powoli zaczął się utrwalać. Warto pamiętać, że mimo iż granice te nierzadko wyznaczały góry, rzeki i doliny, to jednak bywały płynne i zmienne. To właśnie te historyczne procesy pomagają odpowiedzieć na pytanie: w jakim języku mówi się w Szwajcarii?

W jakim języku mówi się w Szwajcarii?

Dziś Szwajcaria ma 4 języki urzędowe:

• niemiecki,
• francuski,
• włoski,
• retoromański.

Niemiecki jest najczęściej używanym językiem – posługuje się nim około 62% mieszkańców. Nie jest to jednak standardowy niemiecki, jakim mówi się choćby w Niemczech czy w Austrii, lecz tzw. Schweizerdeutsch, czyli szwajcarski niemiecki. Dialekty różnią się znacząco w zależności od regionu, a nawet miasta.

Francuski, używany przez około 23% mieszkańców, dominuje w zachodniej Szwajcarii, w regionie zwanym Romandią. Język ten jest bliższy standardowemu francuskiemu niż szwajcarski niemiecki wysokoniemieckiemu.

Trzeci pod względem liczby użytkowników – język włoski – koncentruje się w kantonie Ticino i na południu Gryzonii. Mówi nim około 8% populacji. Retoromański z kolei, najmniej znany z języków Szwajcarii, jest używany przez zaledwie 0,5% mieszkańców. Ten język ma swoje korzenie w łacinie, a jego użytkownicy zamieszkują głównie górzyste tereny Gryzonii.

Szwajcarski niemiecki – więcej dialektów niż kantonów

Język niemiecki w Szwajcarii to zespół dialektów tak odmiennych od mowy, którą posługują się Niemcy, że niektórzy językoznawcy kuszą się nawet na określenie Schweizerdeutsch odrębnym językiem. W zasadzie mają ku temu wiele argumentów, jak choćby częściowo odmienna gramatyka, słownictwo i zasady wymowy. Co ciekawe, dialekty te są tak zróżnicowane, że mieszkańcy różnych regionów mogą mieć trudności ze wzajemnym zrozumieniem.

Standardowy niemiecki – Hochdeutsch (język wysokoniemiecki) – jest jednak w Szwajcarii powszechnie używany w piśmie, w szkołach i w urzędach. W życiu codziennym natomiast niemal zawsze dominuje dialekt. Szwajcarski niemiecki nie tylko odzwierciedla lokalną kulturę, ale jest także symbolem tożsamości narodowej. Szwajcarzy chętnie używają go w mediach, muzyce i literaturze, czyniąc z dialektu element nowoczesnej kultury.

Francuski w Romandii – „język elegancji”

Francuskojęzyczna część Szwajcarii, czyli Romandia, obejmuje kilka zachodnich kantonów kraju, m.in. Vaud, Genewę, Fryburg czy Neuchâtel. Można powiedzieć, że francuski w Szwajcarii jest bardziej archaiczny niż ten używany we Francji. Zachował wiele starszych form językowych, które we Francji wyszły z użycia. Dobrym przykładem jest sposób liczenia. Podczas gdy Paryżanin na liczbę 70 powie soixante-dix, mieszkaniec Genewy użyje dawnego systemu dziesiętnego i powie septante.

Kultura francuskojęzycznej Szwajcarii różni się nieco od kultury francuskiej. Genewa, której 48% mieszkańców urodziło się poza Szwajcarią, jest centrum międzynarodowego biznesu i miejscem spotkań ludzi z całego świata. To wpływa na sposób, w jaki używany jest tu język. W literaturze i sztuce region ten zachowuje jednak silne francuskie korzenie, co sprawia, że Romandia jest postrzegana jako elegancka i wyrafinowana część Szwajcarii.

Włoski w Ticino – melodia południa

Język włoski koncentruje się w kantonie Ticino oraz w niektórych regionach Gryzonii. Ticino, graniczące z Włochami, odzwierciedla śródziemnomorski charakter regionu. Język włoski w Szwajcarii jest niemal identyczny z używanym w sąsiednich północnych Włoszech, ale różni się wpływami lokalnymi. Włosi przybyli do Szwajcarii już w średniowieczu. Najważniejsza migracja działa się jednak w XX wieku, gdy Włosi przyjeżdżali tu w poszukiwaniu pracy. Obecność języka włoskiego wzmacnia również kultura. Ticino słynie z kuchni włoskiej, festiwali filmowych i ciepłego, południowego stylu życia.

Co ciekawe, włoski jest używany także w kontekście oficjalnym w całej Szwajcarii. Wszystkie dokumenty rządowe i ustawy są dostępne po włosku, co podkreśla równorzędny status tego języka.

Retoromański – język, który walczy o przetrwanie

Retoromański to język wyjątkowy, choć zagrożony wymarciem. Składa się z kilku dialektów, które czasem są tak od siebie różne, że ich użytkownicy, aby się zrozumieć, są zmuszeni porozumiewać się po niemiecku. W 1982 roku stworzono sztuczny standard językowy o nazwie Rumantsch Grischun, mający pomóc chronić tę mniejszościową mowę.

W Gryzonii język ten ma status równorzędny z niemieckim i włoskim. Retoromański pojawia się na znakach drogowych i dokumentach urzędowych, ale jego rola w życiu codziennym maleje. W młodym pokoleniu coraz częściej zastępuje go niemiecki.

Języki Szwajcarii a tożsamość narodowa

Szwajcaria jest przykładem kraju, w którym różnorodność językowa nie podzieliła narodu. Wprost przeciwnie – Szwajcarzy są dumni ze swojej wielojęzyczności. Neutralność językowa odgrywa kluczową rolę w polityce i administracji. Rząd federalny działa we wszystkich czterech językach, a Szwajcarzy uczą się ich w szkołach.

W praktyce jednak język angielski zyskuje na znaczeniu. W dużych miastach angielski właśnie jest często używany jako lingua franca, zwłaszcza w środowiskach międzynarodowych. Wprowadzenie angielskiego do szkolnych programów jako pierwszego języka obcego budziło kontrowersje, ale pokazało, jak dynamicznie zmienia się krajobraz językowy kraju.

Wielojęzyczność w Szwajcarii to nie tylko tradycja, ale także wyzwanie na przyszłość. Globalizacja, migracja i dominacja języka angielskiego mogą zmienić układ językowy kraju. Mimo to Szwajcarzy dbają o swoje lingwistyczne dziedzictwo, traktując różnorodność jako atut, a nie problem. Języki Szwajcarii to dowód na to, że różnorodność nie musi prowadzić do podziałów. W sercu Europy działa model, który inspiruje i pokazuje, jak wiele można osiągnąć dzięki wzajemnemu szacunkowi i otwartości.

Ciekawostki o językach Szwajcarii

1. Retoromański uzyskał status języka narodowego dopiero w 1938 roku. Wcześniej był postrzegany jako dialekt, a nie pełnoprawny język.
2. W niemieckojęzycznej Szwajcarii zegarki są reklamowane innymi sloganami niż w francuskojęzycznej części. Nawet reklamy produktów muszą być dostosowane do lokalnych gustów językowych.
3. Dwujęzyczne miasta, jak Biel/Bienne to miejsca, gdzie współistnieją niemiecki i francuski. Tablice uliczne, urzędy i życie codzienne funkcjonują w obu językach.
4. Szwajcarski niemiecki rzadko pojawia się w formie pisemnej. Większość tekstów, nawet w prasie, jest w standardowym niemieckim.

Źródło: National Geographic Polska

Nasz ekspert

Łukasz Załuski

Redaktor naczelny „National Geographic Polska". Uważny obserwator zmieniającego się świata i nowych trendów w technologiach. Miłośnik tenisa i europejskich stolic.