Najstarsze języki świata – kiedy powstały i które z nich wciąż są używane?

W tym artykule:

1. Hebrajski
2. Tamilski
3. Bo
4. Farsi
5. Baskijski
6. Fiński
7. Litewski
8. Macedoński
9. Łaciński
10. Sumeryjski
11. Jakie pismo pojawiło się jako pierwsze?

Nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, ale obecnie w użyciu znajduje się ponad 7 tys. różnych języków! Naukowcy nie mają jednak wątpliwości, że w ciągu następnych ośmiu dziesięcioleci połowa z nich przestanie istnieć i tym samym powiększy grupę języków wymarłych.

Możliwości współczesnej nauki są doprawdy imponujące. Dzięki wytężonej pracy lingwistów z Oxfordu i matematyków z Cambridge, możemy usłyszeć, jak brzmiały najstarsze języki, którymi posługiwali się ludzie, gdy Stary Kontynent był dopiero zasiedlany. Należy jednak podkreślić, że przy całej współczesnej wiedzy i możliwości wykorzystania nowoczesnych technologii w prowadzonych badaniach, nadal nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jaki jest najstarszy język świata. Wynika to z faktu, że ewolucja języków przebiega stopniowo.

Nie ma czegoś takiego jak moment graniczny, w którym dany język przestaje istnieć i zastępuje go inny. Zmiany zachodzą powoli, w sposób płynny, nie gwałtowny. Z tego powodu, nie da się jednoznacznie wskazać ten, który z całą pewnością jest najstarszy. Wiemy natomiast, jaki jest najstarszy zapisany język. Ciekawostką jest także fakt, że wiele języków starożytnych wciąż znajduje się w użyciu.

Hebrajski

Zaczynamy od języka, o którym można powiedzieć, że odrodził się z popiołów zapomnienia. Hebrajski wyszedł z użycia ok. 400 roku n.e. Jednak nie został całkowicie zapomniany, bo diaspora żydowska nadal przechowywała go jako język liturgiczny. Na przełomie XIX i XX wieku, gdy nasilił się ruch syjonistyczny, język hebrajski odrodził się, aż uzyskał status oficjalnego języka Izraela.

Najtrudniejsze języki świata – iloma z nich władasz?

Najtrudniejsze języki świata, czyli jakie? Choć istnieje kilka języków potrafiących sprawić kłopoty niejednemu poliglocie, to poziom ich trudności jest sprawą indywidualną. Dla jednych m...

Należy jednak podkreślić, że nowożytny hebrajski wyraźnie różni się od starotestamentowego. We współczesnym wydaniu wykazuje wiele zapożyczeń z języka jidysz. Posługuje się nim od 5 do 8 mln. osób.

Tamilski

Tamilski jest jedynym językiem klasycznym, który przerwał do dziś w niemal niezmienionej formie. To jeden z najważniejszych języków zaliczanych do rodziny południowej drawidyjskiej. Najstarsze inskrypcje, potwierdzające jego użycie, są datowane na trzecie stulecie p.n.e.

Językiem tamilskim posługuje się ok. 75 mln. osób. Ma status języka oficjalnego na Sri Lance, w Singapurze i indyjskim stanie Tamilnadu. To czyni go 20. najczęściej używanym językiem świata.

Bo

Kolejny język na naszej liście został oficjalnie uznany za wymarły w 2010 roku. Bo jest zaliczany do grupy andamańskiej. Posługiwali się nim mieszkańcy Andamanu Północnego w Indiach.

Jak stary był bo? Niektórzy specjaliści uważają, że języki tubylców z Andamanów mają swoje korzenie w Afryce i mogą pochodzić sprzed 70 tys. lat! Nie można więc wykluczyć, że bo był jednym z pierwszych, jakimi posługiwała się ludzkość.

Farsi

Farsi, czyli język perski, rozwijał się w trzech etapach. Od VI do IV wieku p.n.e. językiem urzędowym imperium perskiego, zapisywanym pismem klinowym, był staroperski. Drugi etap rozwoju języka Farsi jest datowany na III wiek p.n.e. W imperium używano wówczas języka średnioperskiego, nazywanego Pahlawi, który obowiązywał do VIII wieku n.e.

W IX wieku zaczęto używać języka nowoperskiego (zapisywanego pismem arabskim). Właściwie bez żadnych większych zmian przetrwał on do dziś. Obecnie używa się go w Iranie, Afganistanie i Tadżykistanie.

Baskijski

Baskijski to jeden z najbardziej niezwykłych języków starożytnych, które są używane do dziś. Trudno powiedzieć, kiedy właściwie powstał. Niektórzy naukowcy wyrażają przekonanie, że może pochodzić bezpośrednio od języka, którym komunikowali się ludzie neandertalscy.

Starożytne języki: 7 wciąż nieodczytanych systemów pisma. Kto je rozszyfruje?

Naukowcy od lat próbują odczytać starożytne języki z Europy, Azji i Ameryki. Rozszyfrowanie tych tajemniczych systemów pisma może przynieść odpowiedzi na wiele pytań o antyczne cywilizacje.

Pewne jest natomiast, że po obu stronach łańcucha Pirenejów używano go na długo przed tym, zanim na tamtym obszarze pojawił się którykolwiek ze znanych języków romańskich. Obecnie językiem baskijskim komunikuje się ok. 715 tys. osób. Są to Baskowie zamieszkujący hiszpański i francuski Kraj Basków.

Fiński

Fiński zasila nieliczne grono języków europejskich, które nie są zaliczane do rodziny indoeuropejskich. Podobnie jak estoński, mordwiński, maryjski czy choćby węgierski, należy grupy języków ugrofińskich. Nie można jednak nie wspomnieć, że fiński obfituje w zapożyczenia z innych grup językowych.

Najstarsze zabytki piśmiennicze fińskiego są datowane na XVI wiek. Lingwiści nie mają jednak wątpliwości, że ten język był używany znacznie wcześniej.

Litewski

Do grona najstarszych znanych języków zalicza się też litewski, czyli reprezentant rodziny języków indoeuropejskich. Jego najwcześniejsze zapisy są datowane na XVI wiek, jednak zdaniem lingwistów, w formie mówionej był używany już w VII stuleciu. Dla porównania, polszczyzna zaczęła się kształtować dopiero 300 lat później.

Na przestrzeni wieków język litewski praktycznie nie zmienił się pod względem fonetycznym. Obecnie posługuje się nim ok. 4 mln osób.

Macedoński

Macedoński zaliczany jest do grona języków, które mocno dzielą środowisko lingwistów. Większość specjalistów klasyfikuje go jako odrębny język. Jednak część naukowców jest zdania, że ze względu na wiele cech wspólnych z językiem bułgarskim, macedoński jest jedynie dialektem.

Przyjmując, że macedoński rzeczywiście jest oddzielnym językiem, należy stwierdzić, że żaden inny ze współcześnie używanych nie wykazuje tak wielu cech wspólnych ze staro-cerkiewno-słowiańskim. W Macedonii Północnej wciąż jest jednym z dwóch języków urzędowych.

Łaciński

Pierwszy język urzędowy starożytnego Rzymu, wywodzący się z Lacjum, do dziś funkcjonuje jako język urzędowy Watykanu. Nadal powstają łacińskie publikacje. Język ten jest szczątkowo używany w środowisku naukowym i prawniczym, co nie pozwala zaliczyć go do grona wymarłych. Należy jednak podkreślić, że łacina jest uznawana za język wegetujący, co oznacza, że nie podlega ewolucji.

Sumeryjski

Naszą listę zamyka język, którym posługiwali się mieszkańcy Sumeru – starożytnej krainy w południowej Mezopotamii. Czy sumeryjski jest najstarszym językiem świata? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Niewykluczone, że istniały jeszcze starsze (jednym z nich może być wspomniany wcześniej język bo). Ale faktem jest, że sumeryjski to najstarszy znany nauce język, który został zapisany.

Posłuchaj melodii sprzed ponad 3 tysięcy lat! Takiej muzyki słuchali starożytni Sumerowie

W Muzeum Narodowym w Damaszku można zobaczyć starożytną glinianą tabliczkę, na której Sumerowie spisali swoje pieśni ku czci bogini Ningal. Trzy tysiące lat po jej stworzeniu ktoś postano...

Zdaniem specjalistów, sumeryjski wszedł do użytku w IV wieku p.n.e. Obowiązywał do 1700 roku p.n.e., kiedy został wyparty przez język akadyjski. Później funkcjonował już tylko w Mezopotamii, jako język ceremonialny. Wraz z nastaniem naszej ery został całkowicie zapomniany. Pozostawał w niepamięci do XIX wieku, kiedy ponownie odkryto go i odczytano.

Naukowcy do dziś nie ustalili, do jakiej grupy języków zalicza się sumeryjski. Próbowano znaleźć powiązania łączące go z innymi językami, ale bezskutecznie. Sumeryjski nie wykazuje pokrewieństwa z językami ałtajskimi, drawidyjskimi, kaukaskimi czy uralskimi. Nie ma cech wspólnych z baskijskim, bantu i tybetańskim. Nie można go przyporządkować do żadnej rodziny makrojęzykowej. Należy więc uznać, że mówimy tu o języku izolowanym.

Jakie pismo pojawiło się jako pierwsze?

Wiemy już, że sumeryjski jest najstarszym językiem świata, który ma zachowaną formę pisemną. Mowa Sumerów była zapisywana pismem klinowym, którego korzenie sięgają najprawdopodobniej 3500 lat p.n.e.

Początkowo pismo klinowe było pismem piktograficznym. Wraz z rozwojem tego systemu zapisu, zaprzestano używania wyłącznie znaków przedstawiających jeden przedmiot lub element. Wprowadzono bardziej skomplikowane kompozycje, które uwzględniały także sylaby. Dzięki temu możliwe stało się wyrażanie pojęć abstrakcyjnych. Sumerowie odciskali swoje znaki na glinianych tablicach za pomocą trzcinowego rylca (od strony lewej do prawej).

Nieco później sumeryjski system znaków został przejęty także przez inne ludy zachodniej Azji, w tym przez Asyryjczyków i Babilończyków. Naukowcy nie mają wątpliwości, że pismo klinowe jest starsze od egipskiego i znacznie starsze od fenickiego, greckiego i łacińskiego.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.

1 z 1

Najstarsze języki świata – kiedy powstały i które z nich wciąż są używane? (fot. Getty Images)

Najstarsze języki świata – kiedy powstały i które z nich wciąż są używane? (fot. Getty Images)