Woodrow Wilson walczył o nowy ład światowy i niepodległą Polskę

Spis treści:

1. Zanim Woodrow Wilson został politykiem
2. Droga Woodrowa Wilsona na stołek prezydenta
3. Jakim prezydentem był Woodrow Wilson?
4. Woodrow Wilson – kwestie obywatelskie
5. Tak Woodrow Wilson prowadził politykę w czasie I wojny światowej
6. Woodrow Wilson – druga kadencja i śmierć

Woodrow Wilson był dwudziestym ósmym prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Jego dwie kadencje przypadały na lata 1913-1921, w czasach, gdy na świecie zachodziły fundamentalne zmiany. Musiał poradzić sobie z trudną sytuacją wewnętrzną, ale przede wszystkim międzynarodową. Woodrow Wilson był kandydatem Partii Demokratycznej, a wśród potomnych zapamiętany został jako polityk progresywny, który walczył z korupcją i nieuczciwymi praktykami gospodarczymi. Jako ten, który starał się wzmacniać federacyjną strukturę państwa i dbał o poprawę warunków bytowych najuboższych. Jednocześnie w jego rządzie nadal panował segregacja rasowa, a wpływ na rządzących mieli działacze rasistowskiego Ku Klux Klanu.

W polityce międzynarodowej Wilson, początkowo zdystansowany i oszczędny w działaniach, długo zwlekający z przyłączeniem się do I wojny światowej, z czasem się zaktywizował i wyrósł na jednego z kreatorów nowego ładu światowego. Dla nas najważniejsze w jego rządach był to, że głośno zadeklarował potrzebę odrodzenia państwa polskiego po 123 latach zaborów.

Zanim Woodrow Wilson został politykiem

Thomas Woodrow Wilson oficjalnie urodził się 28 grudnia 1856 roku w Staunton w stanie Wirginia. Co do tego są jednak pewne wątpliwości. Na egzemplarzu Biblii w domu Wilsonów, w którym jego rodzice, Joseph Ruggles Wilson i Jessie Janet Woodrow, robili notatki, znaleziono wpis, według którego mały Thomas przyszedł na świat trzy dni po Bożym Narodzeniu roku pańskiego 1856, o godzinie 12 i ¾. Oznaczałoby to, że poprawną datą jego narodzin był 29 grudnia. Ojciec Thomasa był pastorem prezbiteriańskim, jednym z założycieli Południowego Kościoła Prezbiteriańskiego, zaś matka – córką pastora. On sam siłą rzeczy otrzymał staranne wychowanie w duchu religijnym. To też ukształtowało jego przyszły światopogląd. Wilsonowie mieszkali w Georgii, a następnie w Columbii.

Thomas w dalszych latach kształcił się w Davison College w Piedmont w stanie Karolina Północna oraz w College of New Jersey w Princeton. Ten ostatni ukończył w roku 1879, a zaraz potem rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Wirginii. Ze względu na słaby stan zdrowia przerwał naukę, dokończył ją zaocznie i uzyskał dyplom 30 czerwca 1881. Następnie rozwijał karierę akademicką. W 1886 roku obronił doktorat na uniwersytecie Johna Hopkinsa, a od roku 1890 wykładał w Princeton nauki polityczne. Z czasem został rektorem tej ostatniej uczelni (1902-1910).

Droga Woodrowa Wilsona na stołek prezydenta

Działalność polityczną Woodrow Wilson rozpoczął w 1906 roku, kiedy związał się z Partią Demokratyczną. W 1910 roku z jej ramienia został wybrany gubernatorem New Jersey (funkcję tę pełnił w latach 1911-13). W pierwszych latach nowego stulecia zasłynął z pomysłów i projektów ustaw, które zakładały m.in. odpowiedzialności pracodawców wobec pracowników, a także ściślejszą kontrolę potencjalnych mechanizmów korupcyjnych. To, a także tarcia wewnątrzpartyjne sprawiły, że już w roku 1908 przymierzany był do roli kandydata na prezydenta. W wewnętrznych prawyborach przegrał wówczas z Williamem Bryanem. W czasach prezydentury republikanina Williama Tafta Wilson ostro krytykował jego liczne działania, m.in. protekcjonistyczne taryfy celne. To zaowocowało powierzeniem mu misji kandydowania na urząd prezydenta w roku 1912. Jego głównym rywalem wewnątrz Partii Demokratycznej był Champ Clark, spiker Izby Reprezentantów. Ostatecznie Wilson wygrał z nim dopiero w 46 głosowaniu.

Kampanię wyborczą Wilson poprowadził zgodnie ze swoim programem New Freedom (Nowa wolność). Przewidywał on reformę systemu bankowego, regulacje przepisów celnych i zasad panujących w gospodarce. Zakładał też poszanowanie praw wolności jednostki oraz prywatnego biznesu w przemyśle.

Jakim prezydentem był Woodrow Wilson?

W październiku 1912 roku Woodrow Wilson wygrał wybory powszechne z wynikiem ponad 6 milionów głosów i 435 głosów elektorskich. W pokonanym polu zostali Theodor Roosevelt (88 głosów elektorskich) i William Taft (8 głosów elektorskich). Zaprzysiężenie Wilsona odbyło się 4 marca 1913 roku – dokonał go prezes sądu najwyższego Edward White. Wilson był pierwszym przedstawicielem amerykańskiego Południa, którego wybrano na prezydenta od czasów Jamesa Polka – w 1848 roku.

Dzięki jednoczesnemu zwycięstwu demokratów w wyborach parlamentarnych prezydent w kolejnych latach mógł przeprowadzić szereg ważnych ustaw, m.in. o powołaniu – 23 grudnia 1913 roku – Systemu Rezerwy Federalnej, a więc amerykańskiego banku centralnego czy utworzeniu Federalnej Komisji Handlu. Dzięki temu państwo zyskiwało nadzór nad prywatnymi bankami, regulowało politykę monetarną i określało stopy procentowe. Zmniejszał protekcjonalne taryfy celne – początkowo zredukował stawki o ponad 10 procent. Jednocześnie, aby zadbać o odpowiedni poziom wpływów budżetowych, zwiększał podatki.

Woodrow Wilson chciał również wzmocnić ustawę antymonopolową Johna Shermana z 1890 roku. Na tej podstawie faworyzował projekty zakładające pociąganie do odpowiedzialności karnej przedstawicieli korporacji za przestępstwa korporacyjne, a także te, które zakładały wypłaty odszkodowań przez wielkie podmioty gospodarcze mniejszym firmom, które poniosły straty w wyniku działań monopolistycznych.

Program, który realizował Wilson, był przejawem jego wiary w progresywizm. Miał on na celu wykorzystanie władzy rządu federalnego do kontroli gospodarki, ujawniania korupcji i poprawy życia mieszkańców poprzez ograniczenie negatywnych skutków uprzemysłowienia.

Woodrow Wilson – kwestie obywatelskie

Jednocześnie na froncie praw obywatelskich za czasów administracji Wilsona nastąpił regres. Współpraca z Demokratami z Południa spowodowała, że Rząd Federalny utrzymał segregację rasową. Po latach walki o prawa obywatelskie swoje przywileje utracili Afroamerykanie, a Ku Klux Klan przeżywał swój wielki renesans. Prezydent Wilson symbolicznie poparł KKK, zamawiając w Białym Domu prywatny pokaz filmu D.W. Griffitha „Narodziny Narodu”. Afroamerykanie byli w nim pokazani jako nieokrzesani barbarzyńcy i przestępcy, a reprezentanci Ku Klux Klanu jako praworządni obywatele, zapewniającej porządek społeczny. Jego istotnym elementem miała być segregacja rasowa.

Liczne stowarzyszenia narodowościowe, zrzeszające nie tylko mniejszości narodowe czy rasowe, w tym NAACP, czyli Krajowe Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Osób Kolorowych, a także grupy wyznaniowe stanowczo potępiały rasistowską politykę Wilsona.

Tak Woodrow Wilson prowadził politykę w czasie I wojny światowej

Polityka zagraniczna Woodrowa Wilsona zmieniała się w czasie jego ośmioletnich rządów. Początkowo bardziej zainteresowany był problemami Ameryki Łacińskiej niż ingerowaniem w sprawy europejskie. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku prezydent Wilson zadeklarował neutralność Stanów Zjednoczonych wobec uczestników wojny. To stanowisko nie zmieniło się nawet w maju 1915 roku, gdy Niemcy zatopili transatlantyk Lusitania, na którego pokładzie znajdowało się wielu obywateli amerykańskich.

Zasadniczy zwrot Wilsona w tej kwestii nastąpił zaraz po reelekcji w 1916 roku. Na początku kwietnia 1917 roku Stany Zjednoczone zdecydowały się na wypowiedzenie wojny Niemcom. Stało się tak niedługo po ogłoszeniu przez europejskie mocarstwo nieograniczonej wojny podwodnej, a także odszyfrowaniu tzw. telegramu Zimmermanna, w którym Niemcy obiecywały Meksykowi pomoc w odebraniu Stanom Zjednoczonym terytoriów Nowego Meksyku, Teksasu i Arizony.

Od początku zaangażowania w konflikt prezydent Stanów Zjednoczonych podkreślał, że wojna powinna doprowadzić do ustanowienia nowego ładu światowego, opartego na sprawiedliwych zasadach. Jego kształt zaproponował 8 stycznia 1918 roku w orędziu do amerykańskiego Kongresu. Program pokojowy, a więc słynne „14 punktów Wilsona” zakładał m.in.:

• stworzenie Ligi Narodów, która będzie stała na straży „niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw”;
• „zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania”;
• „wzajemną wymianę wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum”.

Rozstrzyganie sporów kolonialnych miało odbywać się „w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy rządów”.

Punkt trzynasty orędzia prezydenta Woodrowa Wilsona głosił z kolei potrzebę: „stworzenia niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową”.

Uznanie przez kanclerza Rzeszy Maksymiliana Badeńskiego tych warunków – co nastąpiło 5 października 1918 roku – pozwoliło usiąść do stołu rokowań pokojowych i w konsekwencji doprowadziło do kończącego wojnę rozejmu.

Swój program zagraniczny Woodrow Wilson promował podczas trwającej od stycznia 1919 do stycznia 1920 roku konferencji pokojowej w Paryżu. Za jego sprawą propozycję ustanowienia Paktu Ligi Narodów włączono do traktatu wersalskiego, który określał nowy, powojenny porządek w Europie.

Woodrow Wilson – druga kadencja i śmierć

Woodrow Wilson bez większego trudu zwyciężył w prawyborach prezydenckich w 1916 r. W swoim programie kładł nacisk na założenia progresywizmu, takie jak ochrona pracownic i pracowników przedsiębiorstw, likwidacja pracy dzieci czy ustanowienie płacy minimalnej. Kampanię prowadził w czasie, gdy w Europie trwała I wojna światowa, a w Meksyku wybuchła rewolucja. W wyborach prezydenckich w 1916 roku Wilson pokonał Charlesa Hughesa z Partii Republikańskiej stosunkiem głosów 49 do 46 procent (oraz 277 do 254 głosów elektorskich).

Niemal cała druga kadencja prezydenta upłynęła w cieniu I wojny światowej. Mimo że już kampanię wyborczą prowadził pod hasłem „On nie posłał nas na wojnę”, niemiecka agresja zmusiła Wilsona do zaangażowania się w konflikt.

Pragnienie amerykańskiego prezydenta o współdziałaniu narodów w powojennym świecie nie zostało zrealizowane. Mimo prowadzonej w całych Stanach Zjednoczonych wielomiesięcznej agitacji zarówno traktat wersalski, jak i Pakt Ligi Narodów w ojczyźnie Woodrowa Wilsona nie zostały ratyfikowane. Przeszkodą był silny opór amerykańskich izolacjonistów. Mimo to wiele z pomysłów prezydenta z czasem wcielono w życie podczas prac nad statutem Organizacji Narodów Zjednoczonych, która powstała po II wojnie światowej. Wysiłki prezydenta doceniła też Akademia Szwedzka, przyznając mu w 1919 roku pokojową Nagrodę Nobla.

W ostatnich latach rządów prezydent coraz bardziej podupadał na zdrowiu. Przeszedł m.in. silne załamanie nerwowe – wówczas w obowiązkach faktycznie zastępowała go żona Edith. Doczekał jednak do końca kadencji i dopiero później wycofał się z życia politycznego.
Thomas Woodrow Wilson zmarł 3 lutego 1924 roku w Waszyngtonie.

Źródło: National Geographic Polska.