Zygmunt Stary wiódł życie bogatego kawalera. Nie spodziewał się objęcia tronu

Spis treści:

1. Rozrywkowe życie Zygmunta Starego
2. W drodze po koronę
3. W poszukiwaniu godnej małżonki
4. Pasmo wojen i konfliktów
5. Polityka krajowa Zygmunta Starego
6. Panowanie Zygmunta Starego pod znakiem mecenatu
7. Projekt Nowy Poczet Jagiellonów. Jak powstała ta wizualizacja?

Zygmunt był piątym synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, urodzonym 1 stycznia 1467 roku. Podobnie jak bracia był wychowywany pod czujnym okiem Jana Długosza i Filippo Buonaccorsiego, zwanego Kallimachem. Początkowo nikt, nawet sam Zygmunt, nie liczył się z faktem, że może on kiedykolwiek zasiąść na tronie polskim – zbyt wielu braci było przed nim.

Zygmunt wiódł zatem życie bogatego kawalera, brylując głownie na dworze brata Władysława, króla Czech i Węgier. To zresztą Władysław dał mu ostatecznie w zarząd w 1499 księstwo głogowskie, a w 1501 księstwo opawskie. Następnie dał mu namiestnictwo Łużyc, a później mianował go starostą całego Śląska.

Rozrywkowe życie Zygmunta Starego

Z współczesnych Zygmuntowi opinii wynika, że był tam dobrym gospodarzem – zreformował sądownictwo, dbał o bezpieczeństwo kupców na drogach, co wzmogło rozwój handlu. Nie przeszkadzało mu to wieść jednocześnie rozrywkowego życia. W rachunkach wydatki szły głównie na wino, rozrywki, szaty oraz prezenty dla stałej kochanki, Katarzyny Telniczanki. Zygmunt miał z nią trójkę dzieci: Jana, późniejszego biskupa wileńskiego, Reginę i Katarzynę.

W 1506 roku został wezwany na Litwę przez umierającego brata Aleksandra, który chciał przekazać mu władzę. Przed Zygmuntem zaczęły się otwierać nowe perspektywy…

W drodze po koronę

Już we wrześniu 1506 roku stany litewskie wybrały go wielkim księciem. Wkrótce panowie polscy na sejmie piotrkowskim przekazali mu koronę. Oficjalna koronacja odbyła się w styczniu 1507 roku na Wawelu.

W spadku po bracie otrzymał konflikt z Moskwą i Zakonem Krzyżackim. Wojna z księciem moskiewskim Wasylem III toczyła się w latach 1507–1508, a następnie od 1512 roku i nie przebiegała dobrze dla strony polskiej. Wojska moskiewskie plądrowały ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego, zdobywając Smoleńsk. Chwilowo odwróciło się to w 1514 roku, kiedy Konstanty Ostrogski rozbił wojska moskiewskie pod Orszą. Jednak sytuacja była nadal trudna, bowiem Maksymilian Habsburg zawarł w tym roku sojusz z Moskwą.

W poszukiwaniu godnej małżonki

Zmieniły się także układy. Katarzyna Telniczanka, stała kochanka u boku Zygmunta, nie nadawała się na żonę króla polskiego. Została zatem przez niego odesłana. Zygmunt zaś zmusił podskarbiego Andrzeja Kościeleckiego, aby ją poślubił i adoptował jego dzieci. Mając załatwioną sprawę z Katarzyną, Zygmunt zaczął rozglądać się za partią godną króla polskiego. Jego wybór padł na Barbarę Zapoylę, którą poślubił w 1512 roku. Był to także element polityki, mający na celu przeciwstawić się rosnącej potędze Habsburgów.

W tym celu w 1515 roku zwołano zjazd monarchów w Wiedniu, w którym wzięli udział cesarz Maksymilian Habsburg, Zygmunt Stary i Władysław Jagiellończyk. Zgodnie z ustaleniami, cesarz obiecał pośrednictwo w rozmowach Polski i Litwy z Krzyżakami i Moskwą, a wzmocnieniem tego sojuszu były mariaże. Anna, córka Władysława, miała poślubić jednego z wnuków cesarza, a wnuczka Maksymiliana miała poślubić Ludwika, syna Władysława.

Początkowo układ ten był dla nas bardzo korzystny. Regulował układ sił w Europie i gwarantował długotrwały pokój. Kiedy jednak Ludwik zginął pod Mochaczem w 1526 roku, otwarły się przed Habsburgami drogi do tronu Czech i Węgier.

Pasmo wojen i konfliktów

Pomimo układów wojna z Moskwą ciągle trwała. Ostatecznie działania wojenne zakończył rozejm w 1537 roku. Cały czas trwał także konflikt z Zakonem Krzyżackim, pomimo tego, że w 1511 roku wielkim mistrzem został siostrzeniec króla polskiego Albrecht Habsburg. Ów odmawiał zawarowanego w pokoju toruńskim hołdu królowi polskiemu, aż ostatecznie sprzymierzył się z Moskwą.

W rezultacie w 1519 roku wypowiedziano mu wojnę, która trwała do 1521 roku, kiedy zawarto rozejm na 4 lata. W jego wyniku zdecydowano się na sekularyzację zakonu i przyjęcie przez Polskę Prus jako księstwa lennego. Układy podpisano w 1525 roku. Albrecht złożył wówczas wujowi na rynku krakowskim słynny hołd, znany z przekazów źródłowych i obrazu Jana Matejki.

W 1515 roku, w wyniku powikłań poporodowych, zmarła Barbara Zapoyla. Nową wybranką króla polskiego została Włoszka, Bona Sforza. To zepsuło na nowo stosunki z Habsburgami, Bona bowiem starała się nastawić męża przeciwko nim.

Do otwartego konfliktu doszło po śmierci Ludwiga w bitwie pod Mochaczem, kiedy Zygmunt próbował przejąć trony czeski i węgierski. Próbował także wesprzeć swojego zięcia, Jana Zapoylę, w przejęciu tronu węgierskiego, ale bezskutecznie. Kiedy w 1540 roku Jan zmarł, córkę Zygmunta, Izabellę, obwołano regentką, a jej syna, Jana Zygmunta, któlem. Zygmunt, pomimo nacisków Bony, nie wsparł córki, prowadząc politykę prohabsburską. Skutkiem tego były zaręczyny, a później małżeństwo Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką.

Polityka krajowa Zygmunta Starego

Poza skomplikowaną polityką zagraniczną władca zmagał się także z problemami w kraju. W 1537 roku doszło do słynnej wojny kokoszej, kiedy szlachta, zebrana pod Lwowem, ogłosiła się sejmem rokoszowym. Postawiła władcy postulaty:

• zagwarantowania elekcyjności tronu;
• unifikacji ustroju Prus oraz księstw zatorskiego i oświęcimskiego;
• zrównania duchowieństwa ze szlachtą w kwestii obowiązkowego udziału w wyprawach;
• przeznaczanie annat na rzecz obronności kraju;
• ustanowienia przy królu stałych rezydentów reprezentujących senat i izbę poselską.

Wszystko to było skutkiem polityki Bony, która doprowadziła za życia Zygmunta do koronacji ich syna, Zygmunta Augusta. Od tego momentu Zygmunta zaczęto określać przydomkiem Stary, w odróżnieniu od syna.

Panowanie Zygmunta Starego pod znakiem mecenatu

Zygmunt Stary był wybitnym mecenasem kultury. To za jego panowania Wawel przekształcił się w renesansową perłę, czego dokonał na zlecenie króla Bartolomeo Berecci. Powstała słynna kaplica Zygmuntowska projektu Franciszka Florentczyka oraz ufundowany został dzwon zygmuntowski.

Ponadto król wprowadził reformy odbudowy domeny królewskiej. Podjęto prace nad reformą monetarną i kodyfikacją prawa. Zygmunt, po śmierci ostatnich książąt, inkorporował do Polski w 1529 roku Mazowsze. Zmarł w Krakowie 1 kwietnia 1548 roku w wieku 81 lat.

Projekt Nowy Poczet Jagiellonów. Jak powstała ta wizualizacja?

Ten wizerunek Zygmunta Starego powstał w ramach projektu Nowy Poczet Jagiellonów realizowanego przez National Geographic Polska. W jego ramach zespół ekspertów opracował od nowa wizerunki dziesięciorga Jagiellonów.

Pomysłodawcą przedsięwzięcia jest redaktor naczelny National Geographic Polska Łukasz Załuski. Od strony naukowej nad projektem czuwała historyk prof. Bożena Czwojdrak. Za realizację graficzną odpowiadał Marcin Bondarowicz. Wspierał go przy tym zadaniu Mateusz Doroszko – specjalista AI z firmy AI REV. Dowiedz się więcej o projekcie Nowy Poczet Jagiellonów.