7/2008

Grupkę głazów Stonehenge widać z przecinającej pustą równinę drogi A303. Z bliska budowla wydaje się zbyt mała i przez chwilę mam wrażenie, że legenda ją przerasta.
Trudno jednak nie zauważyć wysiłku, jaki musieli włożyć neolityczni ludzie, by ją wznieść, ustawiając w pionie piaskowce, z których największy waży 50 ton. Niezwykła dzisiaj, przypuszczalnie stanowiła unikat także w swojej epoce, 4 500 lat temu. Skąd to wiadomo? Konstruktorzy wzorowali się na sztuce ciesielskiej. Spoiwem wiszących, poziomych kamiennych bloków z dźwigającymi je filarami są czopy i wręby – taką techniką łączy się elementy drewniane. To wymowny dowód, jak wielką innowacją musiała być wówczas ta budowla. Skalne bloki niewątpliwie zostały rozmieszczone według jakiegoś, pełnego znaczeń, klucza. Ale jaki to klucz? Mimo tworzonych przez wieki teorii – nie wiadomo. Stonehenge jest najsłynniejszym prehistorycznym zabytkiem Europy, jednym z najlepiej zbadanych na świecie, a mimo to nie ma jednoznacznego wyjaśnienia funkcji, jaką pełnił. W przeszłości archeolodzy starali się rozwiązać tę zagadkę, wyciskając maksymalną ilość informacji z samych głazów. Analizowali ich kształty, wyryte na nich znaki i rzucane przez nie cienie. Jednak ostatnio poszukiwania zaprowadziły badaczy dalej, do wioski z młodszej epoki kamienia w pobliżu Stonehenge, oraz ku skalistemu górskiemu szczytowi w południowo-zachodniej Walii. Choć nie pojawiły się jeszcze żadne niepodważalne wnioski, powstały nowe, fascynujące hipotezy. W neolitycznej Europie koliste ziemne wały z rowem po wewnętrznej stronie, nazwane przez naukowców henge, oraz ziemne kopce i kurhany, koliste budowle z drewna, kamienne monolity i zespoły bloków skalnych ułożonych w krąg lub podkowę były powszechnym elementem krajobrazu. Ale ściśle rzecz biorąc, Stonehenge nie ma typowej dla henge architektury (choć sugeruje to nazwa). Wał jest w nim bowiem otoczony rowem, a nie odwrotnie. Zmiany, jakie w obiekcie wprowadzali konstruktorzy w poszczególnych etapach jego ewolucji, odzwierciedlają zmieniającą się technikę budowlaną. Pierwsze bloki użyte do budowy Stonehenge, z tzw. błękitnego kamienia (dolerytu), zostały pewnie spławione i przetransportowane z Walii, najprawdopodobniej przed 2 500 r. p.n.e. Następnie ściągnięto tu olbrzymie sarseny, czyli bloki piaskowca. Uzupełniono nimi konstrukcję, która była przez pewien czas połączona aleją z rzeką Avon. Stonehenge jest kulminacją dynamicznego procesu. Wcześniej na trawiastej równinie stały ziemne konstrukcje, przypuszczalnie będące wyrazem innych wierzeń niż celowo połączony z drogą wodną kamienny obiekt, który podziwiamy do dziś.