National Geographic 3/24

Odra jest żywą istotą. Czy nie zmieniała skóry jak wąż? Czy nie liniała jak zwierzę, zostawiając swoje stare, niepotrzebne zakręty na pastwę trzcin i wodorostów? – pisała Olga Tokarczuk w zbiorze esejów „Moment niedźwiedzia”. Niestety, katastrofa ekologiczna, która spadła na Odrę latem 2022 r., sprawiła, że dziś jest w niej znacznie mniej życia. Z rzeki zniknęła prawie cała populacja ślimaków i znacząca część ryb. Zdaniem międzynarodowych komisji badających środowisko zatrucie Odry było jedną z największych tego typu katastrof w najnowszej historii europejskich rzek.

Wydarzenia sprzed dwóch lat zainspirowały podróżnika Mateusza Waligórę i dziennikarza Dominika Szczepańskiego do wyruszenia w liczącą 755 km pieszą wędrówkę wzdłuż brzegów Odry. Wyprawa od źródeł rzeki w czeskich Górach Odrzańskich po osobiście bliską mi Dolinę Dolnej Odry, w pobliżu której przyszedłem na świat, trwała ponad miesiąc. Skąd pomysł na nią? Choćby stąd, że druga najdłuższa rzeka w Polsce nigdy nie doczekała się takiego zainteresowania, jakim darzymy Wisłę – „najbardziej polską rzekę”. Fascynujący reportaż o Odrze przed i po katastrofie znajdziecie na str. 16.

Ale polecam również inne artykuły z niniejszego numeru. Na przykład ten poświęcony prawdziwym królowym sawanny, czyli zaskakująco inteligentnym hienom cętkowanym, czy oceanicznej strefie mroku, w której kryją się stworzenia zupełnie niezwykłe. Życzę przyjemnej lektury.

Łukasz Załuski
redaktor naczelny

Spis treści

8 | W centrum uwagi

12 | Sekretni strażnicy
Modlitewnik Anny Boleyn po jej egzekucji na rozkaz Henryka VIII przetrwał dzięki wiernym zwolennikom królowej.

16 | Marsz nad Odrą
Katastrofa na Odrze z 2022 r. każe się zastanowić nad naszym stosunkiem do polskich rzek. Wędrówka wzdłuż biegu Odry przyniosła portret jej aktualnego stanu.

42 | Ptasia uczta
Wśród ptaków pierwszy ucztuje nie ten, który jako pierwszy zjawił się przy karmniku. Hierarchia dziobania wynika z hierarchii gatunków.

44 | Śmiech na sawannie
Hieny cętkowane cieszą się złą sławą, ale jako najliczniejsze duże drapieżniki w Afryce znalazły klucz do sukcesu. Osiągają go dzięki inteligencji, sprytowi, zdolności do adaptacji oraz rządom samic.

64 | Toksyczne piękności
Południowoamerykańskie trujące żaby z rodziny drzewołazowatych nie chowają się przed drapieżnikami. Wprost przeciwnie – informują je o swoim istnieniu wściekle jaskrawymi kolorami.

66 | Najlepsze na świecie
National Geographic proponuje 20 najlepszych atrakcji turystycznych tego roku, od wędrówki po wygasłym wulkanie w Panamie, przez konne safari w Kenii, po nurkowanie z rekinami wielorybimi w Australii.

82 | Koraliki z neolitu
Oszałamiający naszyjnik sprzed 9 tys. lat pozwala poznać społeczność, która żyła na terenach dzisiejszej Jordanii.

86 | Życie z demencją
Liczba osób z demencją będzie rosła. Jak społeczeństwa poradzą sobie z tym problemem? Na razie szukamy odpowiedzi.

102 | Piękne okrycie
Kora na wszystkich drzewach pełni tę samą funkcję, jednak na niektórych jest wyjątkowo piękna.

106 | Strefa mroku
W atramentowych głębinach oceanu niesamowite stworzenia wybuchają kolorami, uciekają w przezroczystość i spoglądają wyłupiastymi oczami.