National Geographic 7/24

Na wstępie

Jak szacuje Amnesty International, na Ziemi żyje 476 mln ludzi należących do ponad 5 tys. różnych ludów rdzennych. To zaledwie 7 proc. światowej populacji. Społeczności te są obecne w ponad 90 krajach i posługują się ponad 4 tys. języków, co doskonale ilustruje ich kulturową różnorodność.

Ale jak właściwie rozumieć pojęcie „ludność rdzenna”? Antropolodzy określają w ten sposób społeczności rodzime dla określonych regionów geograficznych, charakteryzujące się własnymi tradycjami kulturowymi, językami i ciągłością historyczną odróżniającymi je od innych populacji.

Ludy rdzenne zazwyczaj żyły na zajmowanych przez siebie ziemiach na długo przed ich kolonizacją lub powstaniem współczesnych państw. Utrzymują one unikatowe systemy społeczne, ekonomiczne i polityczne, które są ściśle związane z terytoriami ich przodków i zasobami naturalnymi. Co ciekawe, samo określenie „ludność rdzenna” różni się w różnych krajach. Na przykład w Stanach Zjednoczonych mówi się o „rdzennych Amerykanach”, a już w sąsiedniej Kanadzie oficjalnym terminem są „pierwsze narody”.

Choć od XX w. coraz więcej państw nie tylko uznaje ludność rdzenną, ale również podkreśla jej prawa do zachowania kultury, samostanowienia i ochrony przed wyzyskiem, w praktyce sytuacja tych ludzi nie wygląda najlepiej. Lokalne władze często ignorują ich interesy, co prowadzi do powszechnej marginalizacji i dyskryminacji.

Jednym z najpoważniejszych problemów jest przymusowe usuwanie ich z ziem, na których żyli przez wiele pokoleń. Bardzo często mają też ograniczony dostęp do kluczowych usług, takich jak edukacja, opieka zdrowotna i mieszkalnictwo. Aktywiści broniący praw rdzennych mieszkańców często spotykają się z zastraszaniem, a nawet brutalną przemocą. Zdarza się, że za swoje zaangażowanie płacą śmiercią.

W lipcowym wydaniu magazynu National Geographic Polska, które właśnie trafia w Twoje ręce, poznasz fascynujące historie z życia przedstawicieli rdzennych ludów z różnych zakątków Ziemi.

Łukasz Załuski
redaktor naczelny

Spis treści

8 | W obiektywie

Zarządzanie zasobami

Według Banku Światowego ludy rdzenne chronią 80 proc. bioróżnorodności Ziemi. W pewnym sensie kształtują one naszą przyszłość.

18 | Obrońcy raf koralowych
Na pacyficznym archipelagu Palau program zarządzania zasobami prowadzony przez lud Hatohobei odstrasza kłusowników i utrzymuje zdrowie ekosystemu.

34 | Ogień pod kontrolą
Aborygenki z australijskiego Queenslandu za pomocą kontrolowanych pożarów oczyszczają las i własne dusze, trzymając przy tym w ryzach rośliny inwazyjne.

Głosy & kultura

Od muzyki po edukację – rdzenni autorzy badają, w jaki sposób ich społeczności wprowadzają innowacje.

36 | Dźwięki Andów
Poprzez hip-hop muzycy w Peru próbują spopularyzować wśród młodych keczua – język rdzennych mieszkańców Andów.

54 | Więcej niż słowa
Bazujące na doświadczeniach Maorysów szkoły immersyjne na całym świecie rewitalizują rdzenne języki.

58 | Stare ma sens
Hawajczycy wracają do pradawnych sposobów zarządzania ich ziemią, które mogą złagodzić skutki zmian klimatu.

62 | Centrum wszystkiego
W Nigerii nonkonformistyczne, twórcze postaci z lokalnych mniejszości celebrują swoją tożsamość.

80 | Rdzenna przyszłość
Jak można wykorzystać nowoczesną technologię, łącząc ją z myśleniem o ziemi na sposób ludów rdzennych?

84 | Arktyczni myśliwi
Na Grenlandii, za kołem podbiegunowym, Inughuici od dawna polują na narwale. Teraz naciskają na naukowców, by uwzględniali ich wiedzę o tych małych waleniach.

102 | Duchowa podróż
Człowiek, przyroda i kultura. Mongołowie wierzą w święte związki między tymi trzema światami, co wspomaga ich wysiłki na rzecz ochrony przyrody kraju.

108 | To nasza ziemia, nie wasza
Gdy lud Cofán w Ekwadorze dostrzegł zagrożenia dla swoich ziem, podjął radykalne działania w celu odparcia intruzów, takich jak drwale i górnicy.

118 | Gwiazdy z prerii
Traktujący o rdzennej młodzieży serial „Reservation Dogs” wywołał osobliwy boom filmowy w Tulsie w Oklahomie.