Czy zastanawialiście się kiedyś dlaczego kolor niebieski jest tak rzadki w ubarwieniu żywych organizmów?

W tym artykule:

1. Od starożytnego Peru do Van Gogha
2. Jak przedstawia się sytuacja w kwestii niebieskiego w świecie zwierząt?
3. Dlaczego ludzkie oko widzi niebieski?

Jedna z teorii językowych mówi o tym, że nazwa koloru w ludzkim języku jest potrzebna dopiero wtedy, gdy istnieje odpowiedni barwnik. Innymi słowy, gdy można oddzielić kolor od jego przedmiotu. W przeciwnym razie, tak naprawdę wystarczy nazwa przedmiotu i można obejść się nazwy dla koloru. Co ciekawe, w większości kultur na całym świecie znalezienie niebieskiego pigmentu i idące za tym farbowanie przedmiotów na ten kolor nastąpiło dość późno w porównaniu z innymi kolorami późno. Odzwierciedleniem tego są przykłady w lingwistyce.

Od starożytnego Peru do Van Gogha

Najwcześniejsze użycie niebieskiego barwnika miało miejsce około 6000 lat temu na terenach dzisiejszego Peru. Doświadczenie w używaniu koloru niebieskiego mieli też starożytni Egipcjanie. By tworzyć niebieski pigment, łączyli oni krzemionkę, tlenek wapnia i tlenek miedzi co dawało efekt w postaci „irtyu” - utrzymujący swoją barwę przez długi czas niebieski pigment używany do dekoracji posągów. Ultramaryna, jaskrawy niebieski pigment uzyskiwany ze szlifowania lapis lazuli, był swego czasu niezwykle cenny, a jego wartość można było porównać nawet ze złotem! Rzadkość występowania niebieskiego sprawiała, że przez tysiące lat ludzie postrzegali go jako kolor o unikalnym charakterze, co przekładało się na jego wysoki status. W hinduskiej mitologii np. niebieski jest związany z hinduskim bóstwem Krishna. Do słynnych artystów, którzy byli zafascynowani kolorem niebieskim należeli m.in. Michał Anioł, Gauguin, Picasso czy Van Gogh. Jednym ze źródeł tej fascynacji była względna rzadkość występowania tej barwy w naturze. Niebieski był kolorem unikatowym przez co napędzał wyobraźnię i niósł ze sobą szczególne znaczenie. Tyle jeśli chodzi o nas, ludzi.

Jak przedstawia się sytuacja w kwestii niebieskiego w świecie zwierząt?

Niebieskie kolory u zwierząt nie biorą się z chemicznych pigmentów. Są dziełem praw fizyki. Owady o niebieskich skrzydłach jak np. motyle posiadają skrzydła zbudowane ze skomplikowanych, warstwowych nanostruktur. Oddziaływują one ze światłem w taki sposób, że większość kolorów jest pochłaniana i tylko niebieski jest od nich odbijany. Podobny optyczny efekt występuje w strukturach budujących pióra ptaków takich jak Modrosójki błękitnej (Cyanocitta cristata), łuski gatunku ryb o nazwie Pokolec królewski (Paracanthurus hepatus) czy jaskrawych plamach na ciele ośmiornic z gatunku Hapalochlaena maculosa.

W przypadku ssaków, niebieski występuje jeszcze rzadziej. Można go zauważyć mając do czynienia z niektórymi gatunkami wielorybów i delfinów, choć w tym przypadku można mówić jedynie o niebieskawym odcieniu. Nasycony niebieski można spostrzec u ssaków naczelnych, takie jak małpy z gatunku o nazwie Rokselana złocista (Rhinopithecus roxellana) które mają pyski o niebieskim ubarwieniu, lub u Mandryla barwnolicego (Mandrillus sphinx) który ma niebieski pysk i zad. Co ciekawe jednak, futro, które jest przecież wszechobecne u ssaków lądowych, nigdy nie jest naturalnie jasnoniebieskie. Naukowcy odkryli ostatnio, że futro Dziobaka australijskiego (Ornithorhynchus anatinus) daje odblask w odcieniach niebieskiego, gdy jest wystawione na działanie promieni ultrafioletowych (UV).

Dlaczego ludzkie oko widzi niebieski?

Zanim przejdziemy do roślin, warto nieco rozwinąć temat tego, jak to się dzieje, że widzimy kolor niebieski (i w ogóle jakiekolwiek kolory). Kiedy ludzkie oko widzi jakiś obiekt (a mózg interpretuje go) jako niebieski dzieje się tak dlatego, że pochłania on czerwoną część widma światła. Przedmiot wydaje się nam niebieski, ponieważ ten kolor jest częścią widma, którą kwiat odbił pochłaniając inne barwy. W spektrum światła widzialnego, czerwony posiada długie fale, co oznacza, że w porównaniu z innymi kolorami ma bardzo niską energię. W związku z tym, aby przedmiot wyglądał dla nas na niebieski, musi być pokryty (lub musi wyprodukować jeśli chodzi o organizmy żywe), cząsteczkami które mogą zaabsorbować bardzo małe ilości energii, tak aby zaabsorbować czerwoną część widma o niskiej energii.

W przypadku roślin, wytworzenie takich cząsteczek, które muszą mieć duże rozmiary i złożoną budowę, jest stosunkowo trudne. Dlatego też niebieskie kwiaty są produkowane przez mniej niż 10% z prawie 300 000 gatunków roślin kwitnących na świecie. Jednym z możliwych czynników ewolucji niebieskich kwiatów jest to, że niebieski jest bardzo dobrze widoczny dla zapylaczy, takich jak pszczoły, a produkcja niebieskich kwiatów może przynieść korzyści roślinom w ekosystemach, w których konkurencja o to, na którym kwiatku usiądzie zapylający owad jest wysoka.

1 z 3

małpa

2 z 3

ryba

3 z 3

blue jay