Dlaczego pogarsza się wzrok? Wyjaśniamy mechanizm starzenia się

Poza sytuacjami takimi jak udar starzejący się mózg traci możliwości odbierania wrażeń, uczenia się, przetwarzania informacji, tworzenia i przechowywania wspomnień stopniowo. Niektóre neurony giną „ze starości”, wskutek choroby albo urazu. Mimo to, pomijając spadek szybkości przetwarzania informacji, zdrowy dojrzały mózg działa równie sprawnie jak młody, jeśli chodzi o planowanie, analizowanie i organizowanie informacji. W niektórych dziedzinach aktywności umysłowej możliwości z wiekiem nawet rosną. I tak starszy mózg ma bogatsze słownictwo i lepsze zdolności językowe.

W miarę starzenia się mózg może zaatakować wiele chorób, od utraty słuchu po otępienie. Jednak utrzymanie go w zdrowiu dzięki ćwiczeniom fizycznym i gimnastyce umysłu oraz właściwym lekom może uprzyjemnić późne lata życia. Wykształcenie, dawanie swoim zmysłom coraz to nowych wyzwań, łamigłówki i ćwiczenia fizyczne poprawiające krążenie krwi i równowagę oraz utrzymujące masę mięśniową – to wszystko wspiera nasz najważniejszy narząd.

Zmiany zmyslow

W miarę jak się starzejemy, nasze zmysły stają się mniej wyostrzone, zarówno na skutek zmian w samych narządach zmysłów, jak i w mózgu. Minimalne natężenie bodźca niezbędne do wywołania w mózgu określonego wrażenia nazywamy natężeniem progowym. Z wiekiem próg się podnosi, co oznacza, że aby mózg zarejestrował bodziec, potrzebne jest jego większe natężenie. Dodatkowo w starzejącym się mózgu maleje ilość pamięci operacyjnej, co sprawia, że jest on bardziej podatny na rozproszenie.

Wzrok i słuch Niemal każdy po 55. roku życia potrzebuje okularów. Z niektórych badań wynika, że w starszym wieku pogorszenie wzroku łączy się ze spadkiem wydolności umysłowej. Dlaczego? – Nie wiadomo, ale tak na logikę utrata zdolności ostrego widzenia niezbędnej przy czytaniu i w koordynacji ręka-oko nie pozwala na odpowiednią „gimnastykę” umysłu.

Także uszy z wiekiem tracą „ostrość słyszenia”, najpierw najwyższych częstotliwości. Ponieważ świat staje się coraz bardziej hałaśliwy, uznawana kiedyś za przypadłość podeszłego wieku niezdolność słyszenia wysokich dźwięków dotyka dziś coraz młodszych ludzi.

Pamięć i uczenie się

Przez wieki wiedziano, że ludzie starzejąc się, coraz wolniej przetwarzają informacje, ale w zamian o wiele uważniej rozpatrują problemy i często oferują dobrze przemyślane odpowiedzi. Jednym z obszarów, który z wiekiem coraz bardziej szwankuje, jest pamięć. Przypominanie sobie faktów i danych z własnej przeszłości może być utrudnione przez niepokój, depresję i inne negatywne stany umysłu, a te są częstsze u osób starszych niż u młodych. Jednak nawet po uwzględnieniu tych zmiennych widać, że wiek osłabia pamięć, wpływając na wspomnienia niedawne, a także na te z dalekiej przeszłości. Co więcej, osoby starsze tracą część pamięci operacyjnej umożliwiającej krótkotrwałe przechowywanie i obróbkę informacji.

Obrazowanie starzejącego się mózgu Tomografia pozytronowa (PET) starych mózgów ujawnia, czym różnią się od młodych przy wykonywaniu zadań pamięciowych. Tak w jednych, jak i w drugich podczas kodowania informacji aktywuje się hipokamp, jednakże u osób starszych w teście rozpoznawania 32 twarzy poziom aktywacji hipokampa był niższy niż u młodych.

Starszy mózg może próbować przywołać wspomnienia, aktywując dodatkowo płaty czołowe, ale badanie obrazowe PET wskazuje, że z wiekiem to też jest utrudnione, szczególnie w lewej półkuli. Mimo wszystko niewielkie kłopoty z pamięcią nie muszą być powodem do niepokoju, o ile nie staną się na tyle poważne, by utrudniać codzienne funkcjonowanie.

Życie z trudnościami

Ddemencja, termin oznaczający po łacinie „rozdział od umysłu”, opisuje objawy będące efektem ok. 50 różnych schorzeń mózgu. We wszystkich mamy do czynienia ze śmiercią neuronów. Lekarze diagnozują otępienie, jeśli dochodzi do znacznego upośledzenia co najmniej dwóch funkcji mózgu obejmujących pamięć i zdolności językowe.

Jakby piorun w mózg strzelił W przeciwieństwie do demencji udar jest zdarzeniem nagłym. Starożytny lekarz Hipokrates opisywał go słowem plesso, co oznacza „rażenie piorunem.” Do udaru dochodzi, gdy zakrzep krwi albo zatkanie tętnicy odcina dopływ krwi do jakiejś części mózgu. Bez dostaw bogatej w tlen krwi neurony obumierają, a wraz z nimi giną funkcje poznawcze czy ruchowe, za które te komórki odpowiadały.

Rodzaje udaru Udar niedokrwienny ma miejsce, gdy w wyniku odkładania się złogów tłuszczowych w ścianach tętnicy zaopatrującej mózg w krew dochodzi do jej zamknięcia. Jego odmianą jest udar zatorowy, który następuje, gdy tłuszczowy lub złożony z krwinek „korek” powstaje gdzieś w ciele, a potem płynie z krwią, aż zaklinuje się w tętnicy mózgowej, blokując przepływ. Te dwa typy są odpowiedzialne za 80 proc. wszystkich udarów. Pozostałe
to udary krwotoczne powstające na skutek pęknięcia naczynia w mózgu, zwykle pod wpływem zbyt wysokiego ciśnienia. U osób starszych udar to jedna z głównych przyczyn śmierci i niepełnosprawności. Mózg jednak potrafi się podnieść nawet po udarze. Przy właściwym leczeniu pacjenci odzyskują część, a czasem i całość utraconych zdolności.

Choroba Alzheimera

Jest to najczęstsza postać otępienia. Atakuje obszary mózgu kluczowe dla pamięci, myślenia i rozumowania. We wnętrzu neuronów tworzą się gęste sieci włókien złożonych z cząsteczek białka zwanego tau. Zmieniają one prawidłowe połączenia między komórkami nerwowymi w plątaninę węzłów. Na zewnątrz zaatakowanych neuronów gromadzą się tłuszczowe blaszki. Nagromadzenie jednych i drugich sprawia, że komórki nerwowe kurczą się i giną. Dostępne na rynku preparaty pozwalają co najwyżej złagodzić objawy, a nie odwrócić postęp demencji.

Tekst pochodzi z wydania specjalnego National Geographic "Twój mózg. Instrukcja obsługi. 100 faktów, które trzeba znać".