DNA sprzed 4000 lat ujawnia tajemnice „Czarnej Śmierci”. Już wtedy ludzi atakowała najgroźniejsza bakteria
Naukowcy znaleźli DNA bakterii powodujących dżumę w szczątkach z epoki brązu. Odkrycia dokonano, badając masowe miejsca pochówku w Wielkiej Brytanii. Złożone w nich zwłoki pochodzą sprzed 4 tysięcy lat.
W tym artykule:
- Odkrycie w piątkowy wieczór
- Kiedy dżuma zaatakowała ludzi
- Sekrety dżumy sprzed naszej ery
- Lekarstwo na dżumę
Pierwsze miejsce pochówku znajduje się w pobliżu miejscowości Kendal w hrabstwie Kumbrii, na północy Anglii. Tam, w naturalnym szybie przykrytym kopczykiem, znaleziono szczątki czterdziestu osób. Drugi masowy cmentarz jest zlokalizowany na południowym zachodzie Anglii, w hrabstwie Somerset. Tam również pochowano dziesiątki ciał.
Na co zmarli ci ludzie? Jak się okazało, w obu miejscach spoczywają osoby zabite przez dżumę. A konkretnie przez bakterię Yersinia pestis, powodującą tę chorobę.
Wykazało to DNA pobrane z zębów zmarłych. Znaleziono w nim materiał genetyczny bakterii Yersinia pestis. Pochodzi aż sprzed 4 tysięcy lat. Tym samym naukowcy odkryli najstarsze ślady dżumy na terenie dzisiejszej Wielkiej Brytanii.
Odkrycie w piątkowy wieczór
Odkrycia dokonała Pooja Swali, doktorantka w Instytucie Francisa Cricka w Londynie. Wraz z zespołem badała pozostałości zębów pobrane z 34 szkieletów z obu miejsc pochówku. W trzech przypadkach próbki zawierały materiał genetyczny bakterii dżumy.
Zarazy, które dziesiątkowały ludzkość
Dżuma Justyniana, Czarna śmierć. Przyjrzyjmy się bliżej paru zarazom, które przyczyniły się do zdziesiątkowania ludzi na świecie.
Pierwszą nosicielką choroby była kobieta pogrzebana w Kumbrii. Gdy zmarła, miała 35–45 lat. Dwie pozostałe próbki zostały pobrane w Somerset. Pochodziły ze szkieletów dwójki dzieci, w wieku 10 i 12 lat.
Swali wspomina, że pracowała w laboratorium w późny piątkowy wieczór, gdy uświadomiła sobie znaczenie swojego odkrycia. – Miałam swoją eurekę, jednak w pobliżu nie było nikogo, żeby się tym podzielić – opowiada na łamach „Guardiana”. – To była chwila – wow! Mamy najstarszy genom dżumy w Wielkiej Brytanii!
Kiedy dżuma zaatakowała ludzi
Kiedy DNA zostaje wystawione na działanie czynników zewnętrznych, szybko się rozpada. Możliwe jest więc, że pozostałe osoby znalezione w obu miejscach pochówku również zostały zaatakowane przez bakterie Yersinia pestis. Tylko nie udało się ich już znaleźć. Datowanie radiowęglowe wykazało, że trzy osoby zmarłe z powodu dżumy żyły w tym samym okresie, mniej więcej 4 tysiące lat temu.
Wcześniejsze badania wskazywały, że dżuma atakowała mieszkańców Eurazji 5–2,5 tysiąca lat temu. W przypadku dzisiejszej Wielkiej Brytanii pierwsza udokumentowana epidemia to dżuma Justyniana, która rozpętała się w połowie pierwszego milenium naszej ery. Zaraza rozpoczęła się wówczas w Etiopii i Egipcie. Postępowała na północ, rozprzestrzeniając się w Cesarstwie Wschodniorzymskim, Galii, Brytanii, a także w Persji.
Sekrety dżumy sprzed naszej ery
Za czasów cesarza Justyniana – który sam zachorował na dżumę w 542 roku i wyzdrowiał – ludzie najprawdopodobniej zapadali na dżumę dymieniczną. Jednak cztery tysiące lat temu w Wielkiej Brytanii chorzy mieli mniej szczęścia. Atakował ich starszy szczep Yersinia pestis. Analizy DNA wykazały, że wszystkie trzy osoby z Kumbrii i Somerset, które zmarły na dżumę, zostały zakażone bakteriami pozbawionymi dwóch genów – yapC i ymt. Chorowały więc najprawdopodobniej na dżumę płucną. Ta odmiana choroby, jeśli jest nieleczona, prawie zawsze jest śmiertelna.
To nie szczury przyczyniły się do rozprzestrzenienia czarnej śmierci? Naukowcy odnaleźli nowego winowajcę
Czarna śmierć była jedną z najdłuższych i najbardziej śmiercionośnych epidemii w historii ludzkości. Nawiedziła Europę w XIV wieku i w ciągu kilkuset lat doprowadziła do znacznego wylu...
Geny yapC i ymt sprawiają, że dżuma może być przenoszona przez pchły. Owe geny pojawiły się dopiero w późniejszych szczepach, które wywoływały wielkie epidemie dżumy. Najgroźniejsza z nich wybuchła w Europie w połowie XIV wieku. Liczba jej ofiar była tak wysoka, że ta pandemia przeszła do historii jako Czarna Śmierć. Według niektórych szacunków zmarła wówczas połowa mieszkańców Starego Kontynentu.
Lekarstwo na dżumę
Choroba powracała falami w kolejnych wiekach, aż do współczesności. Kilka lat temu jej ognisko wykryto np. w Madagaskarze.
O tym, co powoduje dżumę, ludzie dowiedzieli się dopiero pod koniec XIX wieku. Podczas epidemii dżumy w Hong Kongu bakterie Yersinia pestis odkryli równocześnie Alexandre Yersin i Shibasaburo Kitasato. Kilka lat później Yersin opracował pierwszą skuteczną metodę leczenia dżumy. Dzisiaj bakterię Yersinia pestis skutecznie zwalczają antybiotyki.
Źródła: Nature Communications, Guardian.
Nasz ekspert
Magdalena Salik
Dziennikarka naukowa i pisarka, przez wiele lat sekretarz redakcji i zastępczyni redaktora naczelnego magazynu „Focus". Wcześniej redaktorka działu naukowego „Dziennika. Polska, Europa, Świat”. Pasjami czyta i pisze, miłośniczka literatury popularnonaukowej i komputerowych gier RPG. Więcej: magdalenasalik.wordpress.com