Jak uratowaliśmy wodniczkę

Wodniczka jest tzw. gatunkiem parasolowym, reprezentującym siedlisko torfowisk niskich z całym zespołem zwierząt i roślin na nich żyjących. Wiele z tych gatunków – tak jak wodniczka – nie może przetrwać nigdzie indziej. To oznacza, że chroniąc wodniczkę, chronimy znacznie więcej niż tylko jeden gatunek ptaka – mówi Lars Lachmann, koordynator projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech”.

Dlaczego chronimy właśnie wodniczkę?

Wodniczka jest najrzadszym migrującym ptakiem śpiewającym Europy i jedynym w kontynentalnej Europie globalnie zagrożonym ptakiem wróblowym. W przeszłości występowała od Francji do Syberii i od Włoch do Łotwy, a obecnie jej zasięg jest znacznie ograniczony – prawie wyłącznie do Polski, Białorusi i Ukrainy. W XX wieku liczebność populacji zmniejszyła się o 95%, głównie z powodu zniszczenia jej specyficznego siedliska. Wodniczka znajduje się na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w kategorii „narażone” (vulnerable). Na Polsce spoczywa wyjątkowa odpowiedzialność, gdyż około 25% światowej populacji wodniczki żyje właśnie w Polsce.

Co udało się osiągnąć?

• Wiemy, jakie dokładnie są wymagania siedliskowe wodniczki i jak dbać o jej siedliska. Różnice w warunkach wodnych i w żyzności gleby wpływają na to, czy dany obszar powinien być koszony w lecie czy w zimie, co roku, czy co drugi rok, a może tylko raz na 5-10 lat.
• Wprowadziliśmy specjalnie zaprojektowane maszyny do koszenia torfowisk. Są to ratraki, oryginalnie przystosowane do przygotowania tras narciarskich w górach, z bardzo niskim naciskiem na podłoże, które nie zniszczą delikatnej gleb torfowej na bagnach, a jednocześnie pozwalają kosić do 10 ha dziennie i od razu zbierać skoszoną roślinność. Rozwiązanie to jest tak udane, że znalazło naśladowców w Niemczech, na Białorusi i na Litwie. 30 tych imponujących maszyn pracuje obecnie na torfowiskach w Polsce.
• Od 2005 roku, podczas siedmiu sezonów, łącznie około 4000 ha było objętych ochroną czynną. Na około 800 ha najpierw trzeba było usunąć drzewa i krzewy, a dopiero potem zacząć regularne koszenie. Na 400 ha w Delcie Świny wprowadziliśmy ekstensywny wypas i hodujemy stado Konika polskiego. Nigdy wcześniej tak duży obszar łąk torfowych nie został przywrócony do dobrej jakości siedlisk. Na zakup sprzętu do koszenia przeznaczono 400.000 €, a na koszenie - 1,2 m €.
• OTOP przyczynił się do tworzenia wsparcia finansowego w ramach programów rolnośrodowiskowych wypłacanych z budżetu rolnego UE. Od 2009 r. dostępny jest specjalny pakiet wodniczkowy dla rolników koszących swoje tereny zgodnie z wymogami wodniczki. Dzięki temu 15.000 ha jest obecnie regularnie zarządzanych. OTOP pracuje z Komisją Europejską i polskim rządem w celu przedłużenia i udoskonalenia tych systemów po roku 2014.

• Zadbaliśmy o zagwarantowanie wodniczce siedliska przez wykup terenu i stworzenie 3 nowych rezerwatów OTOP (Laskowiec-Zajki, Mścichy i Ławki-Szorce) o łącznej powierzchni 350 ha. Biebrzański Park Narodowy zakupił 600 ha. Łącznie przeznaczono na ten cel 1,6 mln €.
• Rozpoczęliśmy tworzenie trwałego systemu wsparcia finansowego dla działań przyjaznych wodniczce w przyszłości. Rozwiązanie to jest oparte na wykorzystaniu biomasy zebranej na torfowiskach w czasie koszenia do produkcji brykietu lub pelletu. Wkrótce będzie można kupić pellet z biomasy aby chronić najbardziej zagrożonego ptaka śpiewającego w Europie.
Projekt poświęcony był ochronie wodniczki i jej siedliska torfowiskowego w 9 lokalizacjach (1 w Niemczech, 6 na Pomorzu Zachodnim i 2 w Dolinie Biebrzy), o łącznej powierzchni 42 tysięcy ha.
Jeden projekt nie jest w stanie ochronić gatunku, ale może stanowić początek. Czy możemy ocalić wodniczkę, a nawet zwiększyć jej populację, zależy od dalszych działań i współpracy z lokalnymi rolnikami, instytucjami ochrony przyrody, a także wsparcia szerszej publiczności doceniającej te wysiłki – dodaje Lars Lachmann.
Oprócz dofinansowania z Komisji Europejskiej projekt wspierany był przez dodatkowych sponsorów. Byli to: RSPB, Swarovski Optik oraz CEMEX Polska Sp. z o.o.