Motyle

Należą do olbrzymiej, liczącej kilka milionów gatunków gromady owadów. Podobnie jak wszyscy przedstawiciele tej gromady mają trzy pary nóg i ciało podzielone na trzy odcinki: głowę, tułów i odwłok – bywa, że gęsto owłosione.
Znaczną część głowy zajmują duże, półkuliste oczy. Motyle nie mają nosów
a oddychają przez malutkie otworki położone po obu stronach ciała. Ich narządami węchu są czułki, które odbierają również fale dźwiękowe i drgania podłoża, czyli pełnią funkcję uszu. Otworem gębowym jest długa ssawka do wysysania nektaru. Bywa też krótka, ale wtedy wyposażona zostaje w ostre ząbki do nakłuwania owoców. Ciekawostką jest to, że ssawka wielu motyli nocnych jest uwsteczniona i dlatego nie mogą one pobierać żadnego pokarmu. Żyją dzięki zapasom tłuszczu, które zgromadziły jako larwy.

Motyle nogi

Na trzech chitynowych pierścieniach tułowia znajdują się trzy pary nóg, zakończone hakowatymi pazurkami. Na stopach natomiast występują liczne komórki smakowe, za pomocą których motyl może zbadać jakość pokarmu,
a samica stwierdzić, czy będzie on odpowiadał jej larwom.

Skrzydła motyli

Na środkowym i ostatnim pierścieniu osadzone są skrzydła, które stanowią prawdziwy cud natury; delikatne ale zdumiewająco mocne, zachwycają swymi barwami i rysunkiem. Są tak bogato zróżnicowane, że nie tylko samiec danego gatunku może się różnić od samicy ale nawet pokolenie wiosenne od letniego. Skrzydła motyli pokrywają miliony maleńkich łusek, które dzięki zawartym w nich pigmentom nadają im barwę. Bywają też łuski przezroczyste ale tak zbudowane, że załamując lub rozszczepiając światło osiągają barwy
o metalicznym połysku. Łuski pokrywa cienka warstwa wosku, która zapewnia im wodoszczelność a skrzydła uodparnia na wpływy czynników atmosferycznych. Piękno motylich skrzydeł to uczta dla ludzkiego oka – dla ich właściciela to aparat służący do latania. Umiejętność ta jest różna
u poszczególnych gatunków. Prawdziwymi mistrzami są na ogół motyle dzienne, które stosując niespodziewane zmiany kierunku lotu, stają się niezwykle trudną zdobyczą dla swych latających wrogów. Dlatego też intensywnie dbają o swoje skrzydełka biorąc częste kąpiele słoneczne.

Ciągłość gatunku

Motyli świat jest niezwykle zróżnicowany; są osobniki duże i małe, mają przeróżne kształty często w ogóle nie przypominające motyli, a przede wszystkim dzielą się na dzienne i nocne, czyli ćmy. Ich życiowym celem jest rozród służący podtrzymaniu ciągłości gatunku. Do usiedlenia partnerki samce stosują różne metody: jedne „polują” na siedzącą gdzieś partnerkę, oblatując swój teren a inne czekają na jej przybycie, przeganiając ze swego rewiru obcych intruzów. Bywają długie i skomplikowane loty godowe, wielogodzinne kopulacje, aż wreszcie samica składa jaja. Są one prawdziwymi cudeńkami: różnokolorowe, o kształtach kuli, czary, talerza, beczki, stożka, o powierzchni żebrowanej, groszkowej, rowkowanej, kolczastej lub gładkiej. Równie piękne bywają wykluwające się z nich gąsieniczki, które istnieją tylko po to, by jeść, rosnąć i gromadzić rezerwy tłuszczu – często na całe motyle życie. Są grube
i smukłe, nagie i owłosione, gładkie lub pokryte brodawkami, kolcami
i szczecinkami. Liniejąc przekształcają się, zmieniają kolory i „fakturę”. Gdy zjedzą dostatecznie dużo przepotwarzają się albo w uprzędzonym przez siebie kokonie, albo w zimnej jamce, albo przytwierdzone do jakiegoś podłoża lub rośliny. Jedne zwisają głową w dół, inne ustawione są pionowo, głową do góry. Stadium poczwarki może trwać od kilku dni do kilku lat, ale sam wylęg zachodzi w kilka minut.

Zima

Podczas mroźnych miesięcy motyle przechodzą w stan spoczynku zimowego, czyli hibernacji. Zimują w stadium jaja, gąsienicy, poczwarki lub owada dojrzałego. I tak np.: rusałka pawik – Inachis io – popularny u nas motyl – czerwonobrązowy o dużych różnobarwnych pawich oczkach na każdym ze skrzydeł, zimuje jako dorosły osobnik. Już od sierpnia chroni się w zacisznych kryjówkach, by przeczekać do wiosny. Nie należy mu przeszkadzać.

Motyle trujące

W przeciwieństwie do wielu owadów motyle nie potrafią ani kłuć ani gryźć. Nie mają też gruczołów jadowych. Ale istnieją motyle trujące. Toksyczne substancje, które powodują, że są niejadalne dla ptaków i innych owadożerców, przyswajają sobie jako gąsienice ze zjadanych trujących roślin
i przechowują w organizmach przez całe życie. Motyle we wszystkich swych stadiach są mistrzami maskowania się, stapiania z tłem
i kamuflażu. Wynika to z konieczności skutecznego ukrycia się przed atakami owadożerców.

Nazewnictwo

W ramach jednego gatunku motyle miewają po kilka polskich nazw, by jednak uniknąć nieporozumień obowiązują nazwy naukowe, zwykle łacińskie
i dwuczłonowe: nazwa rodzajowa i gatunkowa.
W Polsce istnieje około 150 gatunków motyli dziennych (rząd łuskoskrzydeł, Lepidoptera) i ponad 3 tysiące ciem, motyli nocnych. Żyją od kilku dni do prawie roku. Na świecie opisano blisko 200 tysięcy gatunków tych owadów; więcej jest tylko chrząszczy.

Bibliografia
Marcin Sielezniew, Efekt motyla, National Geographic (lipiec 2008) 64-77
dr Helga Hofmann „Motyle” KDC 2001
Larousse „Ziemia, rośliny, zwierzęta” Oficyna BGW 1990