Wielka Wojna na Wschodzie 1914–1918

W 100-lecie wybuchu I wojny światowej Dom Spotkań z Historią zaprasza na nową ekspozycję zatytułowaną Wielka Wojna na Wschodzie 1914–18. Od Bałtyku po Karpaty.

Partnerami wystawy są: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Instytut Herdera do Badań Historycznych nad Europą Środkowo-Wschodnią w Marburgu. Wydarzenie jest częścią światowych obchodów 100-lecia wybuchu I wojny światowej.

Wernisaż odbędzie się 5 listopada (śr.) 2014 o godz. 18.00 w Domu Spotkań z Historią przy ul. Karowej 20 w Warszawie. Ekspozycji towarzyszyć będzie album, który ukaże się w czasie trwania wystawy. WSTĘP WOLNY.

Ekspozycja, której scenariusz przygotował Tomasz Kuba Kozłowski (kolekcjoner, znawca tematyki kresowej od 2007 roku prowadzący w DSH cykl spotkań „Opowieści z Kresów”), prezentuje Wielką Wojnę na Ziemiach Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej – terenach współczesnej Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. Bazą źródłową wystawy są zbiory autora liczące kilkadziesiąt tysięcy obiektów z końca XIX i początku XX wieku. Na ekspozycji pokażemy ponad 250 reprodukcji i oryginalnych obiektów z lat 1914–1918 pochodzących ze zbiorów autora, m.in. unikatowe zdjęcia, pocztówki, dokumenty, mapy. Na stanowiskach multimedialnych będzie można obejrzeć pokazy slajdów i fragmenty wojennych filmów dokumentalnych (w tym kolorowanych), a także zdjęcia stereoskopowe z frontu zachodniego oraz posłuchać nagrań dźwiękowych – korespondencji żołnierskich z frontu.

„I wojna światowa kojarzy się zazwyczaj z walkami toczonymi na froncie zachodnim: masakry pod Ypres i Verdun, krwawe boje nad Marną, Sommą i Aisne, zacięte bitwy nad Isonzo i Piawą na froncie włoskim. Ten przekaz utrwaliły spektakularne fotografie, którymi ilustruje się większość wydawanych w Europie publikacji. Dużo skromniejsza i mniej znana ikonografia przypomina drugi, największy teatr działań wojennych w Europie – front wschodni. A przecież to na nim właśnie walczyli i ginęli tysiącami nasi przodkowie, wcielani do armii państw zaborczych.

Dla Polaków I wojna światowa to niemal wyłącznie epopeja Legionów Polskich czy dramatyczne losy polskich korpusów w Rosji. W narodowej pamięci na trwałe zapisują się nazwy bitew pod Rafajłową, Rokitną, Kostiuchnówką, Krechowcami. Tymczasem na froncie wschodnim Wielkiej Wojny – od Rygi po Czerniowce – stacjonują i walczą przede wszystkim Armia Cesarstwa Niemieckiego oraz wielonarodowe armie Imperium Rosyjskiego i Austro-Węgier. Taki też obraz frontu wschodniego, widziany przede wszystkim z niemieckiej i austriackiej perspektywy pokazujemy w Domu Spotkań z Historią” – mówi Tomasz Kuba Kozłowski, autor scenariusza wystawy.

Mimo upływu 100 lat pamięć o Wielkiej Wojnie – przytłumiona traumą drugiej, jeszcze straszniejszej – trwa nadal w wielu rodzinach, społecznościach lokalnych, narodach. Utrwalają tę pamięć niepozorni świadkowie tego konfliktu: pocztówki, które na przełomie XIX i XX wieku podbijają świat, stając się fenomenem kulturowym i społecznym; fotografie pozwalające nawet amatorom rejestrować oblicza wojny, korespondentki wysyłane przez wziętych do niewoli żołnierzy. Przywołują sceny z toczonych walk, chwile tryumfów i klęsk, obrazy życia codziennego na froncie, zdjęcia zniszczonych wsi, miast i miasteczek oraz ofiar wojny: jeńców, rannych i uchodźców. Niewyobrażalna liczba takich ilustrowanych kartoników krąży po Europie, tylko żołnierze armii niemieckiej wysłali w czasie I wojny światowej 10 miliardów kartek!

Wystawę adresujemy do osób zainteresowanych historią Europy Środkowo-Wschodniej, tematyką kresową, historią I wojny światowej i wojskowości oraz kolekcjonerów, którzy będą mieć okazję zobaczenia nieznanych fotografii i materiałów ikonograficznych z frontu wschodniego Wielkiej Wojny pochodzących z prywatnej kolekcji. Wiele obiektów pokazywanych na wystawie prezentowanych jest publicznie po raz pierwszy.

Wielka Wojna na Wschodzie - tło historyczne
Wojna zaczęła się latem 1914 roku od pospiesznie zarządzanych mobilizacji w Rosji, Austro-Węgrzech i Niemczech. Na front wschodni konfliktu wyruszyły tysiące poborowych, rezerwistów, żołnierzy pospolitego ruszenia z Niemiec (w tym Alzacji i Lotaryngii) oraz wielonarodowej c. k. monarchii: Austrii, Węgier, Czech, Moraw, Galicji, Bukowiny, Siedmiogrodu, Słowenii, Chorwacji, Bośni, Czarnogóry, Dalmacji. Austro-Węgry, przystępując do wojny z Rosją dysponowały w Galicji milionem żołnierzy. Rosja do bitwy o Galicję wystawia 1,2 miliona. W składzie wielonarodowej armii rosyjskiej z wojskami państw centralnych walczyli poza Rosjanami także Polacy, Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Finowie, Niemcy inflanccy, ściągani z głębi imperium Kozacy, Kałmucy, Tatarzy, Baszkirzy.

Tylko w pierwszym roku wojny areną zaciętych starć były Prusy Wschodnie, Królestwo Polskie i Galicja Zachodnia, od połowy 1915 roku linia frontu przesuwała się na wschód i ciągnęła się niemal prosto od Bałtyku po łuk Karpat. Krwawe ofensywy i walki obronne, w których zginęły dziesiątki tysięcy żołnierzy, toczyły się na litewskich pustkowiach, nad jeziorami Wileńszczyzny, błotach Polesia i lasach Wołynia, naddniestrzańskiej Galicji, dzikich Karpatach, jarach Bukowiny i Besarabii.

Ogrom zniszczeń z okresu II wojny światowej przysłonił te, które spowodowała Wielka Wojna. Większość z nich dotknęła tereny dawnych Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej, które po 1945 znalazły się poza granicami Polski. Zniszczone artyleryjskim ostrzałem miasta, dziesiątki miasteczek obróconych w perzynę, setki spalonych wsi. Zrujnowane, splądrowane dwory i pałace, zniszczone świątynie, dworce kolejowe, wiadukty i mosty, fabryki i zakłady przemysłowe, zryte pola uprawne, wytrzebione lasy. Do zniszczeń wojennych dokładała się rabunkowa gospodarka władz okupacyjnych. Odrodzona po latach zaborów II Rzeczpospolita ale także Litwa, Łotwa czy Rumunia mierzyły się nie tylko z zapóźnieniem cywilizacyjnym tej części Europy, ale i trudnymi do oszacowania skutkami Wielkiej Wojny.
W Polsce dopiero po dwudziestu latach, w 1938 roku, gospodarka osiągnęła poziom produkcji przemysłowej z roku 1913.

O autorze
Tomasz Kuba Kozłowski – pracownik Domu Spotkań z Historią w Warszawie, koordynator programu Warszawska Inicjatywa Kresowa, popularyzator wielokulturowego dziedzictwa Kresów, autor i współautor kilkunastu wystaw m.in. Świat Kresów, Teraz będzie Polska! Rok 1918, autor albumu Świat Kresów (wyd. DSH) i ponad 80 oryginalnych prezentacji multimedialnych z cyklu „Opowieści z Kresów”, twórca liczącej kilkadziesiąt tysięcy obiektów kolekcji materiałów dotyczących Ziem Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej.

Zapraszamy
Wielka Wojna na Wschodzie 1914–18. Od Bałtyku po Karpaty
Dom Spotkań z Historią, ul. Karowa 20 w Warszawie
Wtorek–piątek: godz. 10.00-20.00, sobota–niedziela: 11.00-20.00
WSTĘP WOLNY