Pieniądze – narzędzie czy narkotyk? Co mówi nauka o naszych skomplikowanych relacjach z finansami

Spis treści:

1. Pieniądze czyli tabu
2. Paradoksy związane z pieniędzmi
3. Kto jest szczęśliwszy finansowo: emerytka czy menedżer?

Jakie dziedziny nauki zajmują się pieniędzmi? Odpowiadając na to pytanie, w pierwszej kolejności wymienilibyśmy ekonomię czy matematykę. Jednak relacje człowieka z finansami bada również psychologia, a dokładniej psychologia ekonomiczna.

– Na początku faktycznie pieniędzmi zajmowała się ekonomia i ekonomiści przyglądali się ludzkim zachowaniom związanym z pieniędzmi – mówi Katarzyna Sroczyńska. – Jednak psychologowie nie zawsze zgadzali się z wnioskami ekonomistów, a dokładniej z ich opisem człowieka jako jednostki czysto racjonalnej i działającej wyłącznie dla własnego zysku. Gdyby tak było, nie istniałaby działalność charytatywna. Dlatego także psychologowie zajęli się opisem wzajemnych relacji ludzi i pieniędzy.

Pieniądze czyli tabu

Pieniądze związane są z ogromnymi emocjami, do których często nie chcemy lub też nie potrafimy się przyznać. Tak samo jest z samymi pieniędzmi – w naszej kulturze rozmowa o nich stanowi tabu. Często w firmach istnieją zakazy ujawniania informacji o swoich zarobkach. Jednak nawet gdy takich zakazów nie ma, nie robimy tego.

Dlaczego nie rozmawiamy o pieniądzach nawet wtedy, gdy szkodzimy samym sobie? – Mam doświadczenie pracy w zespołach, w których pieniądze dzielono niesprawiedliwie, a niektóre osoby z różnych powodów były pomijane przy awansach i podwyżkach. Jeśli w grupie o pieniądzach się nie rozmawia, łatwiej nią manipulować – opowiada Sroczyńska.

Tymczasem są kraje, gdzie jest zupełnie inaczej. – W Skandynawii możesz sprawdzić na przykład w zeznaniach podatkowych zarobki innych. Spróbujmy sobie wyobrazić, że możemy sprawdzić w każdej chwili, ile zarabia dowolna osoba. Życie społeczne wówczas się zmienia – zauważa nasza rozmówczyni.

Paradoksy związane z pieniędzmi

Pieniądze mają podwójną naturę. Są i narzędziem, i narkotykiem. Co to oznacza? – Agata Gąsiorowska mówi, że pieniądze mają dwa wymiary: instrumentalny i symboliczny. Czasem mówi się też o sacrum i profanum – opowiada Katarzyna Sroczyńska. W wymiarze instrumentalnym pieniądze służą do dokonywania wymiany oraz do określania wartości przedmiotów czy też pracy. Psychologowie, badając ten wymiar, sprawdzają, na ile ludzie dobrze posługują się pieniędzmi: czy umieją planować i kontrolować wydatki, dostrzegać finansowe okazje itp.

Jednak nawet w tej wydawałoby się prostej funkcji pieniądze mogą być niejednoznaczne, a ich znaczenie nieoczywiste. Z badań opisywanych w książce wynika, że 100 zł wcale nie jest dla nas równe 100 zł. Wszystko zależy na od tego, w jaki sposób je nabędziemy. Inaczej potraktujemy 100 zł, które znaleźliśmy na ulicy, a inaczej 100 zł, które zarobiliśmy biorąc dodatkowe zlecenie. W przypadku tych drugich 100 zł szansa, że je impulsywnie wydamy, jest znacznie mniejsza.

Opisuje to zjawisko księgowania umysłowego. Pieniądze mają dla nas różne znaczenie w zależności od tego, na co je przeznaczymy. Bardzo ważne jest dla nas również, skąd pieniądze pochodzą. – Pieniądze zarobione i to zarobione w sposób uczciwy i z wysiłkiem traktujemy z o wiele większym szacunkiem. Łatwiej nam je oszczędzić – mówi Katarzyna Sroczyńska.

Kto jest szczęśliwszy finansowo: emerytka czy menedżer?

Jeden z paradoksów związanych z finansami dotyczy naszego finansowego dobrostanu. Jest on względny. W jednym z badań wykazano, że przeciętna emerytka statystycznie częściej jest zadowolona ze swoich finansów niż dobrze zarabiający manager średniego szczebla. Jak to możliwe?

– Jest na to równanie. Nie chodzi tylko o to, jaki comiesięczny przelew wpływa na nasze konto. Czyli tylko wysokość dochodów – wyjaśnia Katarzyna Sroczyńska. – Nie można patrzeć tylko na nasze finansowe osiągnięcia, ale także na na aspiracje. Może się okazać, że jeśli nawet całkiem wysokie osiągnięcia podzielimy przez bardzo duże aspiracje, wynik będzie całkiem nieduży. Jeśli zaś nasza aspiracje będą raczej skromne, mamy szansę być bardziej zadowoleni w naszych finansów, nawet jeśli nasze osiągnięcia nie są specjalnie wielkie.

Co zrobić by pieniądze przynosiły nam szczęście? Psychologowie ekonomiczni nie przepadają za tym pytaniem. Jednak książka „Pieniądze albo życie” podsuwa pewne tropy. Rzadko zdajemy sobie sprawę, jak dużo radości przynosi nam wydawanie pieniędzy na innych, nie na siebie. A także, że sporo zadowolenia może dawać nam nie tyle wydawanie, ile oszczędzanie.

Całą rozmowę można wysłuchać w playerze na górze strony. Odcinki naszych wideopodcastów są również dostępne na kanałach National Geographic Polska na YouTube i na Spotify.

Źródło: National Geographic Polska