10 przysłów i powiedzeń o pogodzie. Ile w nich naukowej prawdy?

W tym artykule:

1. 10. Czerwony zachód słońca
2. 9. Czuć zmianę pogody w kościach
3. 8. Świerszcze mogą być termometrami
4. 7. Krowy kładą się, będzie padać deszcz
5. 6. Poświata wokół Księżyca oznacza zbliżający się deszcz
6. 5. Widać wyraźnie Księżyc, idzie mróz
7. 4. Marcowe przysłowia
8. 3. Szyszki sosnowe pomagają przewidywać pogodę
9. 2. Makrelowe niebo
10. 1. Jak poznać odległość uderzenia pioruna

Przewidywanie i powiedzenia o pogodzie to jednocześnie jeden z najstarszych i najbardziej bezcelowych ludzkich nawyków. Nie chodzi oczywiście o instrumenty badawcze meteorologii. Każdy choć raz pewnie próbował zabawić się w pogodynkę, by później uznać bezwartościowość własnych prognoz.

Pogoda na życzenie: Czy słońcem i deszczem można manipulować?

Pogodą można sterować na różne sposoby: jodkiem srebra rozprasza się mgłę wokół lotnisk, powstrzymuje grad i burze śnieżne, a przede wszystkim wywołuje deszcz.

Trudno się dziwić. Pogoda ma przecież bezpośredni wpływ na życie codzienne człowieka. W starożytnej Grecji o pogodzie rozmyślał choćby Arystoteles. W Polsce za najlepszych meteorologów uznaje się mieszkańców Podhala, a każdy region ma swoje wróżby i zwyczaje podpowiadające, jak zrozumieć zmiany atmosferyczne i się na nie przygotować.

10. Czerwony zachód słońca

fot. Getty Images

Krzysztof Baranowski, żeglarz, propagator i nauczyciel żeglarstwa w książce „Praktyka Oceaniczna” pisał, że: „Gdy czerwone słońce wschodzi w marynarzu bojaźń się rodzi. Lecz gdy czerwień o zachodzie, wie marynarz o pogodzie”.

To tłumaczenie starego angielskiego przysłowia, które ma w sobie sporo prawdy. Czerwień na niebie podczas wschodu i zachodu Słońca to efekt rozszczepiania światła przez cząsteczki w suchym powietrzu. O zachodzie takie warunki oznaczają nadejście suchego powietrza o wysokim ciśnieniu pomiędzy obserwującym a Słońcem. Jako, że zmiany pogody na średnich szerokościach geograficznych przemieszczają się przede wszystkim z zachodu na wschód, czerwone słońce oznacza, że nadejdzie dobry dzień dla żeglarzy.

W pogodzie jednak zawsze należy spodziewać się zmiany. Czerwień na niebie o świcie oznacza to, że spokojny front atmosferyczny już minął i należy przygotować się do zmiany.

Zasada ta sprawdza się takich regionach jak Europa, Ameryka Północna i Południowa, Azja, Południowa Afryka i Australia.

W rejonach tropikalnych oraz na biegunach proces jest dokładnie odwrotny zatem i powiedzenie lepiej czytać w drugą stronę.

9. Czuć zmianę pogody w kościach

fot. Getty Images

Już ojciec zachodniej medycyny Hipokrates zauważył, że pewne dolegliwości znacznie bardziej doskwierają w czasie brzydkiej pogody. Dziś wiele osób przekonuje, że potrafi wyczuć w kościach zmianę aury. Najczęściej towarzyszy temu ból głowy, zębów, kości i doskwierający artretyzm.

Współcześni naukowcy jeszcze nie odnaleźli bezpośrednich dowodów na trafność takich przeczuć, ale jest kilka bardzo ciekawych przypadków, które dają do myślenia. W 2007 roku American Journal of Medicine opublikował badanie przeprowadzone na 200 osobach ze schorzeniami kolana. Zaobserwowano związek między ciśnieniem atmosferycznym, a poziomem odczuwalnego bólu.

Wpływ ciśnienia na ból można wytłumaczyć zachowaniem płynów w organizmie człowieka, na które wpływ ma powietrze. Zatem wraz ze zmianami ciśnienia zmienia się objętość komórek, a te mogą drażnić zakończenia nerwowe, powodując ból.

8. Świerszcze mogą być termometrami

fot. Getty Images

Czy wiedzieliście, że z dźwięków wydawanych przez świerszcze można dowiedzieć się czegoś o pogodzie?

Gdy jest ciepło, owady przebierają kończynami znacznie szybciej, a zwalniają gdy powietrze się ochładza. Niektóre gatunki, jak na przykład Oecanthus fultoni mają wręcz linearnie skoordynowaną częstotliwość chrobotania z temperaturą w zakresie od 18 do 32^o C. U innych gatunków świerszczy nie jest to tak wyraźne.

Już w 1897 roku „The American Naturalist" opublikował pracę A. E. Dolbeara, który opracował równanie na obliczanie temperatury za pomocą częstotliwości dźwięków świerszczy.

T = (50 + N – 40) / 4

T – temperatura
N – częstotliwość chrobotania świerszczy, którą należy mierzyć przez 14 lub 25 sekund

Jeśli do wyniku z pomiaru przez 14 sekund doda się liczbę 40, wynikiem będzie temperatura w stopniach Fahrenheita. Wynik w skali Celsjusza można uzyskać, mierząc częstotliwość przez 25 sekund, następnie dzieląc przez 3, a potem dodając 4.

7. Krowy kładą się, będzie padać deszcz

fot. Getty Images

To wyjątkowo stary przesąd. Warto zaznaczyć, że krowy kładą się z różnych powodów. Choćby z tak banalnego jak zmęczenie, czy potrzeba wygrzania się na słońcu.

Istnieje jednak naukowy ślad pozwalający przyjrzeć się temu zjawisku z perspektywy szkiełka i oka. Odpowiedzią na zwyczaje krów może być ich temperatura ciała. Otóż krowy wydają się częściej stać, gdy ich ciało jest rozgrzane. Zatem w przypadku zbliżającego się chłodu (który może zwiastować zmianę pogody na gorszą), kładą się na brzuchach.

Nie dalibyśmy sobie jednak za to ręki uciąć, to raczej spekulacja.

6. Poświata wokół Księżyca oznacza zbliżający się deszcz

fot. Getty Images

Nazywana bywa różnie: aureolą, poświatą, pierścieniem. Efekt świetlny wokół naturalnego satelity ZIemi, ma według dawnych wierzeń, zwiastować nadejście trudnych czasów.

Jak jest w rzeczywistości? Efekt poświaty wokół Księżyca powstaje w wyniku załamań światła w kroplach wody zawieszonych w powietrzu, niskich chmur i mikroskopijnych kryształków lodu. Takie kryształki pojawiają się w chmurach formujących się w czasie konwergencji. W ramach tego zjawiska nadchodzące zimniejsze powietrze wypycha swoje cieplejsze masy do góry. Tam powietrze się ochładza w strefie niskiego ciśnienia i tworzy chmury. Te najwyższe zawierają kryształki.

Chmury o nazwie cirrus często są zapowiedzią pogodowych frontów, podczas których różnice temperatur zmuszają powietrze do ruchu. Z tego powstają także chmury burzowe, co może być wyjaśnieniem złej reputacji księżycowej poświaty.

Kasprowy Wierch nowym najcieplejszym miejscem w Polsce. Jak to wytłumaczyć?

Od kilku dni w Polsce jest wyjątkowo chłodno i pochmurno. Spragnieni słońca i wyższych temperatur mogą ruszyć w góry.

5. Widać wyraźnie Księżyc, idzie mróz

fot. Getty Images

Mowa oczywiście o Księżycu zimą.

Podczas dnia krótkofalowe promieniowanie słoneczne trafia na Ziemię w postaci ciepła. Gdy Słońce zachodzi, planeta oddaje ciepło w sposób nierównomierny, w zależności od tego co jest na jej powierzchni, a co w stratosferze. Bark chmur, które mogłyby zatrzymać ciepło, oznacza, że zostaje ono oddane w przestrzeń i tym samym ludzie odczuwają ochłodzenie.

4. Marcowe przysłowia

fot. Getty Images

Tych jest kilka. Znamy te polskie:

• „w marcu jak w garncu”,
• „bój się w styczniu wiosny, bo marzec zazdrosny”,
• „gdy ciepło w lutym, zimno w marcu bywa, długo trwa zima, to jest niewątpliwa”.

Jest też choćby brytyjskie powiedzenie, że „marzec przychodzi jak lew, a odchodzi jak baranek”. O co chodzi?

Interpretacji jest wiele. Jeśli chodzi polskie porzekadła, wynikają ze specyfiki naszego klimatu, gdzie rzeczywiście w marcu często pogoda raz nas rozpieszcza, a innym razem odbiera chęć do życia.

Skąd brytyjskie porzekadło? Jedni wiążą to z zimnym, trudniejszym początkiem miesiąca oraz ciepłym i łagodniejszym końcem. Inni tłumaczą to obecnością konstelacji Lwa na wschodniej stronie horyzontu o zachodzie Słońca na początku miesiąca. Na koniec marca na niebie pojawia się konstelacja Barana na zachodnim horyzoncie.

3. Szyszki sosnowe pomagają przewidywać pogodę

fot. Getty Images

Niektórzy przekonują, że po obfitości szyszek na drzewach można przewidzieć zimną lub ciepłą zimę. Nie jest to takie proste, bo pełną szyszki sosnowe osiągają dojrzałość dopiero po 1–3 latach. W międzyczasie szyszki są chętnie wyjadane przez zwierzęta. Ich liczba nie wiele więc mówi.

Natomiast jest tu także pewien ślad, którego może się uchwycić racjonalny umysł. W suchych warunkach zewnętrzne części szyszki odchylają się ponieważ są bardziej wysuszone od tych wewnątrz. W ten sposób kłosy (tak, szyszka to kłos) stają się otwarte. Dla drzewa to dobra wiadomość, bo ułatwia rozprzestrzenianie się nasion. Podczas wilgotnych miesięcy szyszki się zamykają i czekają na bardziej dogodny czas do rozsiewania.

2. Makrelowe niebo

fot. Getty Images

Podobnie jak w przypadku koloru zachodu Słońca, znów należy się odwołać do żeglarskiej mądrości przetłumaczonej przez Krzysztofa Baranowskiego:

„Makrelowe niebo i pierzaste chmury
Na wysokich masztach zdejmuj żagle z góry.”

Co to jest makrelowe niebo? Chodzi o kształt chmur, który żeglarzom jakoś najwyraźniej bardziej kojarzyły się z rybimi łuskami, ciasno ze sobą związanymi. W takich grupach z reguły są chmury typu altocumulus lub cirrocumulus poruszające się po zimnym niebie. Przysłowie mówi, że zwiastują nadchodzący deszcz w najbliższych 6–8 godzinach. Jeśli są to ciemne altocumulusy na znacznie niższej wysokości, w krótkiej perspektywie mogą oznaczać ładną pogodę – ale zaraz po niej może gruchnąć prawdziwa burza.

1. Jak poznać odległość uderzenia pioruna

fot. Getty Images

Gdy uderza piorun rozpoczynamy liczenie. Czy rzeczywiście możemy obliczyć jak daleko od nas trafił? Tak, znając fizyczne dane. Na poziomie morza, przy temperaturze około 20^o C dźwięk porusza się z prędkością około 344 metrów na sekundę. Co 3 sekundy jest to zatem jeden kilometr i 132 metry.

Niektórzy wierzą, że piorun nie uderzy w to samo miejsce dwa razy. To nieprawda. Pioruny mogą uderzać w to samo miejsce wielokrotnie, najlepszym przykładem są drapacze chmur, które przyciągają wiele wyładowań atmosferycznej podczas każdej burzy.

Czytaj więcej fascynujących artykułów:

Meteorolodzy wykryli rekordowe „megabłyskawice”. Jedna z nich miała kilkaset kilometrów

Naukowcy porównują nowych burzowych rekordzistów do potworów. „Megabłyskawice” rzeczywiście mogą przerazić swoimi rozmiarami.

Jak powstają pioruny? Jakie są rodzaje piorunów? Skąd się bierze piorun kulisty?

Wydawałoby się, że piorun to bardzo rzadkie zjawisko. Zdarza nam się go usłyszeć i zobaczyć najwyżej kilka razy w roku. Jednak Ziemia jest stale bombardowana przez pioruny. W każdej chwili...

ONZ tworzy globalny system ostrzegania przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi. Wyda na to 1,5 mld dol.

W tym tygodniu ONZ ogłosiła, że zamierza zbudować system ostrzegania przed zjawiskami pogodowymi, który obejmie cały świat. Ma on powstać w ciągu najbliższych pięciu lat.