Jak powstają nowe wyspy? Fascynujący proces natury

W tym artykule:

1. Jak powstała nowa wyspa?
2. Dlaczego Surtsey nie można zwiedzać?
3. Najmłodsze wyspy na Ziemi

Pod naszymi stopami drzemie gigantyczna energia w postaci przesuwających się skał ogrzewanych przez wnętrze planety. O istnieniu takiej siły przypominają doniesienia z różnych stron świata o kolejnych trzęsieniach ziemi i wybuchach wulkanów, które zazwyczaj w niezauważalny sposób zmieniają fizyczną mapę świata.

Erupcja wulkanu Cumbre Vieja, która od września 2021 roku pustoszyła kanaryjską wyspę La Palma, jest częścią długiego, wciąż trawającego procesu formowania się archipelagu Wysp Kanaryjskich. Jako pierwsza z wysp 20 milionów lat temu wyłoniła się Fuerteventura. Kolejne pojawią się w okolicy najpewniej za kilka milionów lat.

Jak powstała nowa wyspa?

Było jeszcze kompletnie ciemno, gdy kucharz rybackiego kutra Ísleifur II poczuł smród siarki. Potem statkiem zakołysały fale. Gdy odrobinę się przejaśniło, załoga dostrzegła w pobliżu kolumnę dymu podnoszącą się znad wody. Wkrótce do dymu dołączył wyrzucany w górę popiół, żużel i iskry – dla rybaków stało się jasne, że są świadkami erupcji podwodnego wulkanu. Tak o świcie 14 listopada 1963 roku na południe od Islandii zaczęła formować się zupełnie nowa wyspa, której nadano nazwę Surtsey od imienia nordyckiego boga ognia Surtra.

Naukowcy twierdzą, że wilkowór tasmański wyginął znacznie później, niż dotychczas podejrzewano

Ostatni wilkowór tasmański miał wyginąć w 1936 roku. Najnowsze badania wykazały jednak, że ostatni przedstawiciele tego gatunku mogli żyć jeszcze w latach 90. XX wieku.

Erupcja trwała 3,5 roku i zakończyła się 5 czerwca 1967 r. Maksymalne rozmiary, jakie osiągnęła wyspa Surtsey, wynosiły 2,7 km kw. i 174 m wysokości n.p.m. Jednak wskutek erozji Surtsey z każdym rokiem robi się coraz mniejsza (połowa już zniknęła) i prawdopodobnie za 100 lat na jej miejscu znów będzie tylko ocean.

Dlaczego Surtsey nie można zwiedzać?

Surtsey mogła stać się jedną z największych atrakcji turystycznych Islandii. Wyspy nie wolno jednak odwiedzać. Wstęp na Surtsey mają jedynie naukowcy. Pojawienie się nowej wyspy dało badaczom unikatową możliwość obserwowania powstającego od zera mikroświata podobnego do samej Islandii. A także śledzenia, jak krok po kroku kolonizują go rośliny i zwierzęta. Jeszcze w czasie erupcji wyspę odwiedzały ptaki i owady, a wiatr i woda przynosiły na nią drobnoustroje i nasiona.

Dziś niemal całą jej powierzchnię pokrywają mchy i porosty. W 1998 r. dołączyły do nich pierwsze krzaki (wierzby). Ptaki mają na wyspie swoje gniazda lub zatrzymują się tu w drodze z Islandii na południe Europy.

Garstka naukowców odwiedzających Surtsey dba o to, by żadne nowe gatunki nie pojawiły się na niej za sprawą człowieka. Jeśli tak się zdarzy, nieproszony gość jest natychmiast usuwany. Tak stało się z ziemniakami posadzonymi dla żartu przez nastolatków z pobliskich wysp. A także z pomidorem, który wyrósł na odchodach któregoś z badaczy ,niefrasobliwie pozostawionych wśród zastygłej lawy.

Turyści mogą popatrzeć na Surtsey jedynie z oddali, wykupując rejs statkiem lub przelot małym samolotem. Od 1965 roku wyspa jest rezerwatem przyrody, a w 2008 roku wpisano ją na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Najmłodsze wyspy na Ziemi

Islandzka wyspa Surtsey ma już 60 lat. Oto 4 młodsze wyspy, które wyłoniły się w ostatniej dekadzie.

1. Nishinoshima (Japonia). Wynurzyła się spod powierzchni oceanu w listopadzie 2013 roku jako goła skała, powstała z ochładzającej się lawy. Ma 3 km kw. powierzchni.
2. Wyspa Shelly (USA). Ten piaszczysty skrawek ziemi to dobry przykład wyspy tymczasowej. Shelly zaczęła tworzyć się u wybrzeży Karoliny Północnej jako skrawek ławicy Outer Banks w 2017 r. i już rok później została ponownie pochłonięta przez wody Atlantyku.
3. Metis Shoal (Tonga). Pacyficzna wyspa powstała w 2019 r. w miejscu zatopionego wcześniej lądu. Inna ziemia jest wystającą z oceanu skałą o wymiarach 100 x 400 m.
4. Fukutoku–Okanaba (Japonia). Wyspa jest właściwie wystającym ponad powierzchnię wody czubkiem wulkanu o tej samej nazwie. Wyłoniła się w wyniku erupcji 13 sierpnia 2021 r.
5. Qeqeraq Avannarleq (Grenlandia/Dania). Najmłodsza wyspa na Ziemi leży za kołem podbiegunowym i jest najprawdopodobniej najbliższym biegunowi północnemu lądem. Składa się głównie z błota i moreny nagromadzonych w wyniku gwałtownej burzy.

Nasz ekspert

Adam Węgłowski

Adam Węgłowski – dziennikarz i pisarz. Były redaktor naczelny magazynu „Focus Historia”, autor artykułów m.in. do „Przekroju”, „Ciekawostek historycznych”. Wydał serię kryminałów retro o detektywie Kamilu Kordzie, a także książki popularyzujące historię, w tym „Bardzo polską historię wszystkiego” oraz „Wieki bezwstydu”. Napisał też powieść „Czas mocy” oraz audioserial grozy „Pastor” – rozgrywający się na przełomie wieków XVII i XVIII w Prusach. W swoich rodzinnych stronach, na Mazurach, autor umiejscowił także powieści „Pruski lód ” oraz „Upierz”.