Bocian czarny w Polsce gniazduje na drzewach. Spotkać go to rzadkość

Spis treści:

1. Bocian czarny w Polsce
2. Gniazdo bociana czarnego na żywo
3. Jak wygląda bocian czarny?
4. Czy bocian czarny jest pod ochroną?
5. Bocian czarny – ciekawostki

Kiedy myślimy o bocianie, najczęściej mamy przed oczami charakterystycznego białego ptaka z czerwonym dziobem. Mówi się, że przynosi szczęście i jest jednym ze zwiastunów wiosny. Jego mniej znany krewny, bocian czarny, prowadzi inne życie. Jest tajemniczy, na swój sposób elegancki i niezwykle rzadki. Gatunek ten unika ludzi i żyje w ukryciu. Dlaczego tak trudno go spotkać? To warto wiedzieć o bocianie czarnym.

Bocian czarny w Polsce

W Europie żyją dwa gatunki ptaków z rodziny bocianowatych (Ciconiidae) – bocian biały (Ciconia ciconia) i bocian czarny (Ciconia nigra). Pod względem zasiedlania i występowania bocianów czarnych jest znacznie mniej niż bocianów białych. W 2015 roku BirdLife International – międzynarodowa organizacja zajmująca się badaniami ptaków – oceniła liczebność bocianów czarnych w skali Europy na ok. 19–28 tysięcy dojrzałych osobników.

Bocian czarny w Polsce jest gatunkiem lęgowym. Jak szacował Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Biuletynie Monitoringu Przyrody 2013–2018, krajowa populacja lęgowa bociana czarnego wynosi od 1,2 do 1,9 tys. par. Z kolei krajowa populacja jego kuzyna, bociana białego, została oszacowana na ponad 50 tys. par (dane z 2015). Co ciekawe, w środowisku naturalnym oba gatunki unikają swojego towarzystwa. Są najbliżej spokrewnione, a mimo to wybierają odmienne siedliska i strategie żerowania.

W jednym z najstarszych polskich traktatów o metodach łowieckich i dawnej awifaunie Polski, „Myślistwie ptaszym” z XVI wieku, można znaleźć wzmianki o bocianie czarnym, nazywanym „hajstrą”. Według „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. S. Dubisza i E. Sobol nazwa ta pochodzi od niemieckiego słowa „heister”, które oznacza srokę. To sugeruje, że dawniej dostrzegano pewne podobieństwa między tymi ptakami.

Gniazdo bociana czarnego na żywo

Bocian czarny w Polsce zakłada gniazda na drzewach, najczęściej sędziwych. Jego typowym środowiskiem lęgowym na nizinach są kompleksy leśne, takie jak puszcze, rezerwaty przyrody czy parki krajobrazowe. Ptak ten wije gniazda na starych drzewach w sąsiedztwie rozlewisk, mokradeł, stawów rybnych, rzek, cieków wodnych czy strumieni. Do gniazdowania najczęściej wybiera drzewostany złożone z dębów, brzóz, sosen, olsz, wiązów i innych gatunków drzew. W polskich górach gniazduje na jodłach, a także bukach. W opracowaniu ornitologicznym z 1974 r. (J. Bednorza) znajduje się wzmianka o gnieździe bociana czarnego znalezionym na półce skalnej w Tatrach. To sugeruje, że i pozornie wymagające miejsca nie stanowią dla niego przeszkody w wyborze miejsca lęgowego.

Władysław Taczanowski, wybitny polski ornitolog, w swoim słynnym dziele „Ptaki krajowe” z XIX wieku napisał o bocianie czarnym, że „jest dziki i bojaźliwy, a zatem wszelkiego zbliżenia z ludźmi unika”. Obecnie gatunek ten potwierdza swoim zachowaniem to, co mówiono o nim kiedyś. W przeciwieństwie do bociana białego, który gnieździ się w pobliżu ludzi, bocian czarny jest odludkiem. W XX w. gniazdował niemal wyłącznie w rozległych lasach, wybierając obszary słabo eksplorowane przez ludzi.

W ostatnich latach zauważono jednak coś niezwykłego. Dr Grzegorz Zawadzki z Instytutu Nauk Leśnych SGGW i Komitetu Ochrony Orłów, zajmujący się także bocianem czarnym, powiedział, że „bociany czarne w ostatnich latach zbliżyły część gniazd do siedzib ludzkich. Może to być spowodowane melioracjami, spadkiem dostępności naturalnych żerowisk i korzystaniem ze sztucznych zbiorników, np. przydomowych stawów i oczek wodnych. Dodatkowo bociany opuszczają tereny zajmowane przez rosnącą populację bielika, co zmusza je do przesunięcia się w mniejsze kompleksy leśne oraz w bliższe sąsiedztwo siedzib ludzkich”.

Wieloletnie badania w Polsce, prowadzone za pomocą nadajników GPS, potwierdzają, że bocian czarny należy do migrantów dalekodystansowych. Oznacza to, że pokonuje tysiące kilometrów, opuszczając nasz kraj, by udać się na zimowiska. Wędrówkę rozpoczyna w okresie od sierpnia do września, lecąc głównie do Afryki. Niektóre osobniki zimują jednak w Azji Mniejszej oraz w południowej Europie. Powrót do Polski następuje w marcu i kwietniu. W tym czasie można obserwować ich gniazda dzięki transmisjom na profilu Komitetu Ochrony Orłów, partnera projektu, który był odpowiedzialny za przekazy na żywo.

Jak wygląda bocian czarny?

Bociany czarne nie wykazują wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samiec, jak i samica wyglądają bardzo podobnie. Ornitolodzy twierdzą, że ptaki można odróżnić jedynie podczas bezpośredniego porównania, gdy stoją obok siebie. Samiec jest zazwyczaj nieco większy od samicy. Dorosłe bociany czarne mają nie tylko intensywnie czerwony dziób i nogi, ale także połyskujące upierzenie. Pod wpływem światła zarówno na grzbiecie, jak i na skrzydłach mieni się od fioletu po niebieskość oraz metaliczną zieleń. Biała pierś i podbrzusze pomagają ptakowi pozostać niezauważonym podczas zdobywania pokarmu w wodzie.

Pod względem wyglądu bocian biały jest podobny do czarnego w tym sensie, że ma czerwone nogi i dziób, a także czarne ubarwienie na skrzydłach. To może przywodzić na myśl pewne podobieństwa. Bocian czarny wyróżnia się jednak dominujących czarnym upierzeniem, które pokrywa niemalże całe jego ciało.

Małe pisklęta w pierwszych dniach życia, przypominają puchate białe kulki, a ich dzioby są w odcieniu oliwkowym. Po kilku tygodniach u piskląt zaczynają pojawiać się czarne pióra. Po dwóch miesiącach czarna jest większość piór, a dziób i nogi u młodych ptaków stają się szarozielone. Na ciele również brakuje kontrastujących metalicznych połysków, charakterystycznych dla dojrzałych ptaków. Młode bociany upodabniają się do dorosłych osobników dopiero w trzecim roku życia. W czwartym osiągają dojrzałość płciową, co pozwala im na rozmnażanie i przystępowanie do lęgu.

Czy bocian czarny jest pod ochroną?

Bocian czarny w Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. To oznacza, że zakazane są wszelkie działania mogące mu zaszkodzić, takie jak płoszenie, zabijanie, handel, niszczenie gniazd oraz ingerencja w jego siedliska. Gatunek ten wymaga również ochrony czynnej, która polega na podejmowaniu aktywnych działań mających na celu poprawę warunków jego bytowania. Jak podaje Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian”, wokół gniazd bociana czarnego tworzy się strefy ochronne. W promieniu około 100 m obowiązuje strefa ścisłej ochrony całorocznej, w której nie prowadzi się żadnej działalności, w tym pozyskiwania drewna. W promieniu ok. 500 m ustanawia się strefę ochrony częściowej, gdzie od 15 marca do 31 sierpnia obowiązuje zakaz przebywania oraz prowadzenia prac gospodarczych.

Bocian czarny – ciekawostki

• W Polsce można spotkać minibociana czarnego – ostrygojada, jednego z rzadkich ptaków gniazdujących w naszym kraju.
• Jak podaje EURING, organizacja koordynująca europejskie programy obrączkowania ptaków, najdłużej znany nam bocian czarny przeżył 18 lat i 7 miesięcy.
• Podczas sezonu lęgowego oboje rodzice bociana czarnego biorą udział w wychowywaniu potomstwa i wysiadywaniu jaj.
• Bocian czarny odzywa się dużo rzadziej niż bocian biały. Jego klekot jest o wyższej częstotliwości.
• W 2022 roku w Nadleśnictwie Bolewice bocian czarny o imieniu Bolek samotnie odchował dwójkę piskląt. 2 lipca śledzona telemetrycznie młoda samica Skierka zostawiła go i od tego dnia do 15 sierpnia troszczył się o młode. Jego wysiłek się opłacił, bo we wrześniu wyruszyły one w swoją pierwszą wędrówkę na zimowiska.
• Oba gatunki bocianów są troskliwymi rodzicami, jednak u bocianów białych czasami zdarza się, że wyrzucają młode z gniazda, a bociany czarne je uśmiercają i zjadają. Przyczyny tych zachowań są trudne do jednoznacznego wyjaśnienia, ale mogą wynikać z różnych czynników, takich jak brak pokarmu w danym środowisku.
• Według obserwacji prowadzonych za pomocą fotopułapek i opublikowanych przez Komitet Ochrony Orłów w Polsce, bocian czarny potrafi przynieść do gniazda ponad 1 kg ryb dla piskląt. To imponujące, biorąc pod uwagę, że sam ptak waży około 3 kg, co oznacza, że transportowany pokarm stanowi aż 1/3 jego masy ciała.

Źródło: Komitet Ochrony Orłów