Bociany są w Polsce od zawsze? Naukowcy już wiedzą, kiedy pojawiły się u nas po raz pierwszy

Spis treści:

1. Bociania inwazja na Europę
2. Średniowiecze – ważna zmiana w bocianich migracjach
3. Pierwsze bociany w Polsce

Bociany białe cieszą w naszym kraju wielką sympatią i uznawane są za jeden z polskich symboli. To w Polsce gniazduje największa populacja tych wspaniałych zwierząt. Gniazda bocianów są nieodłącznym elementem wiejskiego krajobrazu. Z kolei charakterystyczny bociani klekot stanowi jeden ze zwiastunów wiosny. Czy ptaki te są w Polsce „od zawsze”?

Bociania inwazja na Europę

Dwóch niemieckich badaczy – archeolog Ulrich Schmölcke z Leibniz-Zentrum für Archäologie w Szlezwiku i ornitolog Kai-Michael Thomsen z Michael Otto Institute – postanowiło zebrać wszystkie informacje na temat najwcześniejszej bytności bocianów białych w Europie (od końca epoki lodowcowej) i tego, kiedy i gdzie się pojawiły. Była to katorżnicza praca wymagająca przenalizowania tysięcy znalezisk kości tych zwierząt rozsianych po całym kontynencie. Wnioski z tej analizy naukowcy opublikowali właśnie na łamach „Journal of Ornithology”.

Co odkryli badacze? Bociany mają bliskie relacje z ludźmi od czasów starożytnych. Jednak wiele obszarów, które dziś uważane są za typowe tereny lęgowe, dopiero niedawno stały się częścią europejskich regionów kojarzonych z ich licznym występowaniem.

– [Nasz badanie – przyp. red.] pokazuje to, że północno-wschodnia część kontynentu, charakteryzująca się obecnie wysoką gęstością zaludnienia, stała się strefą zasięgu bociana białego dopiero w stosunkowo niedawnej przeszłości – mówi Thomsen.

Na potrzeby badania obaj autorzy ocenili wcześniej opublikowane znaleziska kości ptaków w pobliżu pradziejowych lub wczesnohistorycznych osad. Jeden zestaw danych opublikowanych tylko w 1999 r. zawiera informacje o ponad 7500 stanowiskach archeologicznych ze szczątkami zwierząt od ostatniej epoki lodowcowej do wczesnego okresu nowożytnego w całej Europie.

Obaj autorzy dodali nowsze znaleziska z aktualnej literatury naukowej. – Dzięki tej obszernej bazie danych możemy przedstawić wiarygodne ustalenia dotyczące rozmieszczenia bociana białego w ciągu ostatnich tysiącleci – zapewnia Schmölcke.

Średniowiecze – ważna zmiana w bocianich migracjach

Zgodnie z obrazem wynikającym z badań naukowców, jeszcze 1500 lat temu bocian biały występował wyłącznie w południowej i zachodniej Europie, zwłaszcza na Półwyspie Iberyjskim, w regionie Górnego Renu i na południowych Bałkanach.

– Pod koniec starożytności granica występowania bociana białego pokrywała się dokładnie z zasięgiem Imperium Rzymskiego. Starożytne źródła pisane pokazują, że w tym czasie był on już ściśle związany z ludźmi w regionie Morza Śródziemnego – opowiada dr Schmölcke.

Poza granicami Imperium Rzymskiego bocian biały nie znalazł odpowiednich siedlisk. Dlaczego? Zapewne obecność człowieka pomaga mu w osiedlaniu się. Poza granicą cesarstwa gęstość zaludnienia była znacznie niższa. Było też mniej otwartych przestrzeni, ponieważ rolnictwo było mniej intensywne.

– Dopiero około 1000 lat temu zasięg bociana białego gwałtownie rozszerzył się na północny-wschód. Zbiega się to ze średniowiecznym „Landesausbau”, kiedy to wycięto wiele lasów i utworzono nowe grunty rolne – mówi Thomsen. – Najwyraźniej bocian biały jest długoterminowym beneficjentem pewnych zmian krajobrazowych spowodowanych przez człowieka – dodaje.

Pierwsze bociany w Polsce

W ten trend wpisują się bociany, który przyleciały do Polski. Według najnowszych badań ich imigracja do Polski rozpoczęła się w XIII wieku. Po dwustu latach ptaki te zadomowiły się już u nas na dobre.

Już w 1584 roku Mateusz Cygański (1535–1611) określił w jednym ze swoich dzieł bociana jako „ptaka domowego”, który „jadowite sprośne trawi robaki”. O bociany białe dbano. Były jednymi z pierwszych gatunków ptaków w Polsce, które otoczono ochroną – zajmowano się rannymi osobnikami, o czym mamy wzmianki nawet z XV wieku. Wygląda na to, że szybko nas sobie zjednały.

Źródło: Journal of Ornithology

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.