To największe organizmy na Ziemi i jedne z najstarszych. Poznaj inne intrygujące ciekawostki o grzybach

W tym artykule:

1. Grzyby – pierwsze formy życia na Ziemi
2. Ile jest grzybów na świecie?
3. Grzyby, które żywią się plastikiem
4. Największe grzyby świata
5. Grzyby drapieżne
6. Grzyby, które leczą raka – prawda czy mit?

Nie są zwierzętami, ale daleko im też do roślin. Większości kojarzą się jedynie z sezonowymi przysmakami. Należy jednak wiedzieć, że to właśnie grzyby odegrały kluczową rolę w procesie kształtowania życia na Ziemi. Gdyby nie te organizmy, jest bardzo prawdopodobne, że lądy nigdy nie zostałyby skolonizowane lub proces ten zaszedłby znacznie później.

Grzyby – pierwsze formy życia na Ziemi

Przez długi czas sądzono, że proces zasiedlania lądów rozpoczął się około 500 mln lat temu, dzięki „wspólnemu wysiłkowi” grzybów i roślin. Dziś wiemy, że kolonizacja rozpoczęła się wcześniej, niż przypuszczano. Potwierdzają to niepodważalne dowody.

W 2019 roku zespół belgijskich paleontologów odkrył na północy Kanady skamieniałości najstarszego grzyba świata. Naukowcy natrafili na to niezwykłe znalezisko w złożach łupkowych na południe od Wyspy Wiktorii (Archipelag Arktyczny). Przeprowadzone badania ujawniły, że mikroskopijne organizmy (kulki wielkości kilku mikrometrów) powstały mniej więcej miliard lat temu.

Świecące grzyby można spotkać także w Polsce. Wiemy, gdzie ich szukać

Świecące grzyby fascynują zarówno naukowców, jak i amatorów. Pewnym efektem ubocznym tego zainteresowania są mity przeplatające się z faktami. Co jest prawdą, a co nie? Oto świecące grz...

Wcześniej za najstarsze uważano skamieniałości grzybów odnalezione w Szkocji, które liczą 407 milionów lat. Odkrycie w arktycznych obszarach Kanady dowodzi, że grzyby jako pierwsze zaczęły zasiedlać ląd i przez setki milionów lat przygotowywały grunt dla ekspansji roślin. Dosłownie, bo to właśnie te organizmy zainicjowały procesy glebotwórcze, dzięki którym na Ziemi mogła pojawić się flora. W toku ewolucji ustąpiły miejsca roślinom i zeszły pod ziemię.

Ile jest grzybów na świecie?

Mimo że należą do najstarszych organizmów, wiedza naukowa na temat grzybów wciąż jest skromna. Są najbliższymi krewnymi zwierząt, ale mają też wiele cech roślin. Chociaż w latach 60. XX wieku zostały wyodrębnione do samodzielnego królestwa (Mycota, Fungi), badacze do dziś nie mają pewności, czym tak naprawdę są. Mało tego, do dziś nie wiadomo, ile gatunków grzybów występuje na naszej planecie.

Świat nauki sklasyfikował około 150 tysięcy gatunków grzybów. Około 90 tysięcy stanowią grzyby workowe. 50 tysięcy zaliczyć należy do grzybów podstawkowych. Pozostałą część stanowią tzw. grzyby niedoskonałe, które tkwią w stadium anamorfy.

Pewne jest, że pod względem mnogości gatunków, królestwo grzybów wykracza ponad 150 tysięcy poznanych. Niektórzy badacze sądzą, że na Ziemi istnieje około 5 milionów gatunków grzybów. Należy jednak podkreślić, że nie brakuje też opinii, według których ta liczba jest mocno przeszacowana.

Grzyby, które żywią się plastikiem

W tak ogromnym królestwie nie brakuje gatunków wykazujących niezwykłe właściwości. Najbardziej trujący grzyb świata, czyli muchomor sromotnikowy, zawiera niezwykle silne toksyny, które są odporne na działanie wysokiej temperatury. Z kolei okratek australijski, królujący we wszystkich zestawieniach wymieniających dziwne grzyby w Polsce, wygląda jak obca forma życia, a przy tym wydziela intensywny zapach padliny. To jednak jeszcze nic.

W XIX wieku argentyński badacz natrafił w Amazonii na gatunek, który... żywi się plastikiem! Grzyb, o którym mowa, to Pestalotiopsis microspora. Jako pierwszy sklasyfikował go Carlo Luigi Spegazzini, w 1880 roku. 131 lat później Scott Strobel z Uniwersytetu Yale odkrył niezwykłe właściwości tego gatunku. W 2011 roku profesor biochemii molekularnej udowodnił, że grzyby z gatunku Pestalotiopsis microspora mogą funkcjonować w warunkach beztlenowych i pozyskiwać węgiel z tworzyw sztucznych.

Ten niezwykły organizm wykształcił enzym, który umożliwia mu rozkładanie najróżniejszych materiałów. Od politereftalanu etylenu, surowca, z którego wytwarza się m.in. plastikowe butelki, aż po poliuretan, wykorzystywany m.in. w przemyśle tekstylnym, obuwniczym i budowlanym. Badacze nie wykluczają, że w przyszłości „plastikożerne” grzyby przyczynią się do rozwoju proekologicznych rozwiązań i pomogą uporać się z nadmierną ilością odpadów, zaśmiecających cały świat.

Największe grzyby świata

Grzyby zaczęły zasiedlać lądy jako mikroskopijne organizmy. W toku ewolucji, zwiększały swoje rozmiary. W dewonie, osiągały wysokość dochodzącą do 9 metrów. Współcześni giganci królestwa grzybów są znacznie skromniejsi.

Największym dotąd zebranym grzybem świata jest okaz wachlarzowca olbrzymiego, który w 2019 roku został znaleziony w Hiszpanii, przez kucharza Sergio Martineza Valledora. Rekordowe znalezisko ważyło 68,8 kg. Oznacza to, że grzyb był cięższy o 23 kg od poprzedniego rekordzisty.

Należy jednak podkreślić, że przez cały czas mówimy jedynie o owocnikach. Spoglądając na grzyby całościowo, należy uznać je za największe organizmy żyjące na Ziemi. Trzeba bowiem wiedzieć, że główna masa grzyba kryje się pod ziemią.

Grzybnia może zajmować setki hektarów i osiągać masę kilkuset ton. Badania naukowe dowiodły, że opieńka ciemna występująca w rejonie Blue Mountains w amerykańskim stanie Oregon zajmuje powierzchnię 8,9 kilometra kwadratowego. Żeby potwierdzić, że grzyb rzeczywiście jest jednym organizmem, badacze pobrali próbki grzybni z kilku miejsc. Następnie przeprowadzili badania genetyczne i wykonali obserwację rozrostu w warunkach laboratoryjnych.

Grzyby drapieżne

Niektóre potrafią rozkładać plastik. Istnieją też gatunki mięsożerne. Ale czy grzyby mogą być aktywnie polującymi drapieżnikami? Otóż tak. Przedstawiciele niektórych są zoofagami odżywiającymi się drobnymi bezkręgowcami. Ich ofiarą najczęściej padają nicienie, pierwotniaki, wrotki, ale także owady.

Strategie pozyskiwania pożywienia w królestwie grzybów są różne. Grzyby drapieżne łapią zdobycz przy pomocy specjalnych struktur. Najczęściej są to strzępki pokryte kleistą substancją. Takim mechanizmem dysponuje między innymi Stylopage grandis. Ze strzępek do ciała ofiary wnikają ssawki, które przy pomocy enzymów trawią jej ciało.

Istnieją także gatunki, które do łapania zdobyczy wykorzystują pierścienie krępujące. Z takiej strategii korzysta np. Dactytella bembicoides. Ze strzępek grzyba wyrastają pętle. Gdy ofiara podrażni tę strukturę, wnętrze pętli błyskawicznie pęcznieje.

Istnieją też grzyby, które ze strzępek tworzą coś w rodzaju sieci łowieckiej. Przykładem takiego organizmu jest Arthrobotrys oligosporus. Gdy ofiara osiada na sieci o drobnych i rozciągliwych oczkach, komórki tej struktury zaczynają chłonąć wodę z otoczenia i w ten sposób zwiększają swoją objętość.

Grzyby, które leczą raka – prawda czy mit?

Grzyby już w starożytności były wykorzystywane w medycynie ludowej Dalekiego Wschodu. Nie można nie wspomnieć, że to właśnie grzybom zawdzięczamy rozwój współczesnej farmakologii. Bez mikroskopijnych grzybów nazywanych pędzlakami, nie byłoby penicyliny. Czy jednak grzyby mogą być lekarstwem na raka?

Po deszczu te polskie grzyby zaczynają ze sobą rozmawiać. Używają do tego elektryczności

Kiedy spadnie deszcz, rośnie aktywność elektryczna grzybów. Naukowcy są zdania, że grzyby mogą używać impulsów elektrycznych do komunikacji.

Badania kliniczne udowadniają, że dzięki swoim właściwościom, niektóre gatunki rzeczywiście wykazują przydatność w leczeniu chorób nowotworowych. Przykładem może być grzyb reishi. Zawarte w nim polisacharydy i saponiny zmniejszają namnażanie komórek nowotworowych w zmienionych chorobowo płucach.

Korzystne właściwości w tym zakresie nie są wyłączną domeną dalekowschodnich gatunków. Badania prowadzone przez naukowców z Wydziału Nauk o Zdrowiu i Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku dowiodły, że korzeniowiec sosnowy wykazuje właściwości hamujące rozwój nowotworu jelita grubego.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.