Klimat kontra pogoda. "Deszcz minie, całoroczny mróz raczej nie"

Klimat to nie to samo, co pogoda. Pogoda to stan atmosfery w krótkim okresie; klimat to średnia warunków pogodowych w danym miejscu na przestrzeni wielu lat. Deszcz minie, a całoroczny mróz raczej nie.

Jednym z czynników wpływających na klimat jest kąt padania promieni słonecznych. W tropikach, między równoleżnikami, na 23,5° szerokości geograficznej północnej i 23,5° południowej, co najmniej raz w roku zdarza się, że w południe słońce jest w zenicie, a jego promienie padają pod kątem prostym. Skutkuje to gorącym klimatem ze stosunkowo małymi różnicami temperatur między latem i zimą.

Na terenach Arktyki i Antarktydy (odpowiednio, na północ lub południe od 66,5° szerokości geograficznej), są chwile w ciągu roku, gdy słońce góruje nad horyzontem 24 godziny na dobę (zjawisko znane jako „białe noce”) i czas, gdy nigdy nie wschodzi. Nawet w lecie jest na tyle nisko, że temperatury są niższe niż w tropikach, ale różnice między porami roku są znacznie większe niż w regionach równikowych. W wewnętrznej części Alaski odnotowano temperatury sięgające 38 stopni Celsjusza.

Dalej od równika leżą regiony o klimacie umiarkowanym. Należą do nich Stany Zjednoczone, Europa, Chiny i części Australii, Ameryki Południowej oraz Afryki Południowej. Mają cztery typowe pory roku: zimę, wiosnę, lato i jesień.

Czynniki zewnętrzne

Na klimat wpływają również wiatry, oceany i góry.

Te pierwsze sprowadzają wilgotne powietrze na ląd. Na północ i na południe od równika pasaty wieją,odpowiednio, z kierunku północno-wschodniego i południowo-wschodniego. Zbiegają się w tropikach, spiętrzając masy powietrza. To wywołuje burze, przynosi wilgotne powietrze i monsuny.

Na północ i na południe od pasatów, około 30° od równika, wiatru jest stosunkowo niewiele i dlatego mało wilgoci z oceanów dostaję się w głąb lądu. Ponadto, suche powietrze opada bliżej ziemi, w międzyczasie ogrzewając się. To dlatego wiele z największych regionów pustynnych świata – Sahara, Arabia Saudyjska, Iran, Irak i kawałki Meksyku - leży na tej samej szerokości geograficznej. Podobny zespół pustyń znaleźć można na południu Australii, Ameryki Południowej i na południu Afryki.

Kiedy wiatr napotyka pasmo górskie, wznosi się wyżej. To chłodzi powietrze, co powoduje skraplanie się wilgoci, tworząc chmury i w efekcie opady deszczu. W ten sposób na nawietrznej stronie gór powstaje mokry klimat, a na zawietrznej spotyka się suchy „cień opadowy”.

Oceany zapewniają wilgoć, bez której nie powstałyby burze. Równoważą również temperaturę w regionach przybrzeżnych, niezależnie od szerokości geograficznej.

Strefy klimatyczne

Na początku XX wieku klimatolog Wladimir Köppen podzielił świat na pięć głównych stref klimatycznych.

Mokre, tropikalne klimaty są gorące i wilgotne. Stepy i pustynie są suche, z dużymi wahaniami temperatury. Liczne jeziora, rzeki lub pobliskie oceany dają wilgotnym klimatom średnich szerokości chłodne i wilgotne zimy, ale też gorące i suche lata. Niektóre z tych klimatów są również nazywane śródziemnomorskimi. Klimaty kontynentalne występują w centrach dużych kontynentów.

Pasma górskie (lub sama ich bliskość) blokują źródła wilgoci, tworząc suche regiony o dużych sezonowych wahaniach temperatury. Duża część południowej Kanady, Rosji i części Azji Środkowej należą do tej kategorii. Zimne lub polarne klimaty dopełniają listę Köppena. Szósty obszar, klimaty wysokogórskie, został dodany do systemu klasyfikacji później.