Klimat okołobiegunowy – czym się charakteryzuje i w jakich krajach panuje?
Długie zimy z najniższymi na Ziemi temperaturami powietrza, ograniczające się głównie do śniegu niskie opady atmosferyczne i wysokie amplitudy temperatur w niektórych rejonach – oto najkrótsza charakterystyka strefy klimatów okołobiegunowych. Panujące tam ekstremalne warunki ukształtowały się w następstwie występujących różnic w warunkach oświetlenia w trakcie dnia polarnego i nocy polarnej. Jakimi cechami charakteryzuje się klimat okołobiegunowy? Jakie rodzaje klimatu występują w tej strefie i jaki jest jej zasięg? Na każde z tych pytań odpowiadamy poniżej.
W tym artykule:
- Czym jest klimat okołobiegunowy?
- Jakie są cechy klimatu okołobiegunowego?
- Rodzaje klimatu okołobiegunowego
- Gdzie jest klimat okołobiegunowy?
- Fauna i flora strefy okołobiegunowej
Klimat na Ziemi jest kształtowany przez liczne czynniki strefowe i astrefowe. W niektórych miejscach na naszej planecie panują wyjątkowo trudne lub wręcz ekstremalne warunki. Takie stwarza choćby klimat równikowy, dla którego charakterystyczna wysoka średnia temperatura i duża wilgotność powietrza, i klimat zwrotnikowy, w strefie którego odnotowywane są najwyższe temperatury.
Jeżeli mowa o klimatycznym ekstremum, nie można pominąć strefy okołobiegunowej. To właśnie tam ziemia skuta jest lodem, a temperatura powietrza osiąga najniższe wartości. W porównaniu z tymi warunkami, nawet najsurowsze zimy, jakie czasami zapewnia strefa umiarkowana, wydają się być łagodne.
Czym jest klimat okołobiegunowy?
Klimat okołobiegunowy to piąta i ostatnia główna strefa klimatyczna w klasyfikacji Wincentego Okołowicza. Występuje na półkuli północnej i południowej, obejmując obszary za kołami podbiegunowymi. Zewnętrzne granice tych pasów są wyznaczone przez izotermę najcieplejszego miesiąca 10 stopni Celsjusza.
Na obu półkulach strefa okołobiegunowa sąsiaduje (po stronie południowej na północy i odwrotnie na południu) ze strefą klimatów umiarkowanych. Rozpiętość warunków pogodowych jest tam nieznaczna, dlatego w całej strefie wyróżnia się tylko dwa typy klimatów (zgodnie z klasyfikacją Wincentego Okołowicza).
Jakie są cechy klimatu okołobiegunowego?
W strefie okołobiegunowej występują szczególne warunki oświetlenia, związane z małym dopływem energii pochodzącej z promieniowania słonecznego. To sprawia, że występuje tam ujemny bilans energetyczny, kształtujący się na poziomie minus 200 W/m kw.
Zwierzęta Antarktydy - jakie gatunki tam żyją?
Antarktyda - najdalej wysunięty na południe kontynent - to jedno z najbardziej tajemniczych miejsc na Ziemi. Południowy biegun zimna jest jedynym kontynentem nieeksploatowanym gospodarczo i niez...
Zimą panują tam ekstremalne warunki. Najniższe temperatury są odnotowywane w trakcie trwania nocy polarnej. Wówczas termometr może wskazać minus 80 stopni Celsjusza, a nawet mniej (rekord zimna, zarejestrowany na lodowej wyżynie Antarktydy Wschodniej, to minus 98 stopni Celsjusza) . Lato jest chłodne i trwa krótko. Temperatura w najcieplejszym miesiącu dochodzi do 10 stopni Celsjusza, ale dotyczy to wyłącznie strefy subpolarnej.
Skoro mowa o porach roku, w strefie klimatów okołobiegunowych są one wyznaczane na podstawie długości dnia i nocy, która wynosi od jednej doby (na kole podbiegunowym) do ok. sześciu miesięcy (na biegunie). W trakcie trwania nocy polarnej powierzchnia ziemi ulega znacznemu ochłodzeniu, gdy następuje dzień polarny ogrzewa się tylko nieznacznie, co wynika z niskiego położenia Słońca nad horyzontem. To wszystko przekłada się na małe dobowe amplitudy temperatury powietrza i znacznie większe roczne wahania.
Opady są niskie i ograniczają się niemal wyłącznie do postaci śniegu. W konsekwencji, w strefie okołobiegunowej śnieg łatwo zmienia się w lód, co po pewnym czasie prowadzi do powstania lądolodów (Arktyka i Antarktyka).
Wymieniając charakterystyczne cechy klimatu okołobiegunowego, nie można pominąć silnych, porywistych wiatrów. W niektórych miejscach ruchy powietrza osiągają prędkość dochodzącą do 300 km/godz.
Rodzaje klimatu okołobiegunowego
Strefa okołobiegunowa obejmuje dwa typy klimatów:
- klimat subpolarny, nazywany też podbiegunowym,
- klimat polarny, nazywany też biegunowym.
W obu przypadkach opady są niskie przez cały rok. Także zjawisko dnia i nocy polarnej jest wspólne dla obu rodzajów klimatów. Na tym jednak kończą się cechy wspólne, bo mimo że w strefie subpolarnej i polarnej panują wyjątkowo trudne warunki, to należy tu mówić o pewnej rozpiętości zjawisk pogodowych.
W obszarach, na których panuje klimat subpolarny występują duże różnice temperatur między zimą a latem. O ile średnia roczna temperatura nie przekracza tam 0 stopni Celsjusza, to w najcieplejszym miesiącu może dochodzić do ok. 10 stopni Celsjusza. Wynika to z faktu, że latem przeważają tam umiarkowane masy powietrza, natomiast zimą dominują masy arktyczne i antarktyczne.
Warunki terenowe i klimatyczne, które panują w tej strefie, sprzyjają powstawaniu powstawaniu lodowców. Granica wiecznego śniegu jest położona nisko – przebiega na wysokości 700-1400 m n.p.m. Opady śniegu osiągają wysokość do 300 mm.
Najsurowsze warunki klimatyczne na Ziemi panują w strefie klimatu polarnego. Podobnie jak w strefie subpolarnej, klimatyczne lato jest tam zjawiskiem całkowicie nieznanym. Na półkuli południowej przeciętna zimowa temperatura to minus 70 stopni Celsjusza. W lecie jest nieznacznie cieplej, a raczej mniej mroźno, bo słupek rtęci wskazuje wówczas od minus 30 do minus 50 stopni Celsjusza. Silny, porywisty wiatr nie jest tam zjawiskiem niezwykłym, a okresowo zdarzają się też burze śnieżne.
Na półkuli północnej warunki w strefie polarnej są bardziej zróżnicowane i zależą przede wszystkim od szerokości geograficznej i odległości dzielącej dany obszar od dużych zbiorników wodnych. Najniższe temperatury dochodzą tam do minus 70 stopni Celsjusza.
To miasto na Alasce właśnie pożegnało słońce na dwa miesiące
Po czwartkowym zachodzie słońca mieszkańcy Utqiagvik, jak obecnie w języku inupiak nazywa się dawne Barrow, światło dnia ujrzą ponownie za 60 dni. Znajdujące się za kołem podbiegunowym m...
W całej strefie polarnej nie występują opady deszczu, a roczna amplituda temperatury powietrza może kształtuje się na poziomie kilkudziesięciu stopni Celsjusza. Opady śniegu osiągają wysokość do 250 mm.
Gdzie jest klimat okołobiegunowy?
Strefa klimatu okołobiegunowego obejmuje północne i południowe krańce globu. Obszary półkuli północnej, dla których charakterystyczny jest klimat subpolarny, to:
Na półkuli południowej występuje na subantarktyce, czyli w regionie morskim, w którym występują nieliczne wyspy południowego Oceanu Spokojnego, Indyjskiego i Atlantyckiego.
Obszary, na których występuje klimat polarny, to:
- Antarktyda,
- Grenlandia,
- Arktyka,
- północne krańce Syberii.
Fauna i flora strefy okołobiegunowej
Surowe warunki i inne unikatowe cechy klimatu okołobiegunowego nie pozostają bez wpływu na świat flory i fauny. W obrębie tych obszarów należy rozróżniać dwie strefy krajobrazowe: tundry i lasotundry (charakterystyczne dla klimatu subpolarnego) oraz pustynie lodowe (typowe dla klimatu polarnego).
Na półkuli północnej tundra rozciąga się na północny Europy, Azji, Ameryki Północnej, w południowych obszarach Grenlandii i wyspach położonych za kołem podbiegunowym. Zasięg występowania tej strefy na półkuli południowej jest wyraźnie mniejszy i obejmuje wyspy antarktyczne, południową część Ziemi Ognistej i zachodnie obszary Ziemi Grahama.
W północnej części tundry znaczną powierzchnię zajmują obszary, na których nie występuje szata roślinna. Roślinność wykształca się dopiero w niższych partiach, zwłaszcza w obniżeniach terenu, u podnóża łagodnych stoków i w dolinach. Na wyżej położonych obszarach występują niemal wyłącznie mchy i porosty.
Na terenach, w których występuje szata roślinna, dominują obszary bezleśne. Na pokrywę składają się przede wszystkim mchy, porosty, turzyce, trawy, zioła i krzewiki, głównie gatunki wieloletnie lub długowieczne.
Żyją z reniferami w mongolskiej tajdze. Zobacz unikatowe zdjęcia ostatnich nomadów
Od tysięcy lat ich codzienna egzystencja skupia się wokół hodowli reniferów. To niesamowite, że ich kultura nadal trwa.
Strefa lasotundry, występująca na południu tundry, stanowi formację przejściową przed tajgą. Oprócz gatunków typowych dla tundry, występują tam karłowate lasy tworzone przez świerki, brzozy i osiki. Charakterystyczne są też lasy modrzewiowe i brzozowe.
Jeżeli chodzi o świat fauny, dominują tam ssaki, roślinożerne i mięsożerne. W strefie subpolarnej można też spotkać liczne ptaki, ale większość to gatunki przelotne.
Pustynie lodowe strefy polarnej są skute trwałą pokrywą lodową, co uniemożliwia rozwój szaty roślinnej. Na nielicznych powierzchniach wolnych od lodu pojawiają się mchy, porosty i nieliczne rośliny poduszkowate i płożące, jednak nie tworzą one zwartej pokrywy. Dominującymi zwierzętami są płetwonogi i ptaki. Na półkuli południowej, gdzie wiatry osiągają największą siłę, spotyka się przede wszystkim nieloty.
Nasz ekspert
Artur Białek
Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.