Latimeria to żywa skamieniałość. Miała wyginąć z dinozaurami, a zaskoczyła nurków

Spis treści:

1. Ryba latimeria jednak żyje. Skąd to wiemy?
2. Latimeria – żywa skamieniałość
3. Latimeria w kulturze i ochronie przyrody
4. Jakie znamy żywe skamieniałości?

Ryba latimeria jest znana jako żywa skamieniałość. Ten intrygujący termin jest zarezerwowany dla wyjątkowych gatunków, które przetrwały miliony lat w niemal niezmienionej formie. Stanowią tym samym żywy dowód dawno minionych epok geologicznych. Łączy je to, że mają cechy charakterystyczne dla swoich wymarłych przodków, a ich ewolucja przebiegała wyjątkowo wolno. Właśnie to pozwoliło im zachować pierwotny wygląd i budowę ciała. Co ważne, żywymi skamieniałościami są nie tylko zwierzęta morskie.

Latimeria, należąca do rzędu celakantokształtnych (Coelacanthiformes), była uważana za wymarłą od około 66 milionów lat, aż do jej ponownego odkrycia w 1938 roku u wybrzeży Afryki Południowej. To niezwykłe znalezisko zrewolucjonizowało wiedzę o biologii ewolucyjnej, gdyż pokazało, że w morskich głębinach mogą przetrwać organizmy o cechach charakterystycznych dla dawno wymarłych grup zwierząt.

Ryba latimeria jednak żyje. Skąd to wiemy?

Niecodziennie w sieci łapią się żywe skamieniałości. Ale w 1938 r. tak się właśnie zdarzyło. Do Marjorie Courtenay-Latimer – kustosz muzeum miejskiego w południowoafrykańskim East London – dotarło dziwne stworzenie, które zaplątało się w sieci: półtorametrowe, o grubych łuskach, niezwykłych płetwach i trójdzielnym ogonie. Chociaż zrazu o tym nie wiedziała, pani Courtenay-Latimer odkryła żyjącego przedstawiciela grupy ryb trzonopłetwych (dziś nazywanych celakantokształtnymi), uważanej za wymarłą w okresie kredowym. Gatunek jakimś cudem przeżył swoich prehistorycznych krewniaków w głębinach oceanu.

Od tamtego przypadkowego odkrycia osobniki tego gatunku, nazwanego Latimeria chalumnae, znajdowano wielokrotnie w różnych zakątkach Oceanu Indyjskiego. Nikt nie wie, ile latimerii żyje dziś na świecie. Może być ich ledwie tysiąc, a może 10 tys. Ponieważ zamieszkują głębiny, z reguły widywane i fotografowane są jedynie przez pojazdy podwodne. Nurkowie po raz pierwszy zrobili zdjęcia tych ryb w 2000 r. W styczniu i lutym 2010 r. specjalna ekipa nurków głębinowych podjęła wyprawę mającą na celu obfotografowanie populacji z zatoki Sodwana u brzegów Afryki Południowej.

Latimeria – żywa skamieniałość

Latimeria charakteryzuje się m.in. płetwami przypominającymi prymitywne kończyny, co sugeruje pokrewieństwo z rybami, które były przodkami pierwszych czworonogów. Latimerie są więc kluczowym elementem w badaniach nad przejściem organizmów wodnych do życia na lądzie. Ich płetwy przypominają struktury kończyn czworonogów, a układ ich mięśni i kości wskazuje na ewolucyjną drogę do bardziej zaawansowanych form poruszania się.

Obecnie znane są dwa gatunki: latimeria afrykańska (Latimeria chalumnae) oraz latimeria indonezyjska (Latimeria menadoensis), które zamieszkują głębokie wody Oceanu Indyjskiego. Te ryby są również cenne dla naukowców badających ewolucję kręgowców, ponieważ zachowały wiele cech pierwotnych, takich jak specyficzna budowa czaszki i mechanizm poruszania się płetw, które umożliwiają im powolne „chodzenie” po dnie morskim. Ich odkrycie było jak otwarcie okna do pradziejów życia na Ziemi. Same latimerie są dziś symbolem tajemnic, jakie kryją morskie głębiny.

Nie tylko latimerie zaskakują biologów, niektóre ciekawostki o rybach szokują nawet biologów.

Latimeria w kulturze i ochronie przyrody

Ze względu na swoje unikatowe cechy latimerie stały się symbolem wytrwałości i tajemnicy ewolucji. Są jednak również zagrożone wyginięciem. Ich niska liczebność oraz fakt, że są często łowione jako „przypadkowy połów”, sprawiają, że oba gatunki latimerii znajdują się na liście gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN).

Rządy Indonezji i kilku państw afrykańskich objęły je ochroną, a badacze współpracują z lokalnymi społecznościami, aby ograniczyć przypadkowe połowy. Latimerie są także przedmiotem intensywnych badań genetycznych, które mogą ujawnić więcej informacji na temat ich ewolucyjnego dziedzictwa.

Jakie znamy żywe skamieniałości?

Organizmy nazywane żywymi skamieniałościami występują zarówno w środowiskach wodnych, jak i lądowych. Oto kilka przykładów spoza świata mórz:

• Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba). Jedyna współczesna roślina z klasy Ginkgoopsida, której zapis kopalny sięga ponad 200 milionów lat. Miłorząb jest często sadzony w parkach, a jego liście są symbolem długowieczności i zdrowia w kulturze chińskiej.
• Wolemia szlachetna (Wollemia nobilis). Gatunek drzewa odkryty w 1994 roku w Australii, wcześniej znany tylko z zapisów kopalnych sprzed 200 milionów lat.
• Hatteria (Sphenodon). Gad występujący na Nowej Zelandii, reprezentujący prymitywną grupę gadów – sfenodontów – które były powszechne około 200 milionów lat temu. Hatteria zachowała cechy, jak wolny metabolizm, który pozwala jej żyć nawet 100 lat.
• Żółw słoniowy (Geochelone). Przedstawiciele tej grupy gadów pojawili się około 250 milionów lat temu. Żółwie, takie jak te z Galapagos, zachowały wiele prymitywnych cech swojej grupy.

Źródło: National Geographic Polska