Matamata to jeden z najdziwniejszych żółwi. Wygląda jak prehistoryczny potwór
Matamata to bez wątpienia jeden z najdziwniejszych gadów. Osobliwy wygląd tego żółwia sprawia, że nie sposób pomylić go z innym gatunkiem. Wydaje się być bardziej pierwotny od swoich kuzynów. Jak wygląda żółw matamata? Gdzie występuje i czym się żywi? Na te i inne pytania dopowiadamy poniżej.
Spis treści:
Żółwie to doprawdy fascynujące zwierzęta. Pojawiły się na Ziemi ok. 255 mln lat temu. Nic więc dziwnego, że nawet współczesne gatunki przypominają prehistoryczne potwory. W tym rozbudowanym rzędzie szczególnie wyróżnia się żółw matamata. Południowoamerykański gad nie przypomina żadnego ze swoich krewniaków.
Czym jest matamata?
Matamata jest zaliczany do podrzędu żółwi bokoszyjnych. Charakterystyczne dla niego jest boczne wygięcie kręgosłupa na odcinku szyjnym, obecność płytki intergularnej i brak kości kwadratowo-jarzmowej. Przedstawiciele tego gatunku chowają głowę do pancerza, zginając szyję w bok w płaszczyźnie poziomej. Jest to możliwe dzięki poprzecznym wyrostkom na kręgach szyjnych, które nie występują u gatunków zaliczanych do żółwi skrytoszyjnych.
Gdzie występuje matamata?
Przedstawiciele tego gatunku zamieszkują Amerykę Południową. Żółwie matamata występują licznie na terenach Kolumbii, Gujany, Gujany Francuskiej, Wenezueli, Ekwadoru, Brazylii, Boliwii i Peru. Te charakterystyczne gady można też spotkać na wyspie Trynidad. Gatunek zasiedla znaczną cześć nizinnego systemu rzecznego Amazonki i Orinoko, a w Gujanie – środkowe i górne odcinki Essequibo.
Środowisko życia
Żółwie matamata są spotykane zarówno na terenach gęsto zalesionych, jak i w rzekach powiązanych z sawannami. Te charakterystyczne gady preferują zatoczki o powolnym przepływie wody, starorzecza i spokojne rozlewiska. Najlepiej czują się w wodach zamulonych, z dużą ilością naniesionego materiału.
Jak wygląda żółw matamata?
Matamata jest w rzędzie żółwi tym, czym rekin wielkogębowy jest wśród ryb chrzęstnoszkieletowych – prawdziwą osobliwością, której nie da się pomylić z żadnym innym gatunkiem.
Rozmiary i masa
Matamata należy do największych przedstawicieli rodziny matamatowatych. U dojrzałych samców, karapaks mierzy około 40 cm długości. Samice są większe. Średnio osiągają 44 cm długości. Największe osiągają ponad 46 cm długości.
Średnia masa przedstawicieli tego gatunku przekracza 11 kg. Najcięższa poznana samica ważyła 17,7 kg.
Karapaks i plastron
Ma szeroki, niski pancerz (karapaks) o zaokrąglonym kształcie, którego powierzchnia jest szorstka i urzeźbiona. Zdobią go trzy stożkowate kile, osiągające szczyt na linii płytek wertebralnych lub kostalnych. Brzeg karapaksu ma ząbkowany lub pofalowany kształt, który jest najsilniej zarysowany w tylnej części pancerza.
Kolor tej części skorupy jest zmienny. U dojrzałych osobników przybiera ciemnobrązową barwę, która z wiekiem staje się niemal czarna. Z kolei u młodych żółwi karapaks jest jasnobrązowy. Plastron ma kolor brązowy lub ciemnobrązowy, a na jego powierzchni widoczne są jasnoczerwone lub ciemne plamki.
Szyja i głowa
Najbardziej charakterystycznymi częściami ciała żółwia matamata są jego głowa i szyja. Płaski, trójkątny łeb jest niezwykle szeroki. Nozdrza znajdują się na szczycie trąbkowatego nosa. Małe oczy, za którymi znajduje się szeroki płat skóry, są umieszczone w przedniej części. Otwór gębowy jest nienaturalnie szeroki. Całą głowę i długą, grubą i silnie umięśnioną szyję pokrywają liczne fałdy skórne, które wraz z guzkowatymi wyroślami decydują o nietypowym wyglądzie tego gatunku.
Odmiany żółwia matamata
Naukowcy przez długi czas sądzili, że w obrębie rodzaju Chelus występuje tylko jeden gatunek. Jednak w 1966 roku zauważono, że żółwie występujące w basenie Amazonki różnią się od osobników z Orinoko. Te pierwsze mają wydłużony lub nawet zwężony karapaks i dwa ciemne paski biegnące po spodniej części szyi, które jaśnieją pod żuchwą. Z kolei żółwie pochodzące z Orinoko mają owalną lub jajowatą skorupę, a na spodniej części szyi nie występuje u nich ciemny wzór.
Kilka lat temu zespół naukowców z Senckenberg Naturhistorische Sammlungen Dresden wykonał badania genetyczne okazów pozyskanych z obu obszarów. Okazało się, że zwierzęta są zróżnicowane nie tylko pod względem morfologicznym, ale także genetycznym. Na tej podstawie wyróżniono dwa gatunki w obrębie rodzaju Chelus – Chelus fimbriata (występujący w dorzeczu Amazonki) i Chelus orinocensis (zamieszkujący dorzecze Orinoko, Rio Negro i Essequibo).
Tryb życia żółwia matamata
Mimo że matamata jest gatunkiem wybitnie wodnym, jest raczej słabym pływakiem. Z tego względu, żółwie unikają prądu rzecznego, chroniąc się pod zanurzonymi w wodzie kłodami i gałęziami. Są aktywne nocą.
Samice składają od 12 do 28 jaj, najczęściej od października do grudnia. Okres inkubacji trwa długo. Przy temperaturze od 28 do 30 stopni Celsjusza, młode lęgną się dopiero po około 200 dniach.
Co je matamata?
Matamata jest drapieżnikiem, a jego osobliwy żółwia nie jest dziełem przypadku. Dzięki swoim charakterystycznym cechom, gad doskonale maskuje się w swoim środowisku. Siadając na dnie, upodabnia się do porośniętego glonami kamienia. Długa szyja i płaska głowa wyglądają jak gałąź. To usypia czujność potencjalnej ofiary, dzięki czemu zwierzę może skutecznie polować z zasadzki.
Matamata gustuje przede wszystkim w małych rybach. Nie gardzi też niewielkimi płazami i gadami. Tylko czasami udaje się mu upolować nieco większą zdobycz – ssaka lub ptaka.
Jak poluje matamata?
Żółw matamata osiada na dnie i cierpliwie czeka, aż ofiara znajdzie się w jego zasięgu. Poluje w warunkach ograniczonej lub wręcz zerowej widoczności. W jaki sposób namierza zdobycz? Dzięki charakterystycznym wyrostkom na szyi i głowie. Są one silnie unerwione, więc jest prawdopodobne, że pozwalają zwierzęciu rejestrować wszelkie pojawiające się w wodzie zakłócenia. Także błony bębenkowe żółwia wykazują dużą wrażliwość na wibracje.
Gdy zdobycz jest wystarczająco blisko, żółw szeroko otwiera swoją wielką paszczę. Zasysa wówczas wodę, a wraz z nią – także ofiarę, która nie ma już szans na wydostanie się z pułapki.
Nasz autor
Artur Białek
Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.