Motyl monarcha: ten symbol Kanady jest na liście gatunków zagrożonych.

Charakterystyka motyla monarchy

Danaus plexippus czyli motyl monarcha – jak ochrzcił go słynny szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, na cześć angielskiego króla Wilhelma III – to przedstawiciel rodziny nymphalidae (rusałkowate, południcowate, południce, perłowce). Występuje w obu Amerykach – na obszarze od Kanady po Argentynę, na Hawajach, a także w Australii, Europie i w Indonezji. Jednak najbardziej danaus plexippus kojarzony jest z Kanadą, przez niektórych uważany nawet za jej symbol. Motyl monarcha nazywany jest również danaidem wędrownym.

Monarcha to motyl o jednolitym, łatwo rozpoznawalnym pomarańczowo-czarnym ubarwieniu skrzydeł, co jest charakterystyczne dla gatunków motyli o dużym zasięgu występowania. Rozpiętość skrzydeł monarchy wynosi maksymalnie nawet 10 centymetrów, a długość od głowy do końca odwłoka trzy centymetry. Długość życia motyla monarchy to trzy-cztery tygodnie, a w przypadku pokolenia zimującego, do ośmiu miesięcy.

Zaloty motyla monarchy odbywają się w dwóch etapach. Pierwszy to faza powietrzna – samiec motyla monarchy goni samicę i ściąga na ziemię, natomiast w fazie ziemnej samiec i samica złączone ze sobą kopulują przez około 60 minut.

Samice Danaus plexippus składają jaja na roślinach – głównie z rodziny trojeściowatych, których to liście stanowią pożywienie dla larw motyla monarchy. Z jaj wykluwają się właśnie larwy, które potem zamieniają się w poczwarki, aby następnie stać się dorosłym motylem. Pełną dojrzałość reprodukcyjną monarcha osiąga po trzech dniach.

Zimowiska monarchy znajdują się w Kaliforni i Meksyku. Kiedy przychodzi wiosna, danaus plexippus budzą się z zimowego snu, kopulują na terenach zimowisk, a następnie wyruszają w drogę na północ.

Motyl monarcha: migracja

Rokrocznie motyle monarchy pokonują kilka tysięcy kilometrów, z Kanady i północy Stanów Zjednoczonych do swych meksykańskich i kalifornijskich zimowisk. Jest to najdłuższa na Ziemi tego typu migracja. Właśnie masowe wędrówki motyla monarchy czynią go tak popularnym i ciekawym owadem. Przez lata motyle danaus plexippus stanowiły nie lada zagadkę dla naukowców.

A wszystko zaczęło się od pewnego małżeństwa naukowców z Kanady. Fred i Norah Urquhartowie poświęcili całe życie na obserwację i badania motyli monarchów. Nurtowało ich pytanie, dokąd odlatują te niezwykłe owady. Przez lata oznaczali złapane motyle naklejkami ze swoim adresem, aby można było wytyczyć trasę lotu motyli monarchów. Dzięki żmudnym obserwacjom i pomocy rzeszy innych naukowców, po 30 latach, w 1975 roku Urquarthowie zlokalizowali miejsca zimowania danaus plexippus na niektórych wulkanicznych górach niedaleko pasma Sierra Madre. To odkrycie otworzyło drzwi do kolejnych badań nad motylem monarchą.

Naukowcy zaczęli się bowiem zastanawiać, jak ważący niespełna pół grama motyl, którego życie trwa jedynie około miesiąca, jest w stanie przetrwać tak daleką podróż, podczas której dziennie pokonuje aż 130 kilometrów. Istnieje kilka hipotez na ten temat. Jedna z nich jest taka, że żaden motyl monarcha nie przeżywa całej trasy lotu, a w trakcie wędrówki pojawia się kilka nowych pokoleń, które są wyposażone w pamięć gatunkową o trasie przelotu. Z kolei inna hipoteza zakłada, że danaus plexippus w ogóle nie rozmnażają się podczas wędrówki, co pozwala im zaoszczędzić energię potrzebną do przelotu i przetrwania zimy. Motyl monarcha podczas wędrówki w ogóle się nie odżywia. Czerpie energię z zapasów zgromadzonych w ciele tłuszczowym znajdującym się w odwłoku. Badaczy interesuje również nawigacja stosowana przez motyla monarchę. Okazuje się, że podczas dalekich migracji bardzo ważną rolę pełnią czułki i.. kompas.

Przedstawiciele danaus plexippus do nawigacji wykorzystują pozycję słońca. Naukowcy odkryli, że motyl monarcha pozbawiony czułek traci orientację w terenie. Z kolei jeśli pomaluje mu się czułki na czarno, zbacza z kursu, bo nie jest w stanie zsynchronizować się ze słońcem. Stąd wniosek, że to właśnie w czułkach znajduje się zegar dobowy motyla monarchy. Oprócz tego danaus plexippus posiada tak zwany zmysł magnetyczny (magnetorecepcja). Oznacza to, iż motyl monarcha wyposażony jest w specjalne białka, które umożliwiają mu wykrywanie pola magnetycznego ziemi.

Motyl monarcha w Polsce

Motyl monarcha nie jest gatunkiem występującym w Polsce naturalnie. Zdarzały się pojedyncze przypadki natrafienia na danaus plexippus, jednak najprawdopodobniej osobniki te pochodziły z zamkniętych hodowli.

Monarcha gatunkiem zagrożonym

Motyl monarcha jest gatunkiem zagrożonym. W ciągu kilkunastu lat populacja danaus plexippus zmalała w drastycznym stopniu. Ocenia się, że do głównych przyczyn tego niepokojącego zjawiska zaliczyć można stosowanie w rolnictwie herbicydów, które uniemożliwiają rozwój trojeści, na których monarchy składają jaja.

Kolejną przyczyną zmniejszania populacji motyla monarchy jest nielegalny wyrąb lasów meksykańskich. Ten proceder udało się w znacznym stopniu zahamować, przekonując mieszkańców chronionych obszarów, że motyle monarchy, stanowiący ogromną atrakcję turystyczną, przynosi im więcej korzyści, aniżeli drzewo, które ścinają. Istnieje wiele inicjatyw i projektów mających na celu ochronę gatunku motyla monarchy.

Jest on, na przykład, jako jedyny owad, objęty ochroną w ramach Konwencji Bońskiej czyli konwencji o ochronie wędrownych gatunków zwierząt. Mieszkańcy terenów odwiedzanych przez motyla monarchę zachęcani są do sadzenia niezbędnych mu do życia roślin. Tworzone są specjalne stacje (monarch waystation) zapewniające motylom monarchom zasoby niezbędne do przeżycia. Mimo to wciąż istnieje obawa, że wyjątkowe zjawisko migracji danaus plexippus zaniknie.

Motyl monarcha: ciekawostki

Larwy motyla monarchy nie bez powodu odżywiają się liśćmi roślin trojeściowatych. Owady te stosują nierzadki w przyrodzie fortel. Niektóre rośliny trojeściowate zawierają bowiem substancje trujące, które odkładają się w powłokach larw monarchy, co sprawia, że gąsienice stają się trujące dla drapieżników.
Również wyraziste ubarwienie motyla monarchy jest dla potencjalnego napastnika wyraźnym sygnałem – “nie jedz mnie, jestem trujący”
Motyl monarcha zimuje w lasach Meksyku na różnych gatunkach drzew. Występuje tam tak licznie, że las zmienia kolor z zielonego na pomarańczowy, a gałęzie drzew czasem łamią się pod wpływem ciężaru motyli monarchów, w wyniku czego drzewa z czasem obumierają.
Oprócz typowego, pomarańczowo-brunatnego motyla monarchy istnieje również biały przedstawiciel tego niezwykłego gatunku. Jest on jednak bardzo rzadko spotykany. Występuje między innymi w Australii, Indonezji, czy Stanach Zjednoczonych.