Oceany na Ziemi są ogromne i w dużej części niezbadane. Co kryje się w ich głębinach?

W tym artykule:

1. Ile oceanów jest na Ziemi?
2. Ocean Spokojny
3. Ocean Atlantycki
4. Ocean Indyjski
5. Ocean Arktyczny
6. Ocean Południowy
7. Oceny w historii - co było wcześniej?
8. Który ocean jest najmłodszy?
9. Nad którym oceanem leży najwięcej krajów?
10. Jaka jest głębokość oceanu?

Czy wiesz, że oceany, czyli podstawowy składnik ziemskiej hydrosfery, pokrywają prawie 71 proc. powierzchni naszej planety? Wszystkie oceany na świecie zajmują obszar 361 milionów kilometrów kwadratowych. Łączna objętość wód oceanicznych przekracza 1370 milionów kilometrów sześciennych.

To niezwykłe środowisko wciąż skrywa przed naukowcami wiele tajemnic. Wystarczy powiedzieć, że więcej osób spacerowało po powierzchni Księżyca niż odwiedziło najniżej położony punkt poniżej poziomu morza. Być morze nigdy nie uda nam się zgłębić wszystkich tajemnic, jakie skrywa to niezwykłe środowisko, ale to właśnie ta aura tajemniczości czyni je tak bardzo fascynującym.

Ile oceanów jest na Ziemi?

Odpowiedź na postawione wyżej pytanie wydaje się być banalnie prosta. W praktyce wskazanie poprawnej liczby oceanów na Ziemi może stwarzać pewne trudności, zwłaszcza osobom, które skończyły edukację przed 2000 rokiem. Do tego czasu większość klasyfikacji wskazywała na trzy oceany: Spokojny, Atlantycki i Indyjski. Niektóre wskazywały też na czwarty ocean: Arktyczny. Obecnie Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna (IHO) wyróżnia 5 oceanów:

„Punkt Nemo” na Oceanie Spokojnym to wyjątkowe cmentarzysko statków kosmicznych i satelitów

Jest takie miejsce na Ziemi, do którego najbliżej jest z pokładu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej przemieszczającej się około 400 km nad powierzchnią planety. To miejsce nosi nazwę Point ...

1. Spokojny, czyli Pacyfik,
2. Atlantycki,
3. Indyjski,
4. Arktyczny,
5. Południowy.

Taką samą klasyfikację przyjęła Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP. Trzy (albo cztery) vs pięć – czy od 2000 roku przybyło oceanów na naszej planecie? Oczywiście, że nie. Na podstawie uaktualnionych danych hydrograficznych naukowcy z IHO zadecydowali, że w istniejących zbiornikach wodnych należy wyróżnić jeszcze jeden ocean, którego granice wyznacza Arktyczny Prąd Okołobiegunowy.

To jeszcze nie koniec zamieszania w tej kwestii, bo osoba, która zapytana o liczbę oceanów udzieli odpowiedzi „jeden”, tak naprawdę nie popełni błędu. Wynika to z faktu, że wszystkie oceany na świecie są ze sobą połączone, a umowne granice między nimi są wyznaczane z uwzględnieniem naturalnych kryteriów: kontynentów, cieśnin czy występowania określonych ekosystemów. W praktyce oznacza to, że wszystkie oceany tworzą jeden wielki Wszechocean, nazywany też Oceanem Światowym.

Ocean Spokojny

Ocean Spokojny jest największym i najgłębszym zbiornikiem wodnym na naszej planecie. Jego powierzchnia to 155,6 miliona kilometrów kwadratowych, co oznacza, że zajmuje ok. 30 proc. powierzchni Ziemi. Jego wschodnią granicę wyznaczają wybrzeża Ameryki Północnej i południowej, natomiast wschodnią – Azja i Australia. Średnia głębokość Pacyfiku to 4280 m.

Epitet „spokojny” w nazwie nijak ma się do faktycznego charakteru największego oceanu. Na Pacyfiku występuje najwięcej huraganów i wysokich fal, co czyni go jednym z najbardziej nieprzewidywalnych akwenów. Skąd zatem wzięła się ta nazwa? Jej autorem był Ferdynand Magellan. Gdy portugalski żeglarz przemierzał wody Pacyfiku w 1520 roku, te rzeczywiście były spokojne, znacznie spokojniejsze niż wody Atlantyku.

Ocean Atlantycki

Atlantyk to drugi pod względem wielkości ocean. Zajmuje powierzchnię przekraczającą 76,7 miliona kilometrów kwadratowych, czyli pokrywa ok. 1/5 powierzchni naszej planety. Rozciąga się między Europą i Afryką a Ameryką Północną, Południową i Antarktydą. Średnia głębokość Oceanu Atlantyckiego to 3339 m.

Nazwa akwenu, oznaczająca „morze Atlasa”, ma swoje korzenie w mitologii greckiej. Pojawiała się już w „Dziejach” Herodota. Starożytni Grecy pojmowali ocean jako wielką rzekę, opływającą całą Ziemię, a Atlantyk postrzegali jako jej część. Później Atlantykiem nazywano wszystkie wody na Zachód od Starego Kontynentu. Po odkryciu Ameryki, nazwa Atlantyk określała wyłącznie obszar między Nowym a Starym Światem.

Ocean Indyjski

Ocean Indyjski to trzeci największy, a zarazem najcieplejszy zbiornik wodny na świecie. Jego powierzchnia to ok. 68,6 miliona kilometrów kwadratowych. Oznacza to, że pokrywa ok. 20 proc. całkowitej powierzchni Wszechoceanu. Rozciąga się między Azją (na północy), Półwyspem Malajskim, Wyspami Sundajskimi i Australią (na wschodzie), Półwyspem Arabskim i Afryką (na zachodzie) i Antarktydą (na południu). Średnia głębokość tego akwenu to 3890 m.

Trzeci zbiornik wodny Ziemi został oficjalnie nazwany w 1515 roku. To jedyny ocean z nazwą zaczerpniętą od nazwy kraju.

Ocean Arktyczny

Ocean Arktyczny, dawniej uznawany za obszar oceanu Atlantyckiego, jest najmniejszym i najpłytszym z pięciu wielkich zbiorników wodnych naszej planety. Jego powierzchnia to „zaledwie” 15,5 miliona kilometrów kwadratowych, a średnia głębokość – 1201 m. Jego wody otaczają biegun północny i rozciągają się między Eurazją i Ameryką Północną.

Ocean Południowy

Ocean Południowy to czwarty pod względem wielkości ziemski akwen. Jego powierzchnia to ok. 20,3 miliona kilometrów kwadratowych. Rozciąga się od wybrzeża Antarktydy do równoleżnika 60°S. Tam łączy się z Pacyfikiem, Oceanem Indyjskim i Atlantyckim. Według różnych źródeł, średnia głębokość Oceanu Południowego to 3500–5000 m.

Jakie organizmy kryją się głębinach? Nie znamy ponad połowy form życia w oceanach

Dna oceanów pokrywa wiele mikrosiedlisk. Wciąż nie do końca wiemy, co w nich mieszka.

W kontekście geograficznym jest najmłodszym obszarem Wszechoceanu. Został zatwierdzony przez Międzynarodową Organizację Hydrograficzną dopiero w 2000 roku. To jedyny ocean na świecie, którego granice wyznacza prąd morski (Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy, czyli AAC). W porównaniu z wodami oceanicznymi na północy, wody Oceanu Południowego są mniej zasolone i wyraźnie chłodniejsze.

Oceny w historii - co było wcześniej?

Zanim na naszej planecie pojawiła się woda, na Ziemi panowało metaforyczne piekło. Powierzchnia młodej planety osiągała temperaturę przekraczającą 100 stopni Celsjusza. Trwające procesy wulkaniczne wyrzucały do atmosfery ogromne ilości pary wodnej.

Gdy proces Wielkiego Bombardowania zaczął słabnąć, temperatura naszej planety zaczęła obniżać się do poziomu poniżej 100 stopni Celsjusza. Wówczas rozpoczął się proces kondensacji pary wodnej. Nastąpiły intensywne opady, które jeszcze bardziej ochłodziły powierzchnię Ziemi. W rezultacie opady atmosferyczne przybrały na sile. Przez tysiące lat woda wypełniała zagłębienia i depresje, tworząc w ten sposób pierwsze zbiorniki wodne. Z czasem woda pokryła ponad 90 proc. planety.

Który ocean jest najmłodszy?

Warto wiedzieć, że w dziejach naszej planety oceany znikały i pojawiały się ponownie. W kontekście geologicznym, współczesne oceany są dość młode – powstały dopiero w mezozoiku. Z geograficznego punktu widzenia najmłodszy jest Ocean Południowy, bo jego obszar został formalnie zatwierdzony dopiero w 2000 roku.

Nad którym oceanem leży najwięcej krajów?

Największym ze wszystkich oceanów jest Pacyfik, ale najwięcej państw jest położonych nad drugim pod względem wielkości oceanem: Atlantykiem. Jego wody rozciągają się między Europą, Afryką, Ameryką Południową i Północną. Nad Oceanem Atlantyckim leżą 52 państwa, a do tego należy jeszcze doliczyć kraje Morza Bałtyckiego, Czarnego i Śródziemnego.

Jaka jest głębokość oceanu?

Średnia głębokość Wszechoceanu to ok. 3752 m. Imponująca wartość, prawda? Nie można przeczyć faktom, jednak warto wiedzieć, że w konfrontacji z najgłębszymi obszarami oceanów, uśredniona głębokość wydaje się być dość skromna.

Dlaczego morze jest słone? Jakie sole wchodzą w skład wody morskiej?

Absolutna większość wody istniejącej na Ziemi to woda morska. Ma ona wyraźny słony smak. Co za niego odpowiada? Dlaczego oceany i morza są słone?

Obszary, o których mowa, to tzw. rowy oceaniczne. Pod tym pojęciem kryją się wąskie, podłużne obniżenia dna oceanów, których głębokość to minimum 6000 m. Występują w strefach subdukcji, czyli w obszarach, w których jedna płyta litosferyczna została wciągnięta pod drugą, w następstwie czego w ich obszarze wypiętrzyły się łańcuchy gór wulkanicznych i wyspy wulkaniczne.

Takie miejsca występują na dnie trzech z pięciu oceanów: Indyjskiego, Atlantyckiego i Spokojnego.

• Najgłębiej położonym punktem Oceanu Indyjskiego jest Rów Sundajski, dawniej nazywany Rowem Jawajskim. Głębokość tego obszaru to ok. 7500 m.
• Na dnie Oceanu Atlantyckiego występuje Rów Portorykański, zlokalizowany w pobliżu Karaibów. Maksymalna głębokość tego miejsca to aż 9500 m.
• Najgłębszym ze wszystkich znanych rowów oceanicznych jest Rów Mariański, zlokalizowany w zachodniej części Oceanu Spokojnego i rozciągający się na obszarze o długości niemal 2000 km. W najniższym punkcie (Głębia Challengera) osiąga głębokość niemal 11000 m.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.