Tragedia orangutana borneańskiego. Jak w kilka lat człowiek doprowadził do wyginięcia połowy populacji

Orangutan borneański: charakterystyka

O ile rozmiarami przerasta go goryl, orangutany z Borneo są największymi zwierzętami żyjącymi wyłącznie na drzewach. Co prawda spacerują również po ziemi, ale to jednak liściaste korony borneańskim lasów są ich naturalnym środowiskiem. Są bliskimi kuzynami orangutanów sumatrzańskich, jednak ich drogi rozeszły się ok. 400 tys. lat temu. Podobnie jak inne małpy człekokształtne orangutany są inteligentne, potrafią korzystać z narzędzi (używają liści do wycierania odchodów, wiązki liści jako parasola czy kija jako drapaczki pleców) i wykazują różne wzorce kulturowe na wolności. Zdaniem naukowców, aż 97 proc. DNA orangutany mają wspólnego z ludźmi.

Pongo pygmaeus są od ludzi o wiele mniejsze, dorównują nam jednak wagą ciała. Samce osiągają średnio 75 kg wagi i 1,2–1,7 metra długości. Samice ważą średnio mierząc ok. jednego metra. Najcięższym znanym przypadkiem był orangutan Andy, który w 1959 roku w niewoli w wieku 13 lat przytył do 204 kg! Trudno jednak podejrzewać, aby było to właściwe dla jego zdrowia, tak samo jak trudno jest sobie wyobrazić 200 - kilogramowego orangutana skaczącego po drzewach.

Orangutan borneański ma szorstką, szarą skórę i kudłatą, czerwonawą sierść. Jego ramiona mogą dochodzić do 1,5 metra długości - kiedy orangutan jest w pozycji pionowej, jego ręce praktycznie dotykają ziemi. Dłonie i stopy orangutana borneańskiego są bardzo chwytne. Ich twarz pokrywa zarost, do złudzenia przypominający ludzkie wąsy i brody. Charakterystyczne dla tych zwierząt są poduszki policzkowe zwane kołnierzami i obwisły worek gardłowy.

Gdzie żyją i co jedzą orangutany borneańskie?

Już sama ich nazwa wskazuje na pochodzenie. Orangutany borneańskie zamieszkują wyłącznie na Borneo – największej wyspie Archipelagu Malajskiego i Azji, a zarazem trzecia pod względem wielkości na świecie po Grenlandii i Nowej Gwinei. Małpy te żyją w koronach lasów pierwotnych na nizinach borneańskich, ale także w obszarach górskich, jednak nie wyżej niż 1500 m n.p.m.

Borneo jest podzielone między Malezję i Indonezję. Orangutany występują zatem w dwóch malezyjskich stanach Sabah i Sarawak oraz w czterech z pięciu indonezyjskich prowincji zwanych Kalimantan.

Małpy te najbardziej lubią bory torfowe, tropikalne wrzosowiska i mieszane lasy, czyli wszystkie miejsca, gdzie mogą z łatwością znaleźć stanowiące podstawę ich jadłospisu owoce. W ich menu znajdują się przede wszystkim dzikie figi i uważane za najbardziej śmierdzące owoce na świecie – duriany, ale także liście, nasiona, kwiaty, miód i owady. Według lokalnych plotek, orangutany borneańskie zostały też przyłapane próbując... złowić ryby za pomocą włóczni. Podobno jednak bezskutecznie.

Zdarza się również, że małpy od czasu do czasu jedzą glebę. W ten sposób pozyskują minerały pomagające neutralizować toksyny i kwasy z ich roślinnej diety. Bardzo rzadko orangutany polują na mniejsze ssaki.

Orangutany z Borneo nie są szczególnie przywiązane do jednego otoczenia. Często się przemieszczają w poszukiwaniu pożywienia. I choć nie mają typowo terytorialnego charakteru, samce orangutana w spotkaniu z innymi samcami mogą zachowywać się agresywnie. Zdecydowanie preferują towarzystwo samic.

Ile żyją orangutany borneańskie?

Orangutany borneańskie mają to szczęście, w przeciwieństwie do ich sumatrzańskich kuzynów, że nie zagrażają im żadne – poza ludźmi - duże lądowe drapieżniki. Dzięki temu są w stanie żyje na wolności przeżyć 35–45 lat. Natomiast w niewoli mogą dożyć nawet 60 lat.

Orangutan borneański: dlaczego jest zagrożonym gatunkiem?

Orangutan z Borneo znajduje się wśród gatunków zagrożonych wyginięciem. Dzieli go zaledwie krok od klasyfikacji, jako wymarły na wolności. Tak w 2018 roku uznali naukowcy z kilkudziesięciu ośrodków badawczych i opisali swoje wnioski w piśmie „Current Biology”. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje orangutana borneańskiego za krytycznie zagrożonego wyginięciem.

- Największe straty w gęstości populacji orangutanów odnotowaliśmy tam, gdzie niszczono las – tłumaczyła w „Current Biology” Maria Voigt, główna autorka publikacji, doktorantka z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku. Doszła jednak również do innych przerażających wniosków. - Najwięcej orangutanów padło tam, gdzie las ciągle trwał, co oznacza, że duża część tych zwierząt jest po prostu zabijana – stwierdziła.

Szacuje się, że na wolności pozostaje ok. 54,5 tys. orangutanów borneańskich. Niestety orangutany padają ofiarą myśliwych, polujących na ich mięso, a także porywających młode w celu sprzedaży ich jako zwierzęta domowe. Porwanie małego orangutana wiąże się jednak zwykle z zabiciem jego matki.

Dodatkowo las tropikalny Borneo, czyli ich podstawowe siedlisko, jest niszczony zarówno przez przemysł drzewny, ale również pod uprawy m.in. olejowców gwinejskich, z których powstaje olej palmowy.

Są jednak ludzie, którym los orangutanów leży na sercu. W Wanariset i Samboja Lestari po malezyjskiej stronie wyspy, i Nyaru Menteng, po stronie indonezyjskiej, działa Orangutan Survival Foundation Borneo (BOS). Ciekawą inicjatywą jest Fundacja Orangutan, prowadząca programy w środkowym Kalimantanie na indonezyjskim Borneo. Na co dzień ratuje osierocone orangutany i z czasem wprowadza do ponownego życia na wolności. Jednocześnie jednak bada, czy małpy... mogą być szczęśliwe, i jak to wpływa na ich długowieczność. Okazuje się, że orangutany z lepszym samopoczuciem umierają rzadziej.

Ciekawostki o orangutanie borneańskim

• Orangutany są nazywane... ludźmi z lasu. Przynajmniej to oznacza jego nazwa w malajskim tłumaczeniu. Coś jest na rzeczy - pierwsi badacze, którzy mieli okazję spotkać orangutana borneańskiego, byli przekonani, że mają do czynienia... z bardzo prymitywnymi ludźmi. Także zmysły orangutanów borneańskich w większości pokrywają się z ludzkimi.
• Orangutany są aktywne przez 12 godzin na dobę. W większości czas, łącznie ze spaniem, spędzają na drzewach. Jedynie najstarsze i najsłabsze osobniki zasypiają na ziemi, oparte o pnie drzew.
• Orangutany oznaczają swoje terytorium głośnym wrzaskiem. Samce, jako stworzenia lubiące samotność, aby odstraszyć wszelkich potencjalnych intruzów, potrafią wydać z siebie dźwięk słyszalny z odległości około 2 kilometrów.
• Ciąża orangutanów trwa około 265 dni. Młode przychodzą na świat co 3-4 lata, jednak u niepokojonych przez ludzi osobników ta przerwa może się dwukrotnie wydłużyć. Przez pierwszy rok młode są niemal nieustannie z matką. Dojrzałość płciową samice osiągają w wieku 7-8 lat. Chłopaki muszą poczekać niemal drugie tyle.